学习一门外语,语法关是必须通过的。从学习维语的第一天起,就梦想着使用维语无障碍地进行交流。可是,第一步语音关就是一个巨大的挑战。从学习字母发音到探索音变规律,自己当然是十分努力,但更重要的是狮子老师、风林火山、维族朋友的无私帮助。但总算能够磕磕碰碰地阅读维语了,这是一件令人愉悦的事情。
进入第二步,首先是从《维吾尔语基础教程》中接触到一些零星的语法点,当然,这些语法知识也是我最有自信的。系统了解维语语法是认真学习狮子老师《维吾尔语原理(试验帖)》之后,深切认识到掌握维语语法并非易事。如果连语法现象都需要仔细辨认,那么今后的维语学习将困难重重。 之前,我曾出过《维吾尔语300句》的帖子:首先,完成了拉丁转写;接着,尝试进行语法分析。但是,这种努力可能不能带来好的结果——因为在很多方面是缺乏思考的。于是,今天开始写作这个主题,期望能够借此能够对维语语法有一个比较好的掌握。下面,谈谈具体的练习的总体思路和写作安排: 1.系统学习维语语法。主要参考中央民大的《维吾尔语语法》,并融入我从狮子老师那儿学到的(仅仅学到了一点)思想方法。 2.维语语法自我练习。我会按照狮子老师提倡的方法进行自我练习(《维吾尔语基础教程》《基础维吾尔语》《大众维语》中的相关练习);此外,还会按照《维语语法练兵场》提出的要求,进行拓展练习。 3.维语口语语法评析。这也算完成我之前的一项计划,准备对《维吾尔语300句》《维吾尔语对话》进行语法点评。 为完成以上三项任务,我主要按照如下体系进行练习: 第一部分 维吾尔语的结构语法 第一章 名词(维语300句评析,下同) 第二章 代词 第三章 数词 第四章 量词 维语练兵场1 名词、代词、数词、量词 第五章 动词 第六章 后置词 维语练兵场2 动词、后置词 第七章 形容词 第八章 副词 第九章 语气词 维语练兵场3 形容词、副词、语气词 第十章 连词 第十一章 叹词 第十二章 摹拟词 维语练兵场4 连词、叹词、摹拟词 第二部分 维吾尔语的形式语法 第十三章 词组 第十二章 句子 实施上述计划,将是一项艰苦的任务。我将竭尽全力,同时也希望得到各位声友的关心、包容和帮助,谢谢! |
|
沙发#
发布于:2011-05-12 01:16
时间:2011/5/11
编号:001-Part 1-Chap.1-Section 1 内容:名词概述 第一部分 维吾尔语的结构语法 该部分主要为词法,可以细分为两部分:有变化词的词法(动词、名词、代词、数词、形容词)和无变化词(副词、量词、连词、叹词、后置词、语气词、摹拟词)。 第一章 名词 名词属于有变化词,故名词词法的核心是数、领属人称、格的变化规则。名词词法可以归纳为三个部分: 第一节 名词概述 第二节 名词变化规则 第三节 名词构词法 第一章 名词 第一节 名词概述 一、意义 名词是一种实词,表示事物的名称。名词回答kim、néme、qeyer的问题。 二、特点 1.有数、领属人称、格等语法范畴。 2.在句中作主语、宾语、表语、状语和定语。 3.可被数量词、形容词修饰,而不能被副词修饰;可与后置词连用。 三、分类 维语名词可以分为专有名词和普通名词两大类;前者表示各个事物的专用名称,后者表示同类事物的概括名称。专有名词和普通名词具有相对性—— 1.专有名词→普通名词: ampir安培(André-Marie Ampère)→安培(电流强度单位) rétgin伦琴(Wilhelm Conrad Röntgen)→伦琴(射线剂单位) 2.普通名词→专有名词: bahar春天→巴哈尔(人名) adalet公平,正义→阿达来提(人名) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 维吾尔语300句评析(1-10) 1.您好吗? yaxshimusiz? [注释] 判断系动词siz的直陈式现在时疑问式为musiz。判断系动词的直陈式现在时疑问式: 我好吗yaxshimenmu 我们好吗yaxshimizmu 你好吗yaxshimusen 你们好吗yaxshimusiler 您好吗yaxshimusiz 他(们)好吗u(lar) yaxshidurmu/yaxshimudur [归纳] 第1句为维语寒暄语。打招呼用语总结: (1)—yaxshimusiz? —yaxshimusiz? (2)—essalamu eleykum! —we'eleykum essalam! (3)—salam? —salam? 2.您身体好吗? téningiz salametmu? [注释] (1)salamet健康。 (2)直陈式现在时判断系动词dur/tur被省略。 直陈式现在时判断系动词(第三人称)的省略: 您身体好吗?téningiz salametmu(dur)? 您过去身体好吗?téningiz salametmidi?(midi=mu idi) 3.你们的生活怎样? turmushinglar qandaq? [注释] (1)turmush生活。 (2)疑问代词qandaq在句中的位置。 作表语:bu roman qandaq?(这本小说怎么样?) 作定语:sizge qandaq zhurnallar kérek?(您需要什么样的杂志?) 作状语:bu xet qandaq oqulidu?(这个字怎么念?) 4.您的情况怎么样? sizning ehwalingiz qandaq? [注释] ehwal处境,境况。ehwalingiz领属人称词尾保留。 我的情况:méning ehwalum 我们的情况:bizning ehwal(ehwalimiz) 你的情况:séning ehwalung 你们的情况:silerning ehwal(ehwalunglar) 您的情况:sizning ehwalingiz 他(们)的情况:uning(ularning) ehwali 5.我很好,您呢? obdan turuwatimen, özingizchu? [注释] (1)obdan好。 (2)tur-站立;生活。turuwatimen为tur-的直陈式现在时持续体肯定式A式。 我—我们:men—miz(dimiz=duq) 我好obdan turuwatimen 我不好obdan turmaywatimen/turuwatmaymen 我好吗obdan turuwatimenmu/turuwatamdimen 我不好吗obdan turumaywatimenmu/turuwatmaymenmu/turumaywatamdimen/turuwatmamdimen 你—你们—您—他(们):sen—siler—siz—du 他好obdan turuwatidu 他不好obdan turmaywatidu/turwatmaydu 他好吗obdan turuwatamdu 他不好吗obdan turmaywatamdu/turwatmamdu (3)özingiz为指己代词。 özem/özimiz/özeng/özenglar/özingiz/özi (4)chu为语气词,表示问句的省略。 [归纳] 第2-5句为维语寒暄语。询问境况的用语总结: (1)—salametlikingiz /ehwalingiz yaxshimu?—nahayiti yaxshi, sizningchu/özingizchu? (2)—yéqindin buyan ehwalingiz qandaqraq?/qandaqraq turuwatsiz?/ yaxshi turdingizmu?—rehmet, turmushum nahayiti köngüllük ötüwatidu. 6.好久没见您了。 körüshmigili uzun boptu. [注释] (1)本句为无主语句。 (2)kör看。körüshmigili的构成情况:kör+üsh(共同态)+mi(me否定)+gili(ghili副动词)。 kör-的内层变化(语态、否定) 基本态:kör körme 共同态:körüsh körushme 被动态:körül körülme 自反态:körün körünme 强制态:körset körsetme ghili副动词表示动作的持续 我学习维语已经一年了。men uyghurche ögen'gili bir yil boldi. (直陈式一般过去时) 电影已经开演五分钟了。kino bashlan'ghili besh minut boptu. (间陈式一般过去时) (3)boptu已经。boptu为bol-间陈式一般过去时。 bol-的间陈式一般过去时(间陈式表示说话人以间接知道的语气陈述动作的发生,构成形式为“p副动词+人称词尾”) boluptimen→boptimen boluptimiz/boluptuq→boptimiz/boptuq bolupsen→bopsen bolupsiler→bopsiler bolupsiz→bopsiz boluptu→boptu 7.家里的人都好吗? öyingizdikiler obdan turuwatamdu? [注释] öyingizdikiler为范围格名词充当主语的情形,实际上是省略中心语,完整表达为öyingizdiki ademler/a'ililar。 范围格名词充当主语: 您手里是什么?qolingizdiki néme? 我们学校的(学生)来了吗?bizning mekteptikiler keldimu? 8.我一切都好。 hemme ishlirim jayida. (jayida好,顺利) [注释] (1)hemme为确定代词,表示事物的全部。确定代词hemme的人称、数的搭配: hemme ishlirim jayida.=hemme jayida. ete hemmimiz ékskursiyige barimiz. hemmimizning salametliki(salametlikimiz) yaxshi.(一般使用前者,“我们所有人”是一个整体概念;hemminglarning、hemmisining同此) (2)jayida好,顺利。jayida也可以看作jay(i)的位格。 9.他身体健康。 uning téni saghlam. [注释] saghlam表示“健康”,表示健康的词有:salam、salamet、saghlam、essalam。 10.您叫什么名字? ismingiz néme? (isim名字) [注释] isim名字。ismingiz为isim的第二人称形式(i发生脱落)。 méning ismim.../séning isming.../sizning ismingiz.../u ismi... --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 问题: salam/salamet/saghlam/essalam语义辨析。 |
|
板凳#
发布于:2011-05-12 19:15
时间:2011/5/12
编号:002-Part 1-Chap.1-Section 2 内容:名词变化规则——复数 第一章 名词 第二节 名词变化规则 维语名词有三种变化,即数、领属、格。按照狮子老师的说法,数和领属属于内层变化,而格属于外层变化。在我理解,这样分析主要有两层意义: 第一,揭示了三者的附加顺序:数→领属→格; 第二,突出了格的语法作用:名词在句中一定是以格的形式出现的。 一、名词的数 (一)单数 1.形式:“零形态” 2.意义 (1)表示一个事物。uning balisi shinjangda. (2)表示一类事物。ular sé'irgha amraq. (二)复数 1.形式:附加-lar/-ler I.省略 (1)被数词修饰的名词后不加复数词尾,如:ikki meydan top(两场球) (2)被az、köp、nurghun等词修饰时,复数词尾可加可不加,如:az/köp/nurghun kitab(lar) II.弱化 以a、e结尾的词,附加复数词尾时,弱化为i(é单音节词)。 【练习】 1.(《维吾尔语基础教程》P138)把下列名词变成复数形式。 alim bilim kitab eser resim gézit adem doktor ürümchilik qiz lughet oqutquchi ashpez téléfon aygül qoghun 2.(《大众维语》P57)给下面的词加上复数词尾: doxtur qeghez mu'ellim oqughuchi ishchi terjiman awu bu u 3.(《基础维吾尔语》P89)把下列名词变成复数形式。 bor sinip kitab orundaq lughet ishchi qelem mu'elllim depter kadir qeyser doxtur awu chélek mawu gézit u zhurnal 【答案】 1.alim-alimlar书 bilim-bilimlar智慧 kitab-kitablar书 eser-eserler文章 resim-resimler图画 gézit-gézitler报纸 adem-ademler人 doktor-doktorlar博士 ürümchilik-ürümchilikler乌鲁木齐人 qiz-qizlar女孩 lughet-lughetler词典 oqutquchi-oqutquchilar老师 ghuljiliq-ghuljiliqlar伊宁人 yigit-yigitler男孩 qelem-qelemler笔 qamus-qamuslar百科全书 aspirant-aspirantlar研究生 étiz-étizlar田 ashxana-ashxanilar餐厅 bala-balilar孩子 ashpez-ashpezler厨师 téléfon-téléfonlar电话 aygül-aygüller阿依古丽 qoghun-qoghunlar甜瓜 2.doxtur-doxturlar医生 qeghez-qeghezler纸 mu'ellim-mu'ellimler老师 oqughuchi-oqughuchilar学生 ishchi-ishchilar工人 terjiman-terjimanlar翻译,译员 awu-awular那,那个 bu-bular这,这个 u-ular那,那个(代词也可以附加复数词尾) 3.bor-borlar粉笔 sinip-siniplar班级 kitab-kitablar书 orunduq-orunduqlar椅子 lughet-lughetler词典 ishchi-ishchilar工人qelem-qelemler笔 mu'ellim-mu'ellimler老师 depter-depterler本子 kadir-kadirlar干部 qeyser-qeyserler卡塞尔 doxtur-doxturlar医生awu-awular那,那个 chélek-chélekler桶 mawu-mawular这,这个 gézit-gézitler报纸 u-ular那,那个;他,她 zhurnal-zhurnallar杂志 2.意义(2)-(8)为特殊用法 (1)表示多个事物。bular méning kitablirim. (2)表示事物总体。ishchilar uyushmisi(工会) (3)表示难以计数。u ériqlardiki toxtam sularni ichiwétip éghirliship ketti.(ériq水沟、沟渠;toxtam积下来的,合同;ich-喝、饮;éghirlash-变重、加重、沉重、昏沉。——因为他老喝河沟里的死水,所以愈来愈没劲儿了。) (4)表示代表事物。tünügün tursunlar keldi.(昨天,吐尔逊他们来了。) (5)表示突出事物。ghunchemning ata-anisi öz qizning késilige nurghun charilarni qildi, béyjinglarghimu ewetti.(késel病、疾病;chare办法、措施;ewet-派、寄、送。——蕴倩木的父母为了治好女儿的病,想了许多办法,甚至把她送到了北京。) (6)表示推测估计。uning balisi on yashlarda bar.(他孩子有十来岁。) (7)表示列举概括。men neshpüt, alma, üzümlerni yaxshi körimen.(我喜欢香梨、苹果、葡萄等水果。) (8)yillar表示年代。bu naxshilar 50-yillarda keng tarqalghan.(keng宽、广,广泛、广博;tarqa-散、传。——这些歌在50年代很流行。) 【练习】 (原创)举例说明名词复数的特殊意义。 【答案】 (1)表示多个事物:öyingizdikiler obdan turuwatamdu?(那些人是您的家人吗?) (2)表示事物总体:oqughuchilar uyushmisi(学生会) (3)表示难以计数:meshning ichide otlar baridu.(炉子里有火。) (4)表示代表事物:bügün ézizlar futbol oynidu.(今天艾则孜他们要踢足球。) (5)表示突出事物:u nahayiti tirishchandur, yekshenbelerde öginidu.(他非常认真,星期天也学习。) (6)表示推测估计:bizning uniwérsitétimizda yigirme minglar oqughuchilar baridu.(我们学校约有2万名学生。) (7)表示列举概括:men béyjing, shanghey, sujulargha bardim.(我去过北京、上海、苏州等地。) (8)yillar表示年代:men 90-yillarda tughulghan.(我出生在90年代。) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 维吾尔语300句评析(11-20) 11.我的名字叫多勒坤江。 méning ismim dolqunjan. [注释] 判断系动词dur的省略。 12.您在哪里工作? nede ishleysiz? [注释] (1)nede为疑问代词ne的位格形式。 (2)ishleysiz为ishle-的现在时未完体A式。 ishleymen ishleymiz ishleysen ishleysiler ishleysiz ishleydu [归纳] 疑问代词ne/qeyer的用法 •相当于名词: (1)主格:nering aghriydu?(aghri-痛,生病。——你哪儿疼?) (2)位格:öyingiz nede?(您家住哪儿?) (3)向格:nege mangdingiz?(您上哪儿?) (4)从格:nedin keldingiz?(您从哪儿来?) (6)止格:neghiche bardingiz?(您一直到达哪儿?) •派生疑问代词: —siz nelik/qeyerlik[=siz nedin/qeyerdin (kelsiz)]? —men ürümchilik/ ililiq/ aqsuluq/ kelpünlük[=men ürümchidin(kelmen)].(我是乌市人/伊犁人/阿克苏人/柯坪人。) 13.您干什么工作? néme ish qilisiz? [注释] néme作ish的定语,相当于英语中的What job do you do?/ What do you do? 14.我是工人。 men ishchi. [注释] 省略直陈式现在时判断系动词men。 15.我在拖拉机厂工作。 traktor zawutida ishlewatimen. (zawut工厂) [注释] (1)zawut工厂,traktor zawuti拖拉机厂。 (2)ishlewatimen为ishle-的直陈式现在时持续体A式。 men traktor zawutida ishlewatimen. biz traktor zawutida ishlewatimiz. sen traktor zawutida ishlewatisen. siler traktor zawutida ishlewatisiler. siz traktor zawutida ishlewatisiz. u(lar) traktor zawutida ishlewatidu. 16.您的籍贯是哪里? yurtingiz qeyer? [注释] (1)yurt家乡。 (2)此处,qeyer还可以使用位格qeyerde。 单词1 工人 工人ishchi 干部kadir 职员xizmetchi 教师oqutquchi 学生oqughuchi 翻译terjiman 司机shoptur 技术员téxnik 医生doxtur 会计boghaltir 出纳kassir 记者muxbir 演员artis 播音员diktor [注释] 表示职业的名词的特点: (1)使用构词法,如: 名词-chi:ishchi、xizmetchi、emgekchi 动词-ghuchi:oqughuchi、yazghuchi、oqutquchi (2)使用外来词,如: téxnik、doxtur、kassir、artis、diktor 17.我是吐鲁番人。 men turpanlik. [注释] turpanlik按照和谐规律,似应为turpanliq。 [归纳] -lik/liq/luq/lük的附加方法 第一步 确定是附加-lik/liq,还是附加-luq/lük; 第二步 确定附加-lik/liq的——末音节中的元音为后元音a则附加-liq、为前元音e则附加-lik、为央元音é/i则向前看, 如果所有音节均为央元音,则看辅音,如有k/g则附加-lik,否则附加-liq; 确定附加-luq/lük的——末音节中的元音为后元音o/u则附加-luq、为前元音ö/ü则附加-lük。 喀什人qeshqerlik、和田人xotenlik、哈密人qumulluq、伊宁人ghuljiliq、新疆人shinjangliq、中国人junggoluq 18.他生长在乌鲁木齐。 u ürümchide tughulup ösken. [注释] tugh-生,生产 ös-生长,成长 从动词角度理解,本句中的两个动词的关系为:副动词tughulup修饰动词ösken,二者的关系可以概括为顺承关系。 其中,tughulup的构成情况为:tugh-+-ul(被动态)+up(副动词); ösken的构成情况为:ös-+-ken(men)(现在时完存体,理解为形动词完存体也可)。 (1)tugh-的语态 tugh tughma tughush tughushma tughul tughulma ? ? tughdur tughdurma (2)ös-现在时完存体肯定式 men...öskenmen biz...öskenmiz sen...öskensen siler...öskensiler siz...öskensiz u(lar)...ösken [仿写] 我生长在江苏。men jangsuda tughulup öskenmen. 同学们,请听写!sawaqdashlar, anglap yézinglar! 19.您多大岁数? qanche yashqa kirdingiz? [注释] (1)qanche yash表示“多少岁”(yash年纪)。 (2)...qa kir-表示进入某对象(向格)。 (3)kirdingiz为kir-直陈式一般过去时肯定式。 kir-之所以使用过去时,除了维汉习惯外,更主要的是kir-为瞬时动词,进入某对象发生在过去的某个时点(相对于说话时)。 [归纳] 询问年龄的表达: siz qanche yash? siz qanche yashqa kirdingiz? 20.我50岁了。 men 50 yashqa kirdim. [注释] 本句还可表达为men ellik yash.(yash不用复数。) |
|
地板#
发布于:2011-06-02 18:24
时间:2011/6/2
编号:003-Part 1-Chap.1-Section 2 内容:名词变化规则——领属 第一章 名词 第二节 名词变化规则 二、领属人称 (一)形式 I.一般形式 1.第一人称 单数(i/u/ü)m 复数(i)miz 2.第二人称 (1)普称 单数(i/u/ü)ng 复数(i/u/ü)nglar (2)尊称 单数(i)ngiz (3)敬称 单数、复数liri (4)蔑称 复数(i/u/ü)nglar 3.第三人称 单数、复数(s)i II.特殊形式 以a、i、u、e、o结尾的某些名词,结合第一、第二人称(不含敬称)领属词尾时,先增加y再结合以元音开头的领属人称(a、e不弱化)。 1.dunya财产、财富 dunyayim/dunyayimiz dunyaying/dunyayinglar/dunyayingiz/dunyiliri dunyisi 2.tuti鹦鹉 tutiyim/tutiyimiz tutiying/tutiyinglar/tutiyingiz/tutiliri tutisi 3.arzu愿望 arzuyum/arzuyimiz arzuyung/arzuyunglar/arzuyingiz/arzuliri arzusi 注意: su(水)领属形式为: süyüm/süyümiz süyüng/süyünglar/süyüngiz süyi 4.mewqe立场、观点 mewqeyim/mewqeyimiz mewqeying/mewqeyinglar/mewqeyingiz/mewqiliri mewqisi 5.pelto大衣 peltoyum/peltoyimiz peltoyung/peltoyunglar/peltoyungiz/peltoliri peltosi III.省略 当名词被bizning或silerning修饰时,第一、第二人称领属词尾(复数)可以省略。 bizning mektep(>mektipimiz)我们的学校 silerning ders(>dersinglar)你们的功课 IV.弱化 1.条件: ①自身条件:末音节中含元音a、e ②外部条件:在与某些附加成分结合后,原词干末音节仍然保持开音节或者变为开音节 2.结果 :(原重读音节中的)a和e因重音后移,而弱化为é(单音节词)或i(多音节词),书面与口语一致。 3.弱化的情形 (1)单音节词 at+i→éti, bash+i→béshi (2)多音节词 kitabxana+si→kitabxanisi, doppa+si→doppisi xerite+si→xeritisi(地图), süpürge+si→süpürgisi(扫帚) yataq+i→yatiqi, kariwat+i→kariwéti depter+i→deptiri, merkez+i→merkizi (3)合成词 qara+yaghach→qariyaghach(榆树) béde+köki→bédiköki(嫩苜蓿) (4)外来词 manta+si→mantisi(馒头), tetey+i→tetiyi(太太) 4.不弱化情形 对象:外来词 原因: 一说重音不发生后移 一说借词进入本族语后,长音变为短音,附加词尾附加成分后,恢复长音 示例: nam+i→nami, qar+i→qari tem+i→temi, chem+i→chemi bina+si→binasi, imla+si→imlasi edebiyat+i→edebiyati, amal+i→amali 【练习】 1.(原创)列举附加领属人称词尾时,先添加y的词 2.(原创)列举附加领属人称词尾时,a/e不弱化的词。 【答案】 1.dunya(财富)/tuti(鹦鹉)/arzu(愿望)/mewqe(立场)/pelto(大衣)/su(水) 2.主要是外来词: 《维吾尔语基础教程》 san数字,nam名称,tem味道,chem靴底 bina楼房,derya河,imla正字法,kitab书 《浅谈维吾尔语元音的弱化现象》 nam名称,qar雪,tem味道,hal情况 edebiyat文学,intizam纪律,qarar决议,amal办法 (二)意义 1.表示所有 单、复数同形意义的区分: (1)silining baliliri的意义:既可以表示“一个孩子”、也可以表示“数个孩子”。强调“数个孩子”的表达法: ①通过动词表达:silining baliliri kélishti. ②通过复数表达:silining balilar kélishti/keldi. (2)uning balisi的意义及区分同上。 2.表示修饰 此处取“表示修饰”的表述,以示与“表示所有”相区别:虽然领属人称词尾-(s)i表示修饰,同样系由附加所有格-ning而产生,但是通常词尾-ning省略、“所有关系”减弱,用“修饰关系”表述更加贴切。 milletler uniwérsitéti民族大学(大学uniwersitet) til-edebiyat pakultéti语言文学系 til kespi语言专业 tarim deryasi塔里木河 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 维吾尔语300句评析(21-30) 21.您是何时出生的? siz qachan tughulghan? [注释]tughulghan的构成:tugh(生产)+ul(被动)+ghan形动词完存体 [拓展]疑问词qachan的用法 (1)代副词 u qachan tughulghan?他什么时候出生的? sabitlar qachan kélidu?沙比提他们什么时候来? (2)代名词 bu yerde qachanghiche tursiler?你们要在这儿呆到什么时候? siz qachandin bashlap in'glizche ögendighiz?您是从什么时候开始学习英语的? 22.我出生在47年5月21日。 men 47-yil 5-ayning 21-küni tughulghan. [注释]日期的表达 (1)年/月/日×-yil ×-ayning ×küni 2011年6月12日:2011-yil 6-ayning 12-küni(ikki ming on birinchi yil altinchi ayning on ikkinchi küni) (2)×日(号) ①chéslagha/aygha × —今天几号?—今天12号。 —bügün chéslagha/aygha qachan?—bügün chéslagha/aygha 12. ②×-ayning ×-küni —今天6月几号?—今天6月12号。 —bügün 6-ayning nechchinchi küni?—bügün 6-ayning 12-küni. (3)星期× ①heptige/künge × —今天星期几?—今天星期四。 —bügün heptige/kün'ge nechche?—bügün heptige/künge töt. ②×-heptining ×-küni —今天星期几?—今天星期四。 —bügün heptining nechchinchi küni?—bügün heptining tötinchi küni. 23.您家有几口人? öyingizde qanche adem bar? [注释]adem使用单数。 你有几本书?siz qanche kitab bar? 中国有多少人?junggoda qanche adem bar? 24.我家有五口人。 öyümde besh jan bar.(jan命,生命;人口) 25.他家祖辈起就是工人。 uning a’ilisi bowisidin tartip ishichi bolup kelgen.(a’ile家庭 tartip从……起,从……开始) [注释] (1)...din tartip从……开始。 ...din tartip/bashlap etidin tartip/bashlap ders toxtilidu.从明天开始停课。 ular beyshichawdin tartip/bashlap piyade mangdi.他们从白石桥开始步行。 他的孩子从艾买提开始都是男孩子。uning baliliri hemmisi emettin tartip oghul. 天气从5月份开始热起来。hawa 5-aydin tartip issiq bolidu. (2)bolup kel-“p副动词+kel-助动词”表示副动词所指动作一直持续到说话时。 我妹妹从小就喜欢画画。singlim kichikidin tartip resim sizishni yaxshi körüp keldi. 他父亲一直在这个工厂工作。uning dadisi bu zawutta ishlep kéliwatidu. 从2009年9月开始我一直在这所大学学习。men 2009-yil 9-ayidin tartip bu uniwérsitetde öginiwatimen. 26.您在哪儿上学? siz qeyerde oqughan? 27.您毕业于哪个学校? siz qaysi mektepni püttürgen? [注释] püttürgen的构成情况:püt(结束)+tür(强制态)+gen(形动词完存体)。 mektep pütti.→mektepni püttürdi.(主格变宾格) 灯亮了。chiraq yandi. 他点灯了。u chiraq yandürdi. 小姑娘笑了。qizchaq küldi. 他把小姑娘逗笑了。u qizchaqni küldürwetti. 大楼竣工了。bina pütti. 他们造好大楼了。ular binini püttürgen. 28.您成家了吗? siz öylendingizmu? [注释] öylen-结婚。öylendingiz为öylen-的一般过去时肯定式。 öylendim öylenduq öylending öylendinglar öylendingiz öylendi 单词2 月名 一月yanwar 二月féwral 三月mart 四月aprél 五月may 六月iyun 七月iyul 八月awghust 九月séntebir 十月öktebir 十一月noyabir 十二月dékabir [注释] 这十二个月份的名称,可能来源于拉丁语。 January 一月 Iānus 象征结束和开始的神 February 二月 febris 发烧(二月是容易感冒的季节) March 三月 Mars 玛尔斯,战神 April 四月 Aprilis 原意是大地春回,万象更新 May 五月 Maia 春天之神 June 六月 Iunō 神后;生育和妇女之神 July 七月 Iulius 恺撒的名字(G. Iulius Caesar) August 八月 Augustus 奥古斯都,古罗马王 September 九月 septem “七” October 十月 octō “八” November 十一月 novem “九” December 十二月 decem “十” 另外,还可使用序数词表达,即:birinchi ay,ikkinchi ay, üchinchi ay,... 29.我还是单身。 men boytaq ötüwatimen. [注释] öt-表示“经过,过”。boytaq意为“未婚男子,鳏夫”,作表语。 30.我们结婚已好几年了。 biz öylengili birnechche yil bolup qaldi. [注释] (1)öylen(结婚)+gili(副动词),表示动作持续的时间。 kino bashlighili besh minut boptu.电影已经开演5分钟了。 我学习维语已经好几个月了。men uyghurche ögengili birnechche ay boldi. (2)p副动词+qal-助动词,表示完成。 hemminglar yétip qaldinglarmu?你们都躺下了吗? 这本书我看完了。men bu kitabni oqup qaldim. (3)birnechche=bir+nechche。 |
|
4#
发布于:2011-06-09 18:56
时间:2011/6/9
编号:003-Part 1-Chap.1-Section 2 内容:名词变化规则——变格(主格、所有格、宾格、与格、位格) 第一章 名词 第二节 名词变化规则 三、名词的格 名词变格属于名词的外层变化;所谓的“外”,就是说名词变格的意义已经突破了词的界限,而上升为句的范畴。也就是说,名词变格使之在句中充当一定成分、表明与其他词之间的关系。 维语名词有十个格,即:主格、所有格、宾格、与格、位格、从格、止格、范围格、量似格、形似格。 (一)主 格 1.形式:“零形态”。 2.意义: (1)作主语:sabit naxsha-usulgha usta.沙比提能歌善舞。(usta擅长) (2)作表语:shinjang uyghur aptonum rayonining merkizi—ürümchi.新疆维吾尔自治区的首府是乌鲁木齐。 (3)作定语:téyipjan meshhur uyghur sha'ir.铁衣甫江是著名的维族诗人。 (4)作呼语:sawaqdashlar, bu jümlilerni terjime qilip béqinglar.同学们,你们翻译一下这些句子。 (二)所有格 1.形式:附加词尾附加成分-ning。 省略 (1)省略-ning: ①专有名词 tarim deryasi塔里木河 béyjing shehiri北京市 turpan nahiyisi吐鲁番县 xunen ölkisi湖南省 ②固定搭配 ders waqti课堂时间 öginish matériyali学习材料 ish küni工作日 xelq qurultiyi人民代表大会 ghulja almisi伊宁苹果 junggo xelqi中国人民 (2)整体省略 ①省略定语:当事物的所有者为人称代词时,往往省略。 dadang keldi.你父亲来了。 acham bar, singlim yoq.我有姐姐,没有妹妹。 ②省略中心词:语义明确省略中心词,以所有格名词充当中心词。 主 格:bu bagh taghamning(ki).这个果园是我叔叔的。 非主格:silerning zawuttin gheyretlerninggiche qanche kilométir kéler?(从你们工厂到海拉提他们工厂有多少公里?) 【练习】 1.(原创)翻译下列词组。 (1)北京大学(2)叶尔羌河(3)上海市(4)维语系 (5)课堂时间(6)学习材料(7)工作日(8)人民代表大会 2.(原创)翻译下列句子。 (1)你妈妈来了。 (2)我家人很好。 (3)这本杂志是我哥哥的。 (4)中国的首都比日本的首都大。 【答案】 1.省略-ning (1)béyjing uniwersitéti(2)zerepshan deryasi(3)shanghey shehiri(4)uyghur tili pakultéti (5)ders waqti(6)öginish matériyali(7)ish küni(8)xelq qurultiyi 2.整体省略 你妈妈来了。apang keldi. 我家人很好。a'ililirim obdan turuwatidu. 这本杂志是我哥哥的。bu zhurnal akamning(ki). 中国的首都比日本的首都大。junggoning merkizi japonningkidin chong. 2.意义: (1)作主语:dawutning dadisi doxtur.达吾提的父亲是大夫。 (2)作表语:chémpiyon axir junggoning boldi.冠军最后成了中国的了。 【练习】 (原创)举例说明所有格的意义 【答案】 作定语:宁夏回族自治区的首府是银川。ningsha xuéyzu aptonum rayonning merkizi—yinchuen. 作表语:这本词典是穆耶赛尔的。bu lughet muyeserning(ki). (三)宾 格 1.形式:附加词尾附加成分-ni。 省略 宾格名词与及物动词连用。在句中,如果宾语紧靠动词且表示的意义是泛指时,则-ni应省略;如果宾语表示的意义为特指、或与动词之间隔有其他词,则-ni不能省略。 (1)省略 ete héchnege barmaymen. öyde ders tekrarlaymen, gézit-zhurnal oquymen, kir yuyimen we öy tazilaymen.明天我哪儿也不去,就在家复习功课,看报纸杂志,洗衣服和打扫房子。 (2)不省略 ete héchnege barmaymen. öyde derslirimni tekrarlaymen, héliqi siz berge zhurnalni oquymen, kirlirimni yuyimen we öyni bir'az tazilaymen.明天我哪儿也不去,就在家复习(自己的)功课,看您给的那本杂志,洗洗(自己的衣服)和打扫一下房子。 【练习】 (原创)翻译下列句子,注意-ni省略与否。 1.他们有时踢足球。 2.你作业做好了吗? 3.你喜欢这本书吗? 4.你一定要把这封信交给她。 【答案】 1.ular bezide futbol oynaydu. 2.siz tapshuruq chiqqansizmu? 3.siz bu kitabni yaxshi körisizmu? 4.siz bu xetni uninggha choqum béring. 2.意义: 作宾语:tünügün chüshtin kéyin <<axirqi dewrdiki padishah>>dégen kinoni körduq.昨天下午我们看电影《末代皇帝》了。 (四)与 格 1.形式:附加词尾附加成分ke/ge/qa/gha。 个别词附加-qe/ghe:xelq/xelqighe、sherq/sherqighe、derexqe/derixighe。 【练习】 1.(《维吾尔语基础教程》P215)写出下列名词的向格形式。 akam ana yataq at depter newre mektep sa'et 2.(《大众维语》P114)给下列名词加上向格词尾: sanduq apa kitab 10 koy tenterbiye résturan sheher tansa ürümchi 3.(《基础维吾尔语》P121)写出下列名词的向格形式。 u ay orunduq men kün oqughuchi sen chésla sinip biz yil yette depter mu'ellim alte 4.(《基础维吾尔语》P121)请附加名词的人称和向格附加成分。 示例:bizning sinipimizgha (1)bizning mektep (2)uning aka (3)silerning kutupxana (4)séning öy (5)qeyserning qelem (6)li xungning sizghu (7)méning kitab (8)sizning yataq 5.(《基础维吾尔语》P121)将下列词语译成维文。 (1)8号 (2)12月 (3)星期一 (4)今天几号? (5)今天5号。 (6)今天不是星期四,是星期五。 (7)三号宿舍楼 (8)94级3班 6.(《大众维语》P114)选用名词向格词尾或名词宾格词尾填空,并把句子译成汉语: (1)bügün chésla...... on sekkiz. (2)u kitabxana...... baridu. (3)men bu lughet...... sa'nga bérey. (4)biz tünügün 《yalghun》 résturan...... barduq. (5)men bu jay...... intayin yaxshi körimen. (6)biz awwal tékist...... terjime qilimiz, andin tamaq yeymiz. (7)bügün kün...... düshenbe. (8)men uyghur tili...... yaxshi öginimen. 7.写出下列名词的与格形式。 (原创)xelq sherq derex (《维吾尔语基础教程》P227)bagh tagh beg 【答案】 1.akam-akamgha我的哥哥 ana-anigha妈妈 yataq-yataqqa宿舍 at-atqa马depter-depterge练习本 newre-newrige孙子,孙女 mektep-mektepke学校 sa'et-sa'etke表,手表 2.sanduq-sanduqqa箱子 apa-apigha妈妈 kitab-kitabqa书 10 koy-10 koygha十元 tenterbiye-tenterbiyige体育 résturan-résturangha餐厅 sheher-sheherge城市 tansa-tansigha交际舞 ürümchi-ürümchige乌鲁木齐3.u-uninggha他 men-ma'nga我 sen-sa'nga你 biz-bizge我们 depter-depterge作业本 ay-aygha月亮 kün-künge日 chésla-chéslagha号 til-tilgha语言 mu'ellim-mu'ellimge老师 orunduq-orunduqqa椅子 oqughuchi-oqughuchigha学生 sinip-sinipqa班级 yette-yettige七 alte-altigha六(数词也可以附加向格词尾) 4.(1)kitab(imiz)gha (2)akisigha (3)kutupxananglargha/kutupxanigha (4)öyüngge (5)qelimige (6)sizghuchigha (7)kitabimgha (8)tamqingizgha 5.(1)chéslagha/aygha sekkiz (2)on ikkinchi ay (3)künge bir/düshenbe yaki heptining 1-küni yaki düshenbe (4)bügün chéslagha/aygha qanche? (5)bügün chéslagha/aygha besh. (6)bügün peyshenbe emes, jüme dur. (7)üchinchi yataq (8)1994-yilning 3-sinip 6.(1)chéslagha今天18号。 (2)kitabxanigha他要去书店。(3)lughetni我把这本词典给你吧。 (4)résturangha我们昨天去了红柳餐馆。(5)jayni我非常喜欢这里。 (6)tékistni我们先翻译课文,然后吃饭。(7)künge今天星期一。 (8)tilini我维语学得很好。7.人民xelq→xelqqe/xelqighe 东方sherq→sherqqe/sherqighe 树木derex→derexqe/derixighe 园子bagh-baghqa 山tagh-taghqa 国王beg-begke 2.意义: 作状语—— (1)表示对象: biz muzikigha qiziqimiz.我们对音乐感兴趣。 derste mu'ellim sawaqdashlargha sadirning qoshaqlarni terjime qildurdi.课堂上,老师让同学们翻译了沙迪尔的歌谣。 (2)表示趋向: biz yéqinda qeshqerge barmaqchimiz.最近,我们打算到喀什去。 bu materiyallarni tartmamgha shep qoyghin.你把这些材料放到我抽屉里吧。 (3)表示目的: ukam ékskursiyige ketti.我弟弟参观去了。 tünügün naxsham tiyatirgha barduq.昨天晚上我们看剧去了。 (4)其他意义: ①chilek sugha toshti.桶里盛满了水(tosh-满、到)。 könglimiz shatliqqa toldi.我们心里充满喜悦(tol-满、充满)。 ②u bu yil on beshge kirdi.他今年十五了。 men bu yil 21 yashqa kirdim.我今年21岁了。 ③bügün chéslagha/aygha 12.今天12号。 ete heptige/künge 5.明天星期五。 ④bu lughetni yigirme koygha aldim.我用20元买了这本词典。 bügünki bir künimiz ötmüshtiki bir yilgha teng.如今的一天等于过去的一年。 ⑤ete ishim bar. héliqi yighingha méning ornumgha qatnishing.明天我有事,您替我参加那个会吧。 dawutning ornigha ubul barsun.让乌布力代替达吾提去吧。 ⑥imin akisigha qarighanda égizrek.伊敏比他哥哥高一点儿(qarighanda比,后置词)。 bu ishni köpchilikning pikrige bina'en/asasen qilinglar.这件事您就按照大家的意见办吧。 【练习】 (原创)举例说明与格的用法。 【答案】 (1)表示对象—— 我们对木卡姆感兴趣。biz muqamgha qiziqimiz. (2)表示趋向—— 今年暑假,我不会家。bu yazliq tetil men yurtumge barmaymen. (3)表示目的—— 昨天我们在苏州博物馆参观了。tünügün biz suju muzéyida ékskursiyige qilduq. (4)其他意义—— ①他心中满是孤独。köngli yalghuzgha toldi. ②这位老人已经108岁了。bu bowa 108 yashqa kirdi. ③今天12号。bügün chéslagha/aygha 12./明天星期几?ete künge néme? ④我花了150元买了这本词典。bu lughetni 150 koygha aldim. ⑤让我替你去吧。men sizning orningizgha baray! ⑥玛依拉比帕提曼年轻。mahira patimege qarighanda yash. (五)位 格 1.形式:附加词尾附加成分te/de/ta/da。 【练习】 1.(《维吾尔语基础教程》P178)给下列名词连续附加名词领属人称附加成分和名词的位格附加成分。 (1)méning acha (2)sizning köz (3)uning apa (4)tursunning dost (5)bizning kitab (6)méning qol (7)sizning mu'ellim (8)séning ini (9)adilning öy (10)mamutning moma (11)séning isim (12)uning bala (13)ularning sawaqdash (14)méning si'ngil (15)mehemmetning dada (16)sizning millet 2.(《维吾尔语基础教程》P178)用适当的附加成分填空。 (1)ular ne......? (2)ular méning öy....... (3)méning kitabim alim....... (4)bizning idare...... awu terep....... (5)bu kimning qelem......? (6)ularning mektep...... qeyer......? (7)sizning isim...... néme? (8)u bizning bala. (9)méning yatiqim...... sekkiz adem bar. (10)bizning turmush...... bek yaxshi. 3.(《大众维语》P70)给下面的名词加上时位格词尾: idare yer béket ömür höjjet mu'ellim kadir qeghez 4.(《大众维语》P71)将下列词组译成维语: (1)在我们的学校里 (2)在你们的汽车里 (3)在我的办公室里 (4)本子在桌子上。 (5)在乌鲁木齐 5.(《基础维吾尔语》P110)在下列词后附加时位格附加成分。 mektep doxturxana junggo tamaq jenub ürümchi kutupxana kinoxana fakultét chélek 6.(《基础维吾尔语》P110)把下列名词变成复数形式再变成时位格形式。 til qiz yash fakultét mektep doxturxana oghul yataq ders joza shopur qeyser ishchi tékist öy 7.(《基础维吾尔语》P111)用适当的附加成分填空。 (1)u shinjang uniwersitét...... oqughuchisi. (2)u...... yé'ngi oqughuchilarmu? (3)biz...... yatiqimiz intayin pakiz. (4)bizning sinipimiz...... yigirme töt oqughuchi bar. (5)u méning öy....... (6)bu uning kitab....... (7)bu sizning qelem....... (8)méning yatiqim...... sekkiz adem bar. (9)bizning turmush...... bek yaxshi. (10)ular bir yataq....... 8.将下列词组译成维文。 (1)在乌鲁木齐 (2)在宿舍 (3)我的妹妹 (4)你们的家 (5)我们的学校 (6)他的本子 (7)在学校 (8)你们的系 (9)阿里木的书 (10)在门市部 (11)我们的医院 (12)他们的食堂 【答案】 1.(1)achamda (2)közingizde (3)apisida (4)dostida (5)kitabimizda/kitabta (6)qolumda (7)mu'ellimingizde (8)iningda (9)öyide (10)monisida (11)ismingizda (12)balisida (13)sawaqdishida (14)singlimda (15)dadisida (16)milltingizda 2.(1)nede (2)öyumda (3)alimda (4)idare/idarimiz , terepte (5)qelimi (6)mektipi qeyerde (7)ismingiz (8)u bizning bala/balimiz (9)yatiqimda (10)turmush/turmshimiz 3.idare-idarida单位 yer-yerde地方 béket-békette车站 ömür-ömürde寿命 höjjet-höjjette通报 mu'ellim-mu'ellimde老师 kadir-kadirda干部 qeghez-qeghezde纸 4.(1)bizning mektepte/mektipimizde (2)silerning aptobusda/aptobusunglarda (3)méning xizmetxanamda (4)depterler jozida. (5)ürümchide 5.mektep-mektepte学校 doxturxana-doxturda医院 junggo-junggoda中国 tamaq-tamaqta饭 jenub-jenubta南 ürümchi-ürümchide乌鲁木齐 kutupxana-kutupxanida图书馆 kinoxana-kinoxanida电影院 fakultét-fakultétta系 chélek-chélekte水桶6.til-tillarda qiz-qizlarda yash-yashlarda fakultét-fakultétlarda mektep-mekteplerde doxturxana-doxturxanilarda oghul-oghullarda yataq-yataqlarda ders-derslerde joza-jozilardashopur-shopurlarda qeyser-qeyserlerde ishchi-ishchilarda tékist-tékistlerde öy-öylerde 7.(1)uniwersitétining (2)ular (3)bizning (4)sinipimizda (5)öyüm(6)kitabi (7)qelmingiz (8)yatiqimda (9)turmush/turmshimiz (10)yataqta 8.(1)ürümchide (2)yataqta (3)méning singlim (4)sierning öy(ünglar) (5)bizning mektep/mektipimiz (6)uning deptiri(7)mektepte (8)silerning fakultétinglar (9)alimning kitabi (10)dukanda (11)bizning doxturxana/doxturxanimiz(12)ularning ashxanisi 2.意义: I.作状语—— (1)表示场所: zalda kino qoyuluwatidu.礼堂里在演电影。 (2)表示时间: chaghanda bizingkige kélinglar.你们春节到我们这儿来吧。 (3)表示状况: u chaghda bowamlar namratliqta hayat kechüretti.那时我祖父他们生活在贫困之中。 (4)表示方式: biz ingliz tilida sözleshtuq.他们用英语交谈了。 (5)表示材料: bu öyler tashta yasalghan.这些房屋是用石头建造的。 (6)表示原因: u oghlining derdide qaza tapti.他因痛失爱子而身亡。 (7)其他意义: ete ishim bar, héliqi yighingha méning ornumda qatnishing.明天我有事,您替我参加那个会吧。 II.作表语(谓语由系动词充当) ular hazir ürümchide.他们现在在乌鲁木齐。 adillar hazir yighinda.=adillar hazir yighin échiwatidu.阿迪力他们在开会。 eqil yashta emes, bashta.有志不在年高。 【练习】 (原创)举例说明位格的用法。 【答案】 1.作状语 (1)表示场所—— 我生长在江苏。men jangsuda tughulup ösken. (2)表示时间—— 春天里,一切都很美好。baharda hemmisi chiraliq. (3)表示状况—— 会议在热烈的氛围中进行。yighin qizghin keypiyatta échildi. (4)表示方式—— 他们用维语聊天。ular uyghurchida parang saldi. (5)表示材料—— 这把椅子是用竹子做的。bu orunduq bambukda qilin'ghan. (6)表示原因—— 他因为感冒没去上学。u zukamda mektepke barmidi. (7)其他意义—— 请你替我参加那个会议吧。siz héliqi yighingha méning ornumda qatnishing. 2.作表语 有志不在年高。eqil yashta emes, bashta. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 维吾尔语300句评析(31-40) 31.她是我的对象(女朋友)。 u méning yürgen qizim. [注释] yür-谈恋爱。yürgen的构成情况:yür-+-gen(形动词完存体) 女朋友yürgen qizim 男朋友yürgen yigtim 32.您有几个孩子? qanche balingiz bar? [注释] 省略定语sizning。 bala的领属人称词尾: balam balimiz balang balanglar balingiz balisi 33.我有两个孩子。 ikki balam bar. [注释] balam不用复数。 仿写—— 中国约有十四亿人口。junggoda 1.4 billyonrek jan bar. 34.您的家在哪儿? öyingiz nede? [注释] öy的领属人称词尾—— öyüm öyimiz öyüng öyünglar öyingiz öyi 35.您住在哪儿? siz nede turuwatisiz? [注释] tur-站。turuwatisiz为tur-的直陈式现在时持续体A式肯定式。 肯定: turuwatimen turuwatimiz turuwatisen turuwatisiler turuwatisiz turuwatidu 否定: turmaywatimen turmaywatimiz turmaywatisen turmaywatisiler turmaywatidu turuwatmaymen turuwatmaymiz turuwatmaysen turuwatmaysiler turuwatmaydu 肯定-疑问: turuwatimenmu/turuwatamdimen turuwatimizmu/turuwatamdimiz/turuwatamduq turuwatamsen turuwatamsiler turuwatamsiz turuwatamdu 否定-疑问: turmaywatimenmu/turmaywatamdimen turmaywatimizmu/turmaywatamdimiz/turmaywatamduq turmaywatamsen turmaywatamsiler turmaywatamsiz turmaywatamdu turuwatmaymenmu/turuwatmamdimen turuwatmaymizmu/turuwatmamdimiz/turuwatmamduq turuwatmamsen turuwatmamsiler turuwatmamsiz turuwatmamdu 36.这是我的名片。 bu méning nam-emel kartuchkam. [注释] emel官职。kartuchka卡片,名片。 单词3 文化场所 电影院kinoxana 剧场tiyatirxana 俱乐部kulup 礼堂zal 人民会堂xelq sariyi 书店kitapxana 图书馆kutupxana 展览馆körgezmixana 博物馆muzéy 公园 baghcha [注释] 表示场所经常使用-xana构词。 表示场所还可以使用外来词。 37.认识您,我很高兴。 siz bilen tonushqanliqim üchün nahayiti xushal boldum. [注释] tonushqanliqim的构成情况:ton-认识+ush共同态+qanliq完存体动名词+im领属人称词尾。 siz bilen tonushqanliqim üchün=for having made acquaintance of you (men) nahayiti xushal boldum=I was very glad →I was very glad for having made acquaintance of you. 38.让我们保持联系! alaqe qilip turayli! [注释] (1)alaqe交往,联络。 (2)qilip tur- “p副动词+tur-助动词”表示动作经常发生。 他们经常说维语。ular uyghurchini da'im sözlep turidiken. 这儿不常下雪。meyede qar yighip turmaydu. 39.您认识我吗? méni tonumsiz? 40.我认识您。 men sizni tonuymen. |
|
5#
发布于:2011-06-10 18:58
![]() ![]() |
|
|
6#
发布于:2011-06-11 08:43
|
|
7#
发布于:2011-06-11 12:15
回 5楼(天上的狮子) 的帖子
谢谢老师鼓励,一直苦于没有对应练习。现在,尽可能收集一些习题进行自我练习,包括《维吾尔语基础教程》《大众维语》和《基础维吾尔语》上的习题,还有就是狮子老师《维语练兵场》的一些练习。接下来的帖子,要把练习单列出来,然后完成这些练习,并希望狮子老师多多关注,看看是否有误。当然,最大的愿望还是狮子老师能编出一些配套习题啦。 |
|
8#
发布于:2011-06-11 12:20
回 6楼(hanyu) 的帖子
呵呵,能帮上一点小忙就很开心了。因为已经期末了,本来打算暂停出帖的。现在想想,还是每天出一点吧。 打算把习题单列出来,然后提出自己的答案。希望你也多多参与啊。 |
|
10#
发布于:2011-06-11 19:59
|
|
|
11#
发布于:2011-06-11 22:34
第一,为了缩减篇幅,提高效率,此处省略语法讲解部分,详细讲解见中央民族大学《维吾尔语语法》一书。同时,参照新疆大学《现代维吾尔语语法》和新疆人民出版社《现代维吾尔语》两专著,进行补充。
第二,构词法属于主要属于词汇学的研究范畴,但“语法构词”可以归入语法学研究,中央民大和新疆大学的语法教材都对此进行讨论,因此,也在本帖中介绍。 第三,语法习题取自三本教材,当然我希望是本帖最有价值的地方;等到全部帖子完成,希望整理成册。 第四,《维语300句》本不属于本帖讨论的范围,故从此省略,但仍然注意分析,等全部完成,再和大家讨论。 |
|
12#
发布于:2011-06-12 11:32
bu ishni köpchilikning pikrige bilen/asasen qilinglar.这件事您就按照大家的意见办吧(应为qilingiz?)。
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- bu ishni köpchilikning pikrige bina'en/asasen qilinglar |
|
|
13#
发布于:2011-06-12 13:46
回 12楼(天上的狮子) 的帖子
已经改过来了,以后将自己有疑问的地方用特殊颜色标出了,狮子老师看到的话,将帮忙订正一下。谢谢!这句话用命令式的话,就应该用qiling吧? |
|
14#
发布于:2011-06-13 03:44
Re:回 12楼(天上的狮子) 的帖子
引用第13楼Marsh于2011-06-12 13:46发表的 回 12楼(天上的狮子) 的帖子 :已经改过来了,以后将自己有疑问的地方用特殊颜色标出了,狮子老师看到的话,将帮忙订正一下。谢谢!这句话用命令式的话,就应该用qiling吧? —————————————— 这是用的维语动词的祈使式。 第二人称普称单数词尾:零词尾 第二人称尊称单数词尾:ng 第二人称普称复数词尾:nglar 第二人称敬称单数词尾:sile、sila 第二人称敬称复数词尾:shsile、shsila 第二人称蔑称复数词尾:sh |
|
|
15#
发布于:2011-11-02 17:03
第一章 名词 第一部分 形式语法 维语名词有三种粘着成分,按粘着顺序,依次为“数”、“领属人称”以及“格”。 一、名词的数 名词通过粘着“复数词尾”lar/lär构成“复数”。 1.粘着lar 例如:bala→balilar(孩子),anar→anarlar(石榴)。 2.粘着lär 例如:adäm→adämlär(人们),çinä→çinilär(瓷碗)。 【特殊规则】 省略 1.被数词修饰的名词不能粘着“复数词尾”。 例如:bäş jan(五口人),ällik yaş(五十岁)。 2.被az,köp,nurğun等词修饰的名词可以粘着“复数词尾”。 例如:az kişi(lär)(少数人),nurğun kitab(lar)(许多书)。 二、名词的领属人称 名词通过粘着“领属人称词尾”表明“领属关系”。 1.第一人称 1.1粘着(i/u/ü)m(单数) 例如:aça→açam(姐姐),gäp→gepim(话),quş→quşum(鸟),öy→öyüm(房子)。 1.2粘着(i)miz(复数) 例如:aça→açimiz(姐姐),gäp→gepimiz(话),quş→quşimiz(鸟),öy→öyimiz(房子)。 2.第二人称 1.1粘着(i/u/ü)ŋiz(普称,单数) 例如:aça→açaŋ(姐姐),gäp→gepiŋ(话),quş→quşuŋ(鸟),öy→öyüŋ(房子)。 1.2粘着(i)ŋlar(普称,复数) 例如:aça→açaŋlar(姐姐),gäp→gepiŋlar(话),quş→quşiŋlar(鸟),öy→öyiŋlar(房子)。 1.3粘着(i)ŋiz(尊称,单数) 例如:aça→açaŋiz(姐姐),gäp→gepiŋiz(话),quş→quşiŋiz(鸟),öy→öyiŋiz(房子)。 1.4粘着(i)ŋlar(蔑称,复数) 1.5粘着liri(敬称,单数/复数) 例如:aça→açiliri(姐姐),gäp→gäpliri(话),quş→quşliri(鸟),öy→öyliri(房子)。 3.第三人称 3.0粘着(s)i(单数/复数) 例如:aça→açisi(姐姐),gäp→gepi(话),quş→quşi(鸟),öy→öyi(房子)。 【特殊规则】 1.省略 ——被物主代词【人称代词所有格】修饰 1.1省略中心词领属人称词尾 当名词被物主代词bizniŋ或者silärniŋ修饰时,相应领属人称词尾可以省略。 例如:bizniŋ mäktipimiz/mäktäp(学校),silärniŋ därsiŋlar/därs(功课)。 1.2省略限定词(整体省略) 当名词被物主代词修饰时,往往省略;但在特别强调时,则不得省略。 例如: (seniŋ) Dadaŋ käldi./你父亲来了。(往往省略) Seniŋ dadaŋ käldi, uniŋ dadisi kälmidi./你父亲来了,他父亲没有来。(不得省略) (meniŋ) Açam bar./我有姐姐。(往往省略) Meniŋ açam bar, uniŋ açisi yoq./我有姐姐,他没有姐姐。(不得省略) 2.增音 2.1部分以a/ä/i/o/u结尾的名词,在构成第一、第二人称(不含敬称)领属人称时,增加辅音y过渡。 例如: dunya(财富):dunyayim,dunyayimiz;dunyayiŋ,dunyayiŋlar,dunyayiŋiz,dunyiliri;dunyisi. mäwqä(立场):mäwqäyim,mäwqäyimiz;mäwqäyiŋ,mäwqäyiŋlar,mäwqäyiŋiz,mäwqiliri;mäwqisi. tuti(鹦鹉):tutiyim,tutiyimiz;tutiyiŋ,tutiyiŋlar,tutiyiŋiz,tutiliri;tutisi. pälto(大衣):pältoyum,pältoyimiz;pältoyuŋ,pältoyuŋlar,pältoyiŋiz,pältoliri;pältosi. arzu(愿望):arzuyum,arzuyimiz;arzuyuŋ,arzuyuŋlar,arzuyiŋiz,arzuliri;arzusi. 2.2<<su(水)>>一词,在构成领属人称时(不含第二人称敬称),增加辅音y过渡,同时u音变为ü。 su(水):süyüm,süyimiz;süyiŋ,süyiŋlar,süyiŋiz,suliri;süyi. 三、名词的格 名词通过粘着“格词尾”构成“格”。 1.粘着0(主格;当名词不粘着任何成分时,构成“主格”) 2.粘着ni(宾格) 例如:kitabni(书),kinoni(电影),xätlärni(字,信),welispitni(自行车)。 【特殊规则】 省略 (1)当宾格名词与及物动词之间隔有其他成分时,必须粘着宾格词尾。 Biz wätänni qizğin söyimiz./我们热爱祖国。【状语插入】 Dilnur nota bilmigän bilän naxşini yeqimliq eytidikän./迪丽努尔不识乐谱,但歌唱得很好听。【状语插入】 Açquçni män almidim, Ärkin äkätti./钥匙我没拿,艾尔肯拿走了。【宾语提前】 Deŋizni män körüp baqmiğan, sizçu?/我没见过海,你见过吗?【宾语提前】 (2)当宾格名词与及物动词之间没有其他成分时,不必粘着宾格词尾。但是,存在如下例外。 ①强调宾语 Män xätni ämäs, maqalini yazdim./我没写信,写的是稿子。 U päqät rusçini bilidu, başqa çät äl tilini bilmäydu./他只懂俄语,不懂其他外语。 ②宾语中心词 A.当中心词为其他词类时,必须粘着宾格词尾。 例如: Özüŋni yaxşiraq täkşürtüp baq./你好好检查一下自己。【代词】 Tahir ikkini aldi, män bäşni aldim./塔依尔拿了两个,我拿了五个。【数词】 Insanlar alğa besişni xalaydu./人类是要进步的。【动名词】 Yaxşini sizgä beräy./把好的给你。【形容词】 Ötkändä ariyät alğanni qayturuŋ./请把你上次借的还来。【形动词】 B.当中心词为多项并列词组时,最后一项必须粘着宾格词尾。 例如: Män beğimğa alma, şaptul wä näşpütlärni tiktim./我在园子里栽了苹果树,桃树和梨树。 U muz teyiliş, su üzüş, top oynaşni yaxşi köridu./他喜欢滑冰,游泳和打球。 C.当中心词为专有名词时,必须粘着宾格词尾。 例如: Haşimni çaqirip qoyuŋ./请你叫一下哈西木。 Biz kirgändä u <<Qur’an>>ni oquwatatti./我们进来时,他正在看《古兰经》。 D.当中心词粘着复数词尾或者领属人称词尾时,必须粘着宾格词尾。 例如: Tapşuruqlarni işläp bolduq./我们把作业做完了。 Bu kitabni yeziş üçün nurğun materiyallarni körduq./为了写这本书我们参阅了很多资料。 Män pikiŋizni sämimiy qobul qilimän./我诚恳地接受你的意见。 Nemä däwatisän?Gäpiŋni çüşinälmäywatimänmu./你说的是什么?我怎么听不懂你的话。 ②宾语限定词 当限定词为代词时,必须粘着宾格词尾。 例如: Män kündä ikki sa’ät ingilizçä öginimän./我每天学两小时英语。【无限定词】 Yenimda olturğan qiz bügün qizil yopika kiyiwaptu./坐在我旁边的女孩穿了条红裙子。【形容词】 Män xotändin bir giläm äkäldim./我从和田买来了一条地毯。【数词】 Män bu mäsilini häl qilalmaymän./我解决不了这个问题。【代词】 3.粘着tä/dä/ta/da(位格) 例如:bazarda(集市),qişta(冬天),öydä(家),mäktäptä(学校)。 4.粘着kä/gä/qa/ğa(与格) 例如:kutupxaniğa(图书馆),Dawutqa(达吾提),derizigä(derizä/窗子),mäktäpkä(学校)。 【特殊规则】 下列名词通过粘着“向格词尾”qä/ğä构成“向格”: xälq→xälqqä/xälqiğä(人民),şärq→şärqqä/şärqiğä(东方),däräx→däräxqä/därixiğä(树)。 5.粘着tin/din(从格) 例如:öydin(家),kinodin(电影),tamaqtin(饭),Dawuttin(达吾提)。 6.粘着kiçä/giçä/qiçä/ğiçä(止格) 例如:Ğuljiğiçä(Ğulja/伊宁),sinipqiçä(班级),öygiçä(家),bätkiçä(页码)。 【特殊规则】 止格词尾可以附加lik,写作kiçilik/giçilik/qiçilik/ğiçilik。 例如:qişqiçilik(冬天),yilğiçilik(年)。 7.粘着niŋ(所有格) 例如:mäktäpniŋ(学校),Dawutniŋ(达吾提)。 【特殊规则】 省略 ——被名词修饰 (1)省略中心词(整体省略) 在语言环境清楚的情况下,被所有格名词修饰的中心词可以省略,而由该所有格名词充当原词组的作用。如果被省略的中心词是主格形式,那么该所有格名词可以粘着词尾ki;如果被省略的中心词是非主格形式,那么该所有格名词必须粘着词尾ki,同时,所有格词尾niŋ可以写作ni。 例如: Iminniŋ(ki) uzunraq, Turdiniŋ(ki) qisqiraq./伊敏的长一点,吐尔地的短一点。【主格】 Dawutni(ŋ)kini eliŋ./你拿达吾提的吧。【宾格】 Kimniŋ istakinida qaytaq su bar?——Baharni(ŋ)kidä bar. /谁杯子里有开水?——巴哈尔杯子里有。【位格】 Sabitni(ŋ)kigä qoşulimän./我同意沙比提的。【向格】 Sawaqdaşlarni(ŋ)kidin käldim./我从同学们那儿来。【从格】 Silärniŋ zawuttin Ğäyrätlärni(ŋ)kigiçä qançä kilometir kelär? /从你们工厂到海拉提他们工厂有多少公里?【止格】 Yatiqimizdiki yük-taqlar silärniŋ ämäs, Märiyämlärni(ŋ)kidiki silärniŋ. /我们宿舍里的行李不是你们的,玛丽亚她们宿舍里的才是你们的。【范围格】 Bu ikkisiniŋ täläpptuzi Adilniŋkidäk yaxşi ämäs./这两个人的发音没有阿迪力的好。【形似格】 Meniŋ markammu ukinŋizni(ŋ)kiçilik bar./我的邮票也有你弟弟的那么多。【量似格】 (2)省略限定词所有格词尾 在按如下方式构成的名词词组中,即:“名词1+所有格词尾”+“名词2+领属人称词尾(第三人称)”,名词1的词尾往往省略,名词2的词尾往往保留。按此方式构成的名词词组往往是固定表达。 例如: Tarim Däryasi(塔里木河),Tarim Oymanliqi(塔里木盆地), Taklimakan Qumluqi(塔克拉玛干沙漠),Täŋri Tagh(天山), Turpan Nahiyisi(吐鲁番县),Ürümçi Şähiri(乌鲁木齐市), Xunän Ölkisi(湖南省),Şinjaŋ Uyğur Aptonom Rayoni(新疆维吾尔自治区), Şinjaŋ Uniwersiteti(新疆大学),Til Käspi(语言专业), Uyğur Tili(维吾尔语),Şirkät Qanuni(公司法); därs waqti(上课时间),öginiş materiyali(学习材料), iş küni(工作日),xälq qurultiyi(人民代表大会), Ğulja almisi(伊宁苹果),Juŋgo xälqi(中国人民)。 8.粘着tiki/diki(范围格) 例如:üstäldiki(桌子),doskidiki(doska/黑板),mäktäptiki(学校),kitabtiki(书)。 【特殊规则】 省略 在语言环境清楚的情况下,被范围格名词修饰的中心词可以省略,而由该范围格名词充当原词组的作用,可以有数、格的变化。 例如: Bizniŋ mäktäptikilär(<mäktäptiki sawaqdaşlar) käldimu?/我们学校的(同学们)来了吗?【复数】 Bu doska bizniŋ siniptikidin çoŋraq./这个黑板比我们教室的大一点儿。【从格】 9.粘着täk/däk(形似格) 例如:tağdäk(山),öydäk(家),attäk(马),kümüştäk(银)。 10.粘着çilik/çä(量似格;çilik更常用) 例如:öyçilik/-çä(房子),çiniçilik/-çä(çinä/瓷碗),kitabçilik/-çä(书),joziçilik/-çä(桌子)。 |
|
16#
发布于:2011-11-02 17:04
第二部分 意义语法
一、名词的数 (一)单数 1.表示一个事物。 例如: Uniŋ balisi Şinjaŋda./他的孩子在新疆。 Biz Beyjiŋda oquymiz./我们在北京学习。 Bu roman nahayiti qiziq./这部小说很有意思。 Tünügünki gezit qeni?/昨天的报在哪儿? 2.表示一类事物。 例如: Ular se’irğa amraq./他们喜欢诗。 Ayropilan asmanda uçidu, maşina yolda maŋidu./飞机在天上飞,汽车在地上行驶。 (二)复数 1.表示可以计数的事物的全体。 例如: Sizniŋ baliliriŋiz biz bilän tonuş./您的孩子们跟我们认识。 Mehmanlar köp bolimu?/客人们都到齐了吗? 2.表示难以计数的事物的整体。 例如: Bu dolilarni apamğa äwätmäkçimän./这些药我准备寄给母亲。 Mawu buğday başaqlirini teriwalayli./咱们把这些麦穗拾起来吧。 U eriqlardiki toxtam sularni içiwerip eğirlişip kätti./因为他老喝河沟里的死水,所以愈来愈没劲儿了。 Här jähättiki qiyinçiliqlarni yäŋgändila alğa basalaymiz./只有克服各方面的困难,我们才能前进。 3.表示突出。 Tünügün tursunlar käldi./昨天吐尔逊他们来了。 Ayim sa’adätlärni çaqirğili kätti./阿衣木叫沙阿达提她们去了。 Uniŋ akisi hazir ayropilanlarni häydäydiğan bolup ketiptu./他哥哥现在连飞机都会开了。 Ğunçämniŋ ata-anisi öz qiziniŋ kesiligä üçün çarilarni qildi, Beyjiŋlarğimu äwätti. /蕴倩木的父母为了治好女儿的病,想了许多办法,甚至把它送到了北京。 4.表示估计。 Ular Hazir Turpanlarğa yätkän bolsa keräk./他们现在可能到吐鲁番一带了。 Uniŋ balisi on yaşlarda bar./他孩子有十来岁。 5.表示概括。 Ular Amerika, Ängiliyä, Yaponiyilärgä barğan./他们去过美国、英国、日本等国家。 Bizmu Ürümçi, Ğulja, Turpan, Qäşqärlärdä til täkşuruşni elip barğan. /我们也在乌鲁木齐、伊宁、吐鲁番、喀什等地进行过语言调查。 Xänzuçä öginiştä Bahar, Märiyäm, Sabit, Turdilar yaxşi. /巴哈尔、玛丽亚、沙比提、吐尔地等人在汉语学习方面表现优秀。 Män näşpüt, alma, üzümlärni yaxşi körimän./我喜欢香梨、苹果、葡萄等水果。 6.表示“年代”。 Bu naxşilar 50-yillarda käŋ tarqalğan./这些歌在五十年代很流行。 Biz 20-äsirniŋ 90-yilliriğä kiriş aldida turmaqtimiz./我们即将进入二十世纪九十年代。 二、名词的领属人称 <<siliniŋ baliliri>> <<siliniŋ baliliri>>表示“一个孩子”或者“数个孩子”。可以通过以下两种方式确指“数个孩子”,即: 1.借助动词的共同态。 Siliniŋ baliliri kelişti./您的孩子们来了。 2.<<siliniŋ balilar>>。 Siliniŋ balilar käldi/kelişti./您的孩子们来了。 三、名词的格 (一)主格 1.作主语 Sabit naxşa-ussulğa üsta./沙比提能歌善舞。 Yaşlar mämlikitimizniŋ keläçiki wä ümidi./青年是我们国家的未来和希望。 Wäzipä müşkül./任务艰巨。 Şinjaŋ mämlikitimizniŋ ğärbiy şimaliğa jaylaşqan./新疆位于我国的西北部。 2.作表语 U Ayim./她是阿衣木。 Bu änjür./这是无花果。 Şinjaŋ Uyğur Aptonom Rayoniniŋ märkizi—Ürümçi./新疆维吾尔自治区的首府是乌鲁木齐。 Turdiniŋ akisi şa’ir ikän./原来吐尔地的哥哥是诗人呢。 3.作定语 Teyipjan mäşhur Uyğur şa’ir./铁衣甫江是著名的维族诗人。 Bu ayal wäkilniŋ eti Anargül ikän./原来这位女代表名叫阿娜尔古丽。 Doxtur Sabitni tonumsiz?/你认识沙比提大夫吗? Awu paŋçu köŋläkni körüp baqay./我看一下那件纺绸衬衣。 4.作呼语 Bahar, qaçän praktikiğa barisilär?/巴哈尔,你们什么时候去实习? Sawaqdaşlar, bu jümlilärni tärjimä qilip beqiŋlar./同学们,你们翻译一下这些句子。 Sawut tağa, qaçan ketidila?/沙吾提大叔,您什么时候走? Qizçaq, mäyägä kälginä./小姑娘,到这儿来一下。 (二)宾格 0.作宾语 Turdilar da’im top oynaydu./吐尔地他们经常打球。 Turdilar topni yaxşi oynaydu./吐尔地他们球打得很好。 Tünügün çüştin keyin kino körduq./昨天下午我们看电影了。 Tünügün çüştin keyin <<Axirqi Däwrdiki Padişah>> kinoni körduq./昨天下午我们看电影《末代皇帝》了。 (三)位格 1.作状语 (1)在……地点 Şinjaŋda 13 millät yaşaydu./新疆居住着十三个民族。 Äxät yiğinda ilmiy doklat qiliwatidu./艾海提在会上作学术报告。 Qiyin iş yoq alämdä, köŋül qoyğan adämgä./世上无难事,只怕有心人。 Ular da’im turmuşta wä öginiştä bizgä yardäm qilidu./他们经常在生活和学习上帮助我们。 Ablizdimu bundaq şäpkä bar./阿不力孜也有这样的帽子。 Mändä bir puŋmu yoq./我身上一分钱也没有。 (2)在……时间 Çağanda bizniŋkigä keliŋlar./你们春节到我们这儿来吧。 Bu yär qişta issiq, yazda salqin./这个地方冬暖夏凉。 Här yili 5-ayda mäktipimizdä yenik atletka musabiqisi ötküzülidu./每年五月,我们学校都举行田径比赛。 Ätildä öygä qaytmaqçimän./假期我准备回家。 Ular sa’ät bäşlärdä yolğa çiqqan oxşaydu./他们好像是五点左右出发的。 Ätä Ürümçidä hawa oçuq, bäzidä bulutluq bolidu./明天乌鲁木齐晴,有时多云。 (3)在……状况 U çağda bowamlar namratliqta hayat käçürätti./那时我祖父他们生活在贫困之中。 U ämdi yitimliqta yaşimaydiğan boldi./他不再孤独地生活了。 Bu xäwärni aŋlap, hämmimiz hayajanliqta qalduq./听到这个消息,我们都感到激动。 Bu ähwalni körüp gumanda qaldim./见到这种情况,我产生了怀疑。 Tömürni qiziqida soq./趁热打铁。 Juŋgo-Amerika ikki dölät wäkilliriniŋ söhbiti dostanä käypiyatta ötti. /中美两国代表的会谈是在友好的气氛中进行的。 (4)以……手段 Biz welispitta barimiz, ular maşinida baridu./我们骑车去,他们坐车去。 Qälimimdä yezip beqiŋ./您用我的笔写写看。 Ular poloni qolda yäydu, biz çokida yäymiz./他们用手吃抓饭,我们用筷子吃。 Mikrobni közdä körgili bolmaydu, mikroskopta körgili bolidu./肉眼看不见细菌,用显微镜才看得见。 Ular da’im soğuq suda yuyunidu./他们经常用凉水洗澡。 Biz ingliz tilida sözläştuq./我们用英语交谈了。 (5)以……材料 Bu öylär taşta yasalğan./这些房子是用石头建造的。 Ular banbuqta sewät toquwatidu./他们在用竹子编篮子。 (6)以……原因 U oğliniŋ därdidä qazatapti./他因痛失爱子而身亡。 U aççiqida ölüwaldi./他一气之下死了。 (7)<<orun>> Ätä işim bar, heliqi yiğinğa meniŋ ornumda qatnişiŋ./明天我有事,您替我参加那个会。 Bu yärdä <<mäsilä>>niŋ ornida <<so’al>> kälsä bolamdu?/在这里,“so’al”可以替换“mäsilä”吗? 2.作表语【参考“作状语”的用法】 (1)表示主体所在处所。 Ular hazir Ürümçidä./他们现在在乌鲁木齐。 Gezit Ayimda ämäs./报纸不在阿衣木那儿。 Bizniŋ öy bağçiniŋ nerisida./我们家在公园那边。 Siz alimän degän heliqi kitab uniŋda./你要的那本书在他那儿。 (2)表示主体正为某事。 Dadam xizmättä./我父亲在工作。 Adillar hazir yiğinda./阿迪力他们在开会。 Turdi mu’ällim därstä./吐尔地老师在上课。 Ukam texi kiçik, oquşta./我弟弟还小,在上学。 (3)表示事物本质所在。 Äqil yaşta ämäs, başta./有志不在年高。 Iş ömlüktä, küç birliktä./成事在于齐心,力量在于团结。 Jinniŋ qästi şaptulda./醉翁之意不在酒。 Äpädim beşidiki sällini elip heliqi kişigä sünuptu—dä:—gäp sällidä bolsa, qeni, öziŋiz oqup körüŋ,—däptu. /阿凡提把头上的缠头巾取下来,递给那个人说:“如果问题在缠头巾上的话,诺,您自己念念看。” (四)与格 1.向……方向 Biz Beyjiŋğa barayli./我们去北京吧。 Biz yeqinda qäşqärgä barmaqçimiz./最近我们打算去喀什。 Wäkillär zalğa kirişip kätti./代表们进礼堂去了。 Biz yeziğa berip 3 ay ämgäk qilduq./我们去农村劳动了三个月。 Bu materiallarni tartmamğa säp qoyğin./你把这些材料放到我抽屉里吧。 Bu doklatniŋ mäzmunini xatiriŋizgä yeziweliŋ./你把报告的内容记在笔记本上。 Käl, seni dadaŋniŋ qeşiğa apirimän./来,我带你去找你爸爸。 Yaxşi kütüwalalmiduq, köŋliŋizgä almaŋ./招待不周,请别介意。 2.向……对象 Bu şarpini Adalätkä alğaç beriŋ./请你把这条围巾捎给阿达来提。 Bazarğa barsiŋiz maŋa bir däptär alğaç keliŋ./你要是上街,顺便给我买一个本子来。 Köpçilik Sabitqa nahayiti işinidu./大家都很信任沙比提。 Bu adäm uniŋ akisiğa oxşaydikän./这个人有点儿像他哥哥。 Burun män Matimatikiğa qiziqattim./过去我对数学特别感兴趣。 Umu tiyatirğa amraq./他也喜欢戏剧。 Silärniŋ kelişiŋlar işimizgä çoŋ mädät./你们的到来对我们的工作是个很大的支持。 Bu kinoda aptor Şinjaŋ yaşliriniŋ kona fe’odalliq tüzümgä qarşi elip barğan küräşlirini qizğin mädhiyiligän. /在这部电影中,作者歌颂了新疆青年对旧的封建制度所进行的斗争。 3.行为目的 Män doxturğa baray./我去看病吧。 Ukam ekskursiyigä kätti./我弟弟参观去了。 Män xät selişqa bardim./我发信去了。 Çoŋ adämlär işqa kätti, balilar öydä qaldi./大人们干活去了,孩子们呆在家里。 4.行为原因 Silärniŋ iltipatiŋlarğa köp rähmät./多谢你们的好意。 Silärniŋ qizğin kütüwalğanliqiŋlarğa rähmät./感谢你们的热情款待。 Tuğulğan küniŋizgä mubaräk bolsun./祝你生日快乐。 Toyimizğa şäxsän öziŋiz qädäm täşirip qilğiniŋizğa çin dilimdin xuşalmän. /您亲自参加我俩的婚礼,我感到由衷的高兴。 5.时间界限 Bügün ayğa/çislağa 24./今天24号。 Ätä küngä çarşänbä/häptigä üç./明天星期三。 Hazir sa’ät on ikkigä bäş minut qaldi./现在是十二点差五分。 Bu iş bir sa’ätkä qalmayla tügidi./这活儿不到一个小时就干完了。 6.交换价值 Bir yerim jiŋ aq unğa bir jiŋ güzüç tegiştim./我用一斤半白面换了一斤大米。 Bügünki bir künimiz ötmüştiki bir yilğa täŋ./如今的一天等于过去的一年。 Män bu kitabni bir somğa aldim./这本书是我一块钱买到。 Bu luğätni yigirmä koyğa alay./我用二十元买这本词典吧。 7.“充满……” Köŋlimiz şatliqqa toldi./我们心里充满喜悦。 Biz işänç wä ğäyrätkä tolduq./我们充满了信心和勇气。 Çiläk suğa toşti./桶里盛满了水。 Ularniŋ zawuti gül-çeçäkkä pürkändi./他们的工厂掩映在花丛之中。 8.“进入……” Däl-däräxlär bix çiqirşqa başlidi./树木开始发芽了。 U bu yil on bäşkä kirdi./他今年十五了。 Qançä yaşqa kirdiŋiz?/您多大岁数? Män bu yil yättä yaşqa kirdim./我今年七岁。 9.<<orun>> Ätä işim bar, heliqi yiğinğa meniŋ ornumğa qatnişiŋ./明天我有事,您替我参加那个会。 Bu yärdä <<mäsilä>>niŋ orniğa <<so’al>>ni işlitişkä bolamdu?/在这里,“so’al”可以替换“mäsilä”吗? 10.后置词 Bu işni köpçilikniŋ pikrigä bina’än/asasän qiliŋlar./这件事您就按照大家的意见办吧。 Imin akisiğa qariğanda egizräk./伊敏比他哥哥高一点。 11.强制态 Biz Baharğa naxşa eytquzduq./我们让巴哈尔唱歌了。 Därstä mu’ällim sawaqdaşlarğa Sadirniŋ qoşaqlirini tärjimä qildurdi. /课堂上,老师让同学们翻译了沙迪尔的歌谣。 12.共同态 Siŋlim apamğa yonqan tikişip beriwatidu./妹妹在帮母亲缝被子。 Tünügün ular Ablizğa öy köçüşüp bärdi./昨天他们帮阿不力孜搬家了。 (五)从格 1.作状语 (1)处所起点 Uniŋ akisi qumuldin käldi./他哥哥从哈密来了。 Ablizdin xät käldi./阿不力孜来信了。 Sizdin bir närsä sorimaqçimän./我想向你借个东西。 Bilim ämäliyättin kelidu./知识来自实践。 Kiçik balilardin çoŋ adämlärgiçä hämmisiniŋ uniŋ hekayisini aŋlaşni yaxşi köridu. /从小孩到大人都喜欢听他讲故事。 Bu maqalini baştin yänä bir qetim körüp çiqtim./这篇文章我从头又看了一遍。 (2)时间起点 Tätilimiz päyşänbidin başlinidu./我们的假期从星期四开始。 Ularniŋ imtihani yättinçi ayniŋ 15-künidin başlinidikän./他们的考试从七月十五日开始。 Bügündin başlap siz muşu işxanida işläysiz./从今天起,你就在这个办公室上班。 U maŋa burundin tonuş idi./我以前就认识他。 Şinjaŋniŋ sana’iti yoqluqtin barliqqa käldi wä kiçikliktin çoŋaydi./新疆的工业从无到有,从小到大。 U bir addiy dehqandin bir mäşhur alim bolup çiqti./他从一个普通的农民成为一位著名的科学家。 (3)表示穿过 Ğäyrätlär hazirla qeşimdin ötüp kätti./海拉提他们刚从我身边过去。 U açquçini öydä untup qelip, derizidin kirip aldi./他把钥匙忘在家里了,所以从窗户进去拿。 Maşinilar çoŋ yoldin kesip ötüp şärqqä qarap uçqandäk yürüp kätti. /一辆辆汽车穿过大路,向东边疾驶过去。 Ular tağ-dawanlardin eşip ge’ologiyilik çarlaşni elip barmaqta./他们翻山越岭进行地质勘探。 Keliwatqan heliqi kişigä derizidin qarap turdum./我从窗子看着走过来的那个人。 Haddisidin ötüp mahiyätni körüş keräk./要透过现象看本质。 (4)表示比较 Ürümçi qäşqärdin çoŋ./乌鲁木齐比喀什大。 Şaŋxäy şähiri beyjiŋ şähiridin çoŋ ikän./上海市比北京市大。 Adilniŋ xeti menikidin(<meniŋ xetimdin) çirayliq./阿迪力的字比我的字漂亮。 Uniŋ öginiş meniŋkidin yaxşi./他们的学习比我好。 U inglizçini Baharlardin yaxşi sözläydu./他英语讲得比巴哈尔他们好。 Bu sarjiniŋ metirini 28 yüändin aldim./这块毛料我是二十八元买来的。 (5)行为原因 U hayajanliqtin nemä deyişni bilälmäy qaldi./他激动得不知道该说什么了。 Ğäzäptin uniŋ saqalliri titiräp ketiptu./他气得连胡子都抖动起来了。 Män qorqqinimdin yiğlap taşlidim./我吓得哭了。 Boway bir küni diqqätsizliktin çinini sundurup qoyuptu./有一天,老爷爷不小心把碗打碎了。 Ehtiyatsizliqtin uniŋ közäyniki yärgä çüşüp sunup kätti./他不小心,眼镜掉到地上摔碎了。 U çağda ilajsizliqtin yürttin ayrildi./那时他不得已离开了家乡。 (6)准“行为原因” 【引起情绪变动的事物】 Dawuttin xapa bolmaŋ./您别生达吾提的气。 Bu iştin ümidsizlänmäyli./这件事咱们都别灰心。 Män şu çağda uniŋ sözliridin qattiq täsirländim./听了他的话我那时非常感动。 【作出某种判断的依据】 Ayaq tawuşidin sizniŋ ikänlikiŋizni bilgili bolidu./从脚步声就能知道是您。 Uniŋ gepiniŋ oramidin bu işqa qoşulmaydiğanliqni bilgili bolidu./从他的口气就可以知道他不同意这件事。 Bu qetimqi imtihan nätijisidin Baharlarniŋ öginişidä xeli çoŋ ilgiriläşlär barliqini körüwalğili bolidu. /从这次考试成绩就可以看出巴哈尔他们在学习上有很大进步。 (7)整体一部 Üçtä yaxşi oquğuçilardin Sabit söhbätkä qatnaşti./三好学生中沙比提参加了座谈。 Tuğqanlirimdin biri Şinjaŋğa kamandiropkiğa kätti./我的一个亲戚到新疆出差去了。 Mämlikitimizdiki mäşhur tağlardin päqät Xuaşyän teği wä Täyşyän teğinila körgänmän. /我国的名山中我只去过华山和泰山。 U maŋa uyğurçä romandin ikkini bärdi./他给了我两本维文小说。 Almidin yäŋ./您吃点儿苹果吧。 Peçinidinmu lasun./让他也吃点儿饼干吧。 (8)准“整体一部” Turdi mu’ällim ularğa tilşunasliqtin därs beridu. /吐尔地老师给他们上语言学课。再如:Uyğur tilidin asas/维语基础【课程】 Sabitlarmu inglizçidin imtihan beridikän. /沙比提他们也要考英语。再如:Qançä pändin imtihan berisilär?/你们考几门?【考试】 Ular praktika ähwalidin doklat qiliwatidu./他们在汇报实习情况。【报告】 U Mutällipniŋ tärjimihalidin sözläp bärdi./他讲了穆台里甫的生平。【生平】 Ular fakultetida aspirantlardin bir sinip eçildi./他们系开办了一个研究生班。【成员】 Bala yağaçtin bir närsä oyuwatidu./孩子们正用木头刻一个东西。【材料】 (9)表示离开 U asasiy mäsilidin çätnäp kätti./他离开了主要问题。 Şundaq qilip, ular qiyin ähwaldin qutuldi./就这样,他们摆脱了困境。 (10)表示平均 Här birimizgä ikkidin tägdi./我们每人分到两个。 Muşu dorini kündä birdin üç wax içiŋ./这药一天三次,每次一片。 2.作表语【参考“作状语”的用法】 例如: Märiyäm kuçardin, män Ğuljidin./玛丽亚是库车人,我是伊宁人。 U äŋ mäşhur rässamlardin./他是最著名的画家之一。 【固定搭配】 1.动词 Ayimdin sorap beqiŋ./您问问阿衣木吧。 Ular rusçä materiyallardinmu paydilinamdikän? /他们也能参考俄文资料吗?再如: Ägär biz hoşyar bolmisaq, ular pursättin paydilinip qalaymiqançliq tuğduridu. /如果我们不警惕,他们就会趁机捣乱。 2.副词 Därstin keyin kutupxaniğa barimän./课后我去图书馆。 Adildin burun Dawut wä Sabit kälgän./阿迪力来之前达吾提和沙比提来过。 3.形容词 Biz silärdin bäk minnätdarmiz./我们非常感谢你们。 Uniŋ öyi zawuttin yiraq ämäs./他的家离工厂不远。 4.后置词 <<başlap/tartip/etibarän>> Yazliq tätildin başlap biz här küni ätigän turup bädän çeniqtürduq. /从暑假开始我们就每天早起锻炼身体了。 Kelär häptiniŋ üçinçi künidin etibarän biz därs täkrarlap imtihan berimiz. /从下星期三开始我们就开始温课考试。 (六)止格【参考“从格”的用法】 例如: Ular bu yärdä qişqiçä turmaqçi./他们准备在这儿呆到冬天。 Ular Ürümçigiçä welispit bilän beriptu./他们骑自行车一直骑到了乌鲁木齐。 Män akamlarniŋ öyigiçä berip keläymikin./我是不是到哥哥家去一趟呢? Qazi köpçilik aldida şärmändä bolup, qulaqliriğiçä qizirip ketiptu./喀孜当众出丑,脸一直红到耳根。 Bizniŋ bügün täkrarlaydiğan därsimiz 1-därstin 15-därskiçä./我们今天要复习的课是从第一课到第十五课。 Kiçik balilardin çoŋ adämlärgiçä hämmisiniŋ uniŋ hekayisini aŋlaşni yaxşi köridu. /从小孩到大人都喜欢听他讲故事。 (七)所有格 1.作定语 Dawutniŋ dadisi doxtur./达吾提的父亲是大夫。 Turpanniŋ üzümi pütün dunyağa mäşhur./吐鲁番的葡萄闻名于全世界。 2.作表语 Bu şäpkä äsli akamniŋ idi./这顶帽子本来是我哥哥的。 Çempiyon axir Juŋgoniŋ boldi./冠军最后成了中国的了。 (八)范围格 0.作定语 Şinjaŋdiki Uyğurlar uyğur tilini qollinidu./新疆的维吾尔人使用维吾尔语。 Silär jäm’iyättiki köpligän kişilär köŋül bölüwatqan mäsiligä yaxşi jawab bärdiŋlar. /你们很好地回答了社会上许多人关心的问题。 Turmuştiki qiyinçiliqlarni özimiz yäŋgäniduq./生活上的困难我们自己已经克服了。 Bu xizmättiki kämçilik./这是工作中的缺点。 Şänbidiki tiyatir maŋa untulğusiz täsirat qaldurdi./星期六的剧给我留下了难忘的印象。 Şu kündiki gezit sizdimu?/那天的报在您那儿吗? (九)形似格 作定语、状语或者表语,表示事物在形状、性质上相似。 例如: Adilmu sa’itiŋizdäk bir sa’ät aldi./阿迪力也买了一只您那样的表。|sa’itiŋizgä oxşaş Ularda polattäk intizam bar./他们有钢铁般的纪律。|polatqa oxşaş Yürtümmu Beyjiŋdäk issiq./我老家也像北京这么热。|Beyjiŋğa oxşaş U akisidäk şox ämäs./他不像他哥哥那么调皮。|akisiğa oxşaş Wätinimiz bağdäk, balilirimiz güldäk./我们的祖国像花园,我们的孩子像花朵。|bağğa oxşaş/gülgä oxşaş Bizniŋ ähwalmu silärniŋ ähwaldäk./我们的情况也跟你们一样。|ähwalğa oxşaş (十)量似格 作定语、状语或者表语,表示事物在数量、程度上相似。 例如: Bowamniŋmu muşu beğiŋlarçilik bir beği bar./我爷爷也有一个园子,像你们的这么大。 Yeqinda ularğa muşu öyçilik bir işxana berilda./最近给了他们一间像这间房子这么大的办公室。 Meniŋ güllirim silärniŋ gülliriŋlarçilik köp ämäs./我的花儿不像你们那么多。 Ayim xänzuçini Adalätçilik yazalamdu?/阿衣木汉文能写得像阿达莱提那么好吗? Kälgän kişiniŋ yeşimu sizniŋ yeşiŋizçilik bar./来人的年龄也有你这么大。 Ukiŋizmu muşu baliçilik bardu?/你弟弟也有这个孩子这么大吧? |
|
17#
发布于:2011-11-06 18:21
第二章 形容词
第一部分 形式语法 维语形容词中的“性质形容词”可以粘着“级”词尾。 一、原 级(Positive/ Original Degree) 性质形容词通过粘着原级词尾0,构成“原级”。 例如: çoŋ(大),kiçik(小),yoruq(明亮),azadä(舒适,宽敞), qiyin(困难),asan(容易),tatliq(甜),oçuq(清楚,开朗)。 二、减弱级(Decreasing Degree) 性质形容词通过粘着减弱级词尾raq/räk,构成“减弱级”。 例如: oruqraq(rather thin),yaxşiraq(好一点儿),yoruqraq(明亮一点儿),tatliqraq(甜一点儿), kiçikräk(somewhat small),köpräk(多一点儿),kökräk(蓝一点儿),egizräk(高一点儿)。 三、加强级(Emphatic Degree) 性质形容词通过“重复第一音节(直至元音)+p+词干”,构成“加强级”。 例如: qipqizil(qizil/红的;bright red),ap’aq(aq/白的;洁白的), yepyeŋi(yeŋi/新的;completely new),köpkök(kök/蓝的;蔚蓝的), toptoğra(toğra/正确的;totally right),qapqara(qara/黑的;黑黑的), op’oxşaş(oxşaş/相同的;exactly the same),op’oçuq(oçuq/亮的;明亮的)。 【特殊规则】 形容词« pakiz(干净的)»,«seriq(黄色的)»,«yeşil(绿色的)»的加强级的构成如下: pakpakiz(干干净净的),sapseriq(焦黄的),yapyeşil(碧绿的)。 四、表爱级(Endearing Degree) 性质形容词通过粘着表爱级词尾ğina/qina/ginä/kinä,构成“表爱级”。 例如: salqinğina(delightfully cool),semizğina(胖胖儿的), omaqqina(adorable),oruqqina(瘦瘦儿的), äpçilginä(good at a lot of things),egizginä(高高儿的), üzükkinä(nice),kiçikkinä(小小儿的)。 第二部分 意义语法 §1.THE CATEGORY OF ADJECTIVE 形容词按其意义和语法特征可以分为三类,即:性质形容词、关系形容词和特殊形容词。 1.性质形容词:直接表示人或事物的性质或者特征的形容词; 2.关系形容词:表明事物与时间、空间等概念关系的形容词; 3.特殊形容词:能够支配一定名词格的形容词(P173-185)。 一、性质形容词(Qualitative Adjective/Gradable Adjective) 性质形容词和关系形容词表现出如下对立的语法特征: 1.性质形容词可以粘着“级”词尾,而关系形容词不可粘着“级”词尾。 2.性质形容词可以受程度副词修饰,而关系形容词不可受程度副词修饰。 3.性质形容词可以重叠,而关系形容词不可重叠(in the Repeated Form)。 I.The Adjectival Degree 1.The Positive(Original) Degree 0)The Positive Degree of the adjective indicates the normal degree of the quality expressed by the adjective,e.g.: U xuşxuy, tetik häm çiqişqaq yigit. /He is a cheerful, energetic and amiable young man. Biz üçtä yaxşi oquğçilarni sayliduq. /We elected students who are good in all three areas (morals, intelligence and physical prowess). 2.The Decreasing Degree 1)The Decreasing Degree of the adjective indicates a slight weakening of the degree of the quality expressed by that adjective as compared to the postive degree,e.g.: Egiz boy, oruqraq yigit kirip käldi. /A tall, rather thin young man came in. Bu ayağ maŋa kiçikräk. /These shoes are a bit small for me. uniŋdin egizräk/uniŋdin egiz /slightly taller than him/taller than him U xänzuçini mändin yaxşiraq sözläydu. /He speaks Chinese somewhat better than me. 2)Sometimes the Decreasing Degree form of the adjective is not used to weaken the degree of the quality, but simply to soften the tone of what is said,e.g.: Bu öy bäk kiçik ikän, çoŋraq öy yoqmu? /This house is very small. Isn’t there one a bit bigger? Maŋa köpräk yardäm qiliŋ. /Please could you give me a bitte more help. 3.The Emphatic Degree(basically limited to those which indicated colour or outward appearance) 1)Compared to the Positive Degree of the quality expressed by the adjective, the Emphatic Degree of the adjective indicates an even greater intensity,e.g.: Juŋxua xälq jumhuriyitidiki hämmä millät hoquqta bapbarawär. /All nations in the Chinese People’s Republic have identical rights. Şuniŋdin etibarän yepyeŋi bir däwr başlandi. /Since then a completely new era has begun. 2)Often the Emphatic Degree of the adjective does not express the real degree of the quality expressed by the adjective, but the speaker’s feeling,e.g.: Tağ üstidä ap’aq qar, tağ qaptallirida yapyeşil qariğay, töwändä bolsa küpkük muz.(Qäyyum Turdi) /On the mountain top—pure white snow, on the mountain slopes—deep green pines, and below—clear blue ice. Bundaq qapqaraŋğu öydä gezit oquğili bolamdu? /Is it possible to read the newspaper in such a pitch-dark room? 4.The Endearing Degree(only a few adjectives go into this form) 0)The Endearing Degree of the adjective indicates that the speaker is indicating the quality expressed by adjective with a feeling of fondness, or intensification. In other words, the endearing degree of the adjective is entirely related to the speaker’s feeling,e.g.: Tamğa yolwas süriti çüşürülgän çaqqanğina räŋlik xotän gilimi tartilğanidi. (Qäyyum Turdi) /A lovely little colourful Hotan carpet, with a portrait of tiger printed on it, had been hung on the wall. —Yaq,—dedi ata yeqimliqqina külümsiräp—meniŋ qorsiqimğa bir oy kiriwaldi.(Qäyyum Turdi) /’No,’ said father, smiling winsomely,’a thought has just come into my mind.’ —Yaq, bu kiçikkinä su ambiri bilänmu heç iş pütmäydu. (Q. Turdi) /No, even with this little reservoir, nothing has been completed. Päqät özüm qilişqa tegişlik azğina işnila qilalidim. /I was only able to do the few little things that needed to be done. II.Degree Adverbial Modifier 1.Almost all Gradale Adjectives are able to subordinate to themselves, as adverbial modifiers, adverbs of degree and specific adjectives which can indicate degree. For example: nahayiti qiziq(veryhot,very funny), bäk yaxşi(very good), köp eniq(very clear), äŋ küçlük(stronggest), intayin täsirlik(extremely moving), toq qizil(deep red), bir’az töwän(a little low), sus yeşil(light green). 2.Almost all Gradable Adjectives are able to subordinate comparative degree adverbial modifiers which indicate the degree of the quality expressed by the adjective in proportion to the same kind of quality in another object. Such adverbial modifiers are expressed by words in the ablative, similitude and equivalence cases, or by nouns, or words functioning as nouns, combined with postpositions such as ‘qariğanda’(compare[to]). For example: Ularniŋ yatiqi bizniŋ yataqtin issiq. /Their dormitory is warmer than our dormitory. Buniŋdin yaxşi kitabni nädin tapisän? /Where will you find a book better than this? Taştäk qattiq yär ikän bu. /This ground is as hard as stone. Mändä seniŋkiçik köp kitab yoq. /I don’t have as many books with me as you(do). U Tursunğa qariğanda säl pakar. /He is slightly short than Tursun. (U Tursundin çoŋ. /He is older than Tursun.) III.The Repeated Form In Uyghur, quite a large number of Gradable Adjectives can occur in the Repeated Form. The Repeated Form of the adjective generally indicates an emphasis on the fact that the quality expressed by that adjective is unique to each of a large number of things of the same type. Sometimes it indicates that the action possessing the quality expressed by that adjective is repeated many times. For example: Sürät yaxşi tartiliptu, hämmä adäm eniq-eniq. /The picture was well taken; everyone is really distinct. Yolniŋ ikki qasniqida … sala-sala etizlar közgä taşlinip turatti.(Q. Turdi) /On either side of the road … many long, narrow fields kept greeting the eye. Aşqaziŋiz ajiz, yäŋgil-yäŋgil tamaqlarni yesiŋiz bolidu. /Your stomach is weak; you need to eat many easily digestible foods. U ittik-ittik qädäm taşlap özini kütüp turğanlar täräpkä kätti. /Taking rapid steps, he went towards those who were waiting. 二、关系形容词(Relative Adjective) 1.“关系形容词+名词” 在一定意义上,“关系形容词+名词”与“属格名词+名词”具有同义关系,但二者侧重点不同。例如:«şähärlik körgäzmixana »/«şähärniŋ körgäzmixanisi »,虽然都可表示“市展览馆”,但二者侧重点不同,前者突出名词的特征,即:«körgäzmixana(展览馆)»是« şähärlik(市级的)»(而不是“省级的”、“县级的”),后者突出名词的从属,即:«körgäzmixana(展览馆)»属«şähärniŋ(市有的)»(而不属“某个人”、“某组织”)。但是,并非所有“关系形容词+名词”都能对应于“属格+名词”,因为: (1)对应的“属格+名词”可能不存在。例如:«maddiy mukapat(物质奖励)»不能说成«maddiniŋ mukapati(物质的奖励)»。 (2)对应的“属格+名词”可能不同义。例如:«Qäşqärlik oquğuçi(喀什籍学生)»与«Qäşqärniŋ oquğuçisi(喀什的学生)»不同义,后者并不强调籍贯。 2.常见的关系形容词: hazirqi(现在的),burunqi(以前的),bügünki(今天的),tünügünki(昨天的), yazği(夏天的),küzgi(秋天的),taşqi(外面的),içki(里面的), maddiy(物质的),diniy(宗教的),mü’iy(人造的),irqiy(种族的), jänubiy(南方的),şimaliy(北方的),ğärbiy(西方的),şärqiy(东方的), şähärlik(城市的),yeziliq(农村的),bazarliq(乡镇的),öylük(房子的), grammatikiliq(语法的),Qäşqärlik(喀什的),demokratik(民主的),diplomatik(外交的)。 三、特殊形容词 1.支配主格(N.)的特殊形容词 Yaşlar ilim-pänni ixlas bilän öginişi şärt./青年们必须认真学习科学。【şärt/必须】 [Sinip muqärrar boqilidu./阶级必然消亡。【muqärrar/必然】] Seniŋ şundaq qilişiŋ nahayiti zörür./你这样做是非常必要的。【zörür/必要】 U bügün kelişi mumkin./他今天可能来。【zörür/可能】 Xata sözläp qoyuştin qorqmasliq lazim.【lazim/应该】 Uyğur tilini yaxşi öginiş keräk.【keräk/应该】 Jozida kitab yoq./桌子上没有书。【yoq/无】 Meniŋ öyümdä bäş jan bar./我家有五口人。【bar/有】 2.支配与格(D.)的特殊形容词 Bu pängä uyğun pikir./这是合乎科学的意见。【uyğun/合乎】 U wädisigä muwapiq ularni obdan razi qildi./他按照承诺好好地答谢了他们。【muwapiq/合适】 [Qanunğa namuwapiq işlar azaydi./不合法的事在减少。【namuwapiq/不合适】] Xälqimiz uluğ xälq boluşqa munasip./我们的人民不愧为伟大的人民。【munasip/不愧为】 Turdi hürmätkä layiq adäm./吐尔地是一个值得尊敬的人。【layiq/值得……】 Bu iş muhim ähmiyätkä igä./这件事具有重要意义。【igä/具有】 Yär asti bayliqliri dölätkä qaraşliq./地下宝藏是属于国家的。【qaraşliq/属于】 Bu kitab saŋa mänsup./这本书属于你。【mänsup/属于】 Bu işni wujudqa çiqiriş köpçilikniŋ tirişçanliqiğa bağliq./这事的成功取决于大家的努力。【bağliq/取决于】 Män heçnärsigä mohtaj ämäsmän./我什么也不需要。【mohtaj/需要】 Maŋa bäş kitab lazim/keräk./我需要五本书。【lazim/需要】 Maŋa heçnärsä keräk ämäs./我什么也不需要。【keräk/需要】 Bu bizniŋ qilişimizğa tegişlik iş./这是我们应该做的事。【tegişlik/应该】 Uniŋ maqalisi özigä xas uslubqa igä./他的文章有其独特风格。【xas/独特的】 Uniŋğa ismi oxşaş bir bala käldi./和他同名的一个小孩来了。【oxşaş/相同的】 Bu yär olturuşqa qolayliq./这里坐车方便。【qolayliq/方便的】 Momam kiçik näwrisigä bäk amraq./奶奶最疼爱小孙子。【amraq/喜爱】 3.支配夺格(Ab.)的特殊形容词 Biz silärdin bäk minnätdarmiz./我们非常感谢你们。【minnätdar/感谢】 U çakiniliqtin xali adäm./他是一个脱俗的人。【xali/避免】 Män uninŋdin narazi./我对他不满。【narazi/不满】 Uniŋ öyi zawuttin yiraq ämäs./他的家离工厂不远。【yiraq/远】 §2.NOMINAZATION OF THE ADJECTIVE 1.Combining with the Case Suffix Qizillar(<qizil armiyä) aqlarni(<aq basmiçi armiyini) yäŋdi./红军战胜了白匪军。 Yaxşiniŋ(<yaxşi adämniŋ) şarapiti tegär, yamanniŋ(<yaman adämniŋ) kasapiti. /接近好人受惠,接近坏人受罪。 Egizdä(<egiz yärdä) turup yiraqni(<yiraq yärni) körüş keräk./要站得高看得远。 Bilimliklärdin(<bilimlik adämlärdin) yaxşi öginäyli./我们好好地向有知识的人学习。 2.Combining with the Plural Suffix(N.) qizillar/the Reds(i.e. Communists, in revolutionary war) aqlar/the Whites(i.e. non-Communists, in revolutionary war) konilar/ancestors, one’s elders, the older generation qädimkilär/ancient people, people in the past 3.Combining with the Ownership-dependent suffix Ular partilarni sinipqa elip kirip, yeŋilirini aldiğa, konilirini käynigä tizdi. /They took the desks into the classroom and arranged them, the new ones in front and the old ones behind. —Muşu äŋ çoŋi,—dedi al satquçi bir pay şiblitni elip. /’This is the biggest,’ said the salesman, taking up a man’s shoe. U närsä täqsim qilsa, haman naçirini özi elip, yaxşisini başqilarğa beridu. /If he divides something, he always takes the bad for himself and gives the good to others. Awu şiblitlarniŋ äŋ çoŋini elip beqiŋ. /Try and get the largest of those men’s shoes. |
|
18#
发布于:2011-11-20 16:22
第三章 数词
第一部分 形式语法 维语数词通过粘着“数词词尾”构成各类数词。 一、基数词 0.粘着0 【基本词汇】 维语基本的基数词有24个: 0-9:nöl,bir,ikki,üç,töt,bäş,altä,yättä,säkkiz,toqquz; 10-90:on,yigirmä,ottuz,qiriq,ällik,atmiş,yätmiş,säksän,toqsan; 100:yüz; 1,000:miŋ; 10,000:tümän*/on miŋ; 1,000,000:milyon; 1,000,000,000:milyard。 二、序数词 0.粘着(i)nçi 例如: birinçi(第一),ikkinçi(第二),üçinçi(第三),tötinçi(第四),bäşinçi(第五), altinçi(第六),yättinçi(第七),säkkizinçi(第八),toqquzinçi(第九),oninçi(第十)。 【特殊规则】 可以使用连接号“-”替代“序数词”词尾。 例如: 1-bät(第一页),312-yataq(312宿舍),2011-yil(2011年),29-nöwätlik(第29届)。 【基本词汇】 维语使用专门词汇表达下列顺序意义: tunji/otturançi/känji:老大/老二/老小,第一/第二(居中)/最末,…… tunji oğlum/我的长子,tunji qetim/首次,otturançi qizim/我的二女儿,känji bala/最小的孩子。 Comment: In Uyghur, the word «tunji(first)», «otturançi(middle [one])» and «känji(youngest of several)» serve to indicate order, but, of these, only the word «tunji» is considered to be an ordinal numeral, synonymous with «birinçi». The words «otturançi» and «känji» do not express the concept of a definite numeral. «otturançi» expresses the sense of “which is in the middle”, while «känji» expresses the sense of “last”. Therefore, they are considered to be adjectives. 三、分数词 1.分数 “分母«din/tin» 分子«0»” 例如:säkkizdin bäş(5/8),yigärmidin bir(1/20),yüzdin toqquz(9/100),miŋdin üç(3/1000)。 【特殊规则】 (1)二分之一 ikkidin bir/yerim(二分之一,一半)。 (2)四分之一 töttin bir/çaräk(四分之一),çaräk saät(一刻钟)。 (3)带 分 数 ikki pütün üçtin bir/二又三分之一,töt pütün bäştin ikki/四又五分之二。 (4)百 分 数 yüzdin toqquz/toqquz pirsänt/9%(9/100),yüzdin yigirmä/yigirmä pirsänt/20%(20/100)。 2.小数 “整数 pütün ondin/yüzdin/miŋdin 小数” 例如: nöl pütün ondin ikki(0.2),bäş pütün yüzdin üç(5.03),töt pütün miŋdin altä(4.006), ikki pütün on miŋdin bäş(2.0005),bäş pütün yüzdin on toqquz(5.19), on üç pütün on miŋdin yättä miŋ töt yüz yigirmä üç(13.7423)。 四、约数词 1.One type of Approximate Numeral is constructed by the pairing of two Cardinal Numerals. This kind of Approximate Numeral expresses an estimated numeral within the range of the two Cardinal Numeral. e.g.:ikki-üç, bäş-altä, yigirmä-ottuz, qiriq-ällik, bir-ikki yüz, üç-töt miŋ. Män sizni izdäp bäş-altä qetim bardim. /I went looking for you five or six times. Bu on-yigirmä künlük iş ämäs. /This is not a ten or twenty day business. Män Qäşqärdin üç-töt kündä aran yetip käldim./我从喀什走了三四天才到这儿。 Bu söhbät yiğiniğa ottuz-qiriq adäm qatnaşti./这个座谈会有三、四十人参加。 2.«däk/täk» or «çä» Another type of Approximate Numeral is formed by the addition of the suffix «däk/täk» or «çä» to Cardinal Numerals. This type of Approximate Numeral expresses an Approximate Numeral which may be slightly more or less than the Cardinal Numeral. e.g.: Bügünki yiğinğa älliktäk/ällikçä adäm qatnaşti. /Approximately fifty people attended today’s meeting. Bizning mäktäptä ikki miŋdäk/miŋça oquğuçi bar. /There are roughly two thousand students in our school. Bu zalğa miŋçä/miŋdäk adäm patidu./这个礼堂可容纳一千来人。 Ularniŋ mäktipidin ällikçä/älliktäk oquğuçi aliy mäktäplärgä qoyul qiliniptu. /他们学校有五十来个学生考上了大学。 3.«lar/lär»由基数词粘着«lar/lär»构成,表示时间或者年龄。例如: Här küni män sa’ät altilärdä orundin turimän, yättilärdä ätigänlik tamaq yäymän. /我每天六点左右起床,七点左右吃早饭。 Män bügün käç sa’ät tötlärdä Ürümçigä yetip käldi./今天下午四点钟左右我回到了乌鲁木齐。 Baya kälgän adämniŋ yeşi qiriqlarda bar./刚才来的人有四十来岁。 Qariğanda, u boway toqsan yaşlarda bardäk qilatti./看上去,那位老大爷像是有九十岁了。 4.«lap/läp»(Adverbial Numerals, in repeated form)由两个相邻的整数基数粘着«lap/läp»后重叠构成。例如:onlap-yüzläp/百十来个,yüzläp-miŋlap/千儿八百,miŋlap-on miŋlap/成千上万。 Yaz käldi, kişilär ikkiläp-üçläp bu däryağa su üzüşkä keliş başlidi. /夏天来了,人们开始三三两两地到这条河里来游泳。 Qoylar yüzläp-miŋlap bipayan yaylaqta otlap yüzidu./样儿成百上千地在辽阔的草原上吃草。 Azadliqtin keyin Şinjaŋda yüzläp-miŋlap zamaniwi zawutlar quruldi. /解放后,新疆修建了许多现代化工厂。 Dölät bayrimi küni taŋ sähärdin başlap Tiyän’änmen Mäydaniğa här täräptin miŋlap-on miŋlap namayişçilar äträtliri kälgili turdi. /国庆节那天,一清早成千上万的游行队伍就从四面八方进入天安门广场。 5.«ligän/liğän» One type of Approximate Numeral is formed by attaching the suffix «ligän/liğan» to Cardinal Numerals from the hundreds column or above, or to large Approximate Numerals that have been multiplied by the word «näççä/qançä». This type of Approximate Numeral possesses a descriptive quality and signifies the speaker having added the sentiment, «şu qädär köp»(‘So many!’). e.g. Bu milyonliğan amma bilän munaswätlik iş. /This is a matter relevant to millions of people. Bu mäktäptin näççä yüzligän alimlar yetişip çiqqan. /Hundreds of scientists have successfully graduated from this school. Yeqindin buyan här küni onliğan, yüzligän başlanğuçi mäktäp oquğuçiliri bu yärgä ekiskursiyigä kelidu./近来,每天都有成十成百的小学生来这里参观。 U öz qisqiğina hayatida näççä yüzligän şeirlarni yazğan./他在自己短暂的一生中写下了几百首诗。 6.«näççä/birnäççä/qançä/birqançä» 1)If the words «näççä/qançä» or «birnäççä/birqançä» are used to their own, they express an Approximate Numeral within the range of the digit. e.g.: näçça/qançä parçä kitab(a few books),birnäççä/birqançä adäm(a [small] number of people). 2)If the word «näççä» is added after Cardinal Numerals from the tens column or above, it expresses an approximate numeral which is 0-9 greater than that numeral. e.g.: on näççä adäm/ten or so(i.e. 10-19) people, ottuz näççä at/thirty odd/thirty or so(i.e.30-39) horses, säksän näççä qoy/eighty plus/eighty or so(i.e. 80-89) sheep, yüz näççä oquğuçi/a hundred and some/a hundred or so(i.e. 100-109,100-200) students. 3)If the word «näççä/qançä» or «birnäççä/birqançä» precedes simple Cardinal Numerals from the tens column or above, it expresses approximate numerals that are multiples, within the range of 1-9, of that cardinal number. e.g.: näççä/qança on adäm/decades of people(10-90), birnäççä/birqançä miŋ oquğuçi/thousands of students(1,000-9,000). 7.«yeqin/köp/artuq» Several kinds of Approximate Numerals are constructed when Cardinal Numerals from the hundreds column, or above, occur in the Dative case combined with the word «yeqin», or in the Ablative case combined with the word «artuq/köp». The contruction with the word «yeqin» indicates an approximate numeral that is slightly less than that numeral, while the construction combined with the word «artuq/köp» indicates an approximate numeral that is more than the Cardinal Numeral. e.g.: Yiğinğa miŋğa yeqin adäm qatnaşti. /Nearly one thousand people attended the meeting. Bu düyniŋ yüzgä yeqin kalisi, miŋdin köp qoyi bar. /This team has almost one hundred cattle and over a thousand sheep. 8.«ätrapida/çamisida»(左右)由基数词结合«ätrapida/çamisida»构成。 例如: U bu yärgä çüştin keyin saät bäş ätrapida kelip qalar./他今天下午五点左右可能到这里来。 U öziniŋ nätijisini 90 nomur atrapida däp möljärlidi./他估计自己的成绩为九十分左右。 Jänubiy Şinjaŋda 3-aylar çamisida ätiyazliq terilğu başlinidu./南疆三月份左右开始春耕。 5 miŋ yüän çamisida pul bolsa, siz degän heliqi närsini alalaymiz. /要有五千来块钱就能买到你所说的那件物品了。 五、集合数词 1.’Number of Persons’ Numerals are formed by attaching the suffix «(ä)ylän» to Cardinal Numerals and certain Approximate Numerals. e.g.: biräylän(someone), ikkiylän(both/the two[of us/you/them]), üçäylän([the] three [of us/you/them), bäş-altäylän([the] five or six [of us/you/them]), on näççäylän([the] ten or so [of us/you/them]), bir näççäylän(several [of us/you/them]). 2.Pronominal Numerals are formed by attaching plural ownership-dependent suffixes of the noun to Cardinal, Approximat, Fractional and Ordinal Numerals. e.g.: ikkimiz(two of us),üçiŋlar(three of you),tötimiz(four of us), on näççisi(ten or so of them),üçtin biri(one third of them),bäşinçisi(the fifth one of them). 【特殊规则】 集合数词尚可由基数词或某些约数词先粘着«(i)lä»再粘着领属人称词尾(复数形式)构成,这种集合数词一般限于十以下的数目,强调数量的整体性。 例如:ikkilimiz(我们俩都),bäşiliŋlar(你们五个都)。 六、区分数词 1.Distributive Numerals(täqsim san) by attaching the suffix «-din/-tin» to Cardinal Numerals and certain Approximate Numerals.e.g.: birdin(one each), üçtin(three each), yüzdin(a hundred each), on näççidin(ten or so each). 2.Adverbial Numerals(räwiş san) by attaching the suffix «lap/läp» to Cardinal Numerals and some Approximate Numerals. e.g.: miŋlar(in thousands), yüzläp-yüzläp(in hundreds), yüzläp-miŋlap(in hundreds and thousands),näççä onlap(in groups of several tens each). |
|
19#
发布于:2011-11-20 16:24
第二部分 意义语法 §1.THE CATEGORY OF NUMERALS 数词按其意义和语法特征可以分为六类,即:“基数词”、“序数词”、“分数词”、“约数词”、“集合数词”和“区分数词”。 1.基 数 词,表示确定的整数; 2.序 数 词,表示计数的次序; 3.分 数 词,包括分数和小数; 4.约 数 词,估计事物的数量; 5.集合数词,确指人的总括数; 6.区分数词,表示数量的均分。 7.Adverbial Numerals 8.Pronominal Numerals 一、基数词(sanaq san) Mämlikitimizdä 56 millät bar./我国有五十六个民族。【定语】 Dunyada yättä qit’ä, töt okyan bar./世界上有七大洲四大洋。【定语】 Bizniŋ fakultetta Uyğurlar 120,Qazaqlar 90, Özbeklär bäş, Qirğizlar üç. /我们系维族120人,哈族90人,乌兹别克5人,柯尔克孜3人。【表语】 Toxu, toşqan ällik, puti bir yüz ikki. /Chickens and rabbit(s), fifty, their feet one hundred and two.(Riddle)【表语】 Yättä öljäp bir käs./三思而行(量七次,裁一次)。【状语】 Seniŋ orniŋda män bolğan bolsam, bu çaqqiçä meditsina inistitutiğa on berip kelättim. /我要是你,这段时间已去医学院十趟了。【状语】 【NOTE】 基数词«bir(一)»的特殊用法 1.As a qualifier, it serves to accentuate the qualified object. e.g.: Bu nahayiti muräkkäp bir mäsilä. /This is an extremely complicated problem. U nahayiti aq köŋül bir adäm ikän. /He’s an extremely kind-hearted person. Bu nahayiti ähmiyätlik bir küni. /This is an extremely significant day. Bu nahayiti muhim bir "téxnika",… /This an extremely important technology… 2.As a qualifier, it serves to poit out a particular one of the type of object expressed by the qualified word. e.g.: Bir iş yadimğa çüşüp qaldi. /I’ve just remembered something. Sizni bir adäm izdäp käldi. /Someone/ A person came looking for you. Män uni bir çağda körgändäk qilimän./我好像什么时候见过他。 Yäkşänbä küni bir yärgä çiqamsilär?/星期天你们要到什么地方去吗? 3.In front of adjectives or verbs, it serves as an adverbial modifier and serves to intensify the meaning of the adjective or verb. e.g.: Bir yuwaş bala ikän bu. /He’s a really shy child. U bir warqiriwidi, hämmäylän jimla bolup qaldi. /He had shouted really loudly, but they all just kept quiet. Bir yaxşi pursätni qolumdin berip qoyuptimän./我失去了一个非常好的机会。 Ätä Şişängä berip bir oynap keläyli./咱们明天去西山痛痛快快地玩。 Siz öz köz qarişiŋizni bir qoyup beqiŋ./请你将自己的看法(尝试)谈一下。 Uniŋ qançilik biŋsiniŋ barliqini bir sinap baqay./我倒要试试他有多大的本事。 4.It indicates similarity/likeness or togetherness. When it occurs in such senses it may fulfil the function of a qualifier, a predicate or an adverbial modifier, in the sentence. e.g.: Ikkimiz bir tonuşta ikänmiz. /We are both of one mind.(qualifier) Ikkimizniŋ pikri bir ikän. /The opinion of both of us is the same./ We both have the same opinion.(predicate) Biz ular bilän bir turimiz. /We live together with them.(adverbial modifier) Biz bir fakultetta oquymiz./我们在一个系学习。(qualifier) Bu sözlärniŋ mänisi bir./这些词的意思相同。(predicate) Ukam ata-anam bilän bir turidu./我弟弟跟我父母住在一起。(adverbial modifier) 5.When repeated, it function as a conjunction. e.g.: U bir u yanğa qaraydu, bir bu yanğa qaraydu. /First he looks that way, then he looks this way. Bir undaq qilip baqimän, bir mundaq qilip baqimän, heçla äpläşmäywatidu. /First I try to do it that way, then I try to do it this way; it just doesn’t work at all. U bir barimän, bir barmaymän däptu./他一会儿说去,一会儿说不去。 Bir näççä kündin buyan hawa bir eçilidu, bir tutulidu./近几天来,一会儿天晴,一会儿天阴。 6.Word Formation (1)by attaching suffix birär(某个):birär adäm/某人,birär eğiz gäp/一句半句话。 biraw(某人):Birawğa qilğan yaxşiliq oŋay untulmaydu./对某个人做的好事不会轻易忘记。 birlik(统一,单位):dölätniŋ birliki/国家的统一,pul birliki/货币单位。 birliktä/birgä(一起):birliktä/birgä barmaq/一起去,birliktä/birgä yolğa çiqmaq/一同出发。 birdin(la)(突然):Hawa birdin(la) özgärdi./天气突然变了。 birdäk(一致):birdäk muamilä qilmaq/一样对待。 birsi(有人,某人)。 birlär(见例):birlär xanisi(个位数)。 birläşmäk(联合):birlişip zärbä bärmäk/合击。 (2)by combining with other words bir-bir(相互):Bir-birimizgä yardäm qilayli./咱们要互相帮助。 birla(只有):Uniŋ birla akisi bar./他只有一个哥哥。 birdinbir(唯一):birdinbir ümümlük çarä/唯一可行的办法。 birmubir(逐一):Män bolğan ähwalni uniŋğa birmubir sözläp bärdim. /我向他逐一讲述了发生的情况。 birdäm(一会儿):Birdäm saqlap turuŋ./略等片刻。 birturup(一会儿):Birturup barimän däysän, birturup barmaymän däysän, zadi qandaq qilisän? /你一会儿说去,一会儿说不去,到底怎么办? bir’az(一点儿):Bir’az säwr qiliş keräk./应当有一点儿耐心。 birtalay(许多):U birtalay gäp qildi./他说了一大堆话。 birtürlük(异常):Bügün hawa birtürlük turidu./今天天气有点儿反常。 birqädär(比较):birqädär yaxşi/较好,birqädär rätlik/比较整齐。 birhaza(好一会儿,半晌)。 biryoli(一举):düşmänni biryolila yoqatmaq/一举歼灭敌人。 birnärsä(什么):Birnärsä elişqa bazarğa barimän./我上街买点什么。 biryär(某地):Män uni biryärdä körgändäk qilimän./我好像在什么地方见过他。 birnemä(什么):Közümgä birnemä kirip kätti./我眼睛里进了个什么东西。 birkim(有人):Birkim işikni çekiwatidu./有人在敲门。 birqaysi(有人):Birqaysisi meni izdäp kelip qalsa, hazir kelidu däŋ./谁找我的话,就说我马上来。 birqandaq(不测):Anam birqandaq bolup qalsa, därhal maŋa xäwär qiliŋ. /如果母亲发生意外的话,请马上通知我。 birnäççä(若干):birnäççä xil kitab/几种书籍,birnäççä şähär/好几个城市。 birqançä(若干):birqançä adäm/几个人,birqançä mäsilä/好几个问题。 birmunça(许多):birmunçä kişi/许多人,birmunçä waqit/许多时间。 härbir(每一):härbir kişi/每个人,härbir täräqqiyat basquçi/每个发展阶段。 bäzibir(有些):bäzibir kişilär/有些人,bäzibir qaidilär/有些规律。 gahibir(有些):gahibir işlar/有些事情,gahibir çağda/有些时候。 二、序数词(tärtip san) 1.As qualifiers Oŋ qol täräptiki ikkinçi öy bizniŋ işxanimiz. /The second room on the right is our office. Siz 4-wä 5-jümlilärni tärjimä qilip beqiŋ./请您翻一下第四和第五句。 2.As predicates Meniŋ kinişkamniŋ nomuri 1278nçi. /My identity card number is 1278. Telefon nomurum 2874inçi./我的电话号码是2874. 3.As parentheses Üç çoŋ intizam töwändikiçä: Birinçi, barliq härikättä qomandiğa boysunuş; Ikkinçi, amminiŋ yip-yiŋnisinimu almasliq; Üçinçi, barliq ğäniymätlärni omumniŋ ixtiyariğa tapşuruş. /The three main rules of discipline are as follows: Firstly, to obey leadership in every action; Secondly, not to take even a needle and thread that belongs to the people; Thirdly, to hand over all spoils of war to the management of the public. Bu kir’alğuniŋ xususiyätliri töwändikiçä: Birinçi, tok iqtisad qilidu; Ikkinçi, kiyim-kiçäkni ançä upratmaydu; Üçinçi, yenik wä çidamliq; Tötinçi, bahasi birqädär äzan. /这种洗衣机的特点如下: 第一,省电; 第二,衣服磨损少; 第三,轻便结实; 第四,价格比较便宜。 【NOTE】 维汉表达比较。 1)维→汉: ikkinçi aka/二哥,1991-yil 9-ayniŋ 10-küni/1991年9月10日,häptiniŋ 1-küni/星期一, 16-bina/16号楼,32-sinip/32教室,2-yiliq/二年级,1-därijilik mukapat/一等奖。 2)汉→维: birinçi ay/正月、元月,birinçi çisla/初一,birinçi häptä/头一个星期。 三、分数词(käsir san) When Fractions serve to express a numerical concept related to a certain object, rather than an abstract numerical concept, they do not usually become sentence components directly, but either join the sentence in the form of a Pronominal Numeral or, by becoming dependent on the noun «qisim» or «böläk», produce a noun phrase which subordinate to itself a possessive case noun or pronoun that express a whole. e.g.: Oquğuçilarniŋ üçtin biri/üçtin bir qismi/üçtin bir böliki qiz oquğuçilar igiläydu. /Girl students comprise one third of the students. Bu därs pütün därs waqtiniŋ bäştin ikkisini/bäştin ikki qismini/bäştin ikki bölikini täşkil qilidu. /This course accounts for two fifths of the class time. Ularniŋ yazğan maqalilärniŋ bäştin ikkisi/bäştin ikki qismi/bäştin ikki böliki grammatika toğruluq. /他们写的文章五分之二是关于语法的。 Bizniŋ siniptikilärniŋ üçtin biridä/üçtin bir qismida/üçtin bir bölikidä ün’alğu bar. /我们班三分之一的人有录音机。 四、约数词(möljär san) 1.As qualifier älliktäk/ällikçä adäm(approximate fifty people), birnäççä oquğuçi(several students), säksän näççä qoy(eighty odd sheep), miŋğa yeqin işçi(almost a thousand workers), ondin artuq maşina(more than ten vehicles), milyonliğan amma(thousands of people). 2.As predicate Biz düyniŋ qoyi miŋdin artuq./Our team has more than a thousand sheep. 五、集合数词(ömlük san) I.Assembled Numerals 1.When it is not necessary to mention that the objects are people, but only essential to mention their number, ‘Number of Persons’ Numerals are used in place of a noun. e.g.: Heliqi yeŋi kälgän ikkiylänmu yiğinğa qatnaşsun. /Both those newcomers shoud attend the meeting too. Bizniŋ siniptin üçäylänniŋ luğiti yoq. /Three (of us) from our class don’t have a dictionary. 2.As an appositional clarifier after plural personal pronouns, it clarifies the plural personal pronoun numerially. e.g.: Biz üçäylän bir guruppa bolayli, silär tötäylän bir guruppa boluŋlar, ular bäşäylän bir guruppa bolsun. /The three of us will form a group, the four of you form a group, and let the five of them form a group. Biz tötäylän Inglizçä öginimiz, silär altäylän Yaponçä öginisilär, ular bäşäylän Rusçä öginidu. /我们四个学英语,你们六个学日语,他们五个学俄语。 3.It serves to universalize, by means of a numeral, several people who are pointed out by name. In this case the names of the people serve to qualify the ‘Number of Person’ Numeral. e.g.: Män, Äxmät, Tursun, Turdi tötäylän Aqsudin. /The four of us—Äkhmät, Tursun, Turdi and I—are from Aksu. Män, Ayim, Sabit üçäylän Märkiziy Millätlär Şöyüänidin. /我、阿衣木、沙比提三个是中央民族学院的。 II.Pronominal Numerals 1.When they indicate a certain definite number of individual people, they play the same role as ‘number of persons’ numerals. e.g.: Heliqi yeŋi kälgän ikkisimu yiğinğa qatnaşsun. /Both those newcomers shoud attend the meeting too. Bizniŋ siniptin üçimizniŋ luğiti yoq. /Three (of us) from our class don’t have a dictionary. Biz üçimiz bir guruppa bolayli, silär tötiŋlar bir guruppa boluŋlar, ular bäşi bir guruppa bolsun. /The three of us will form a group, the four of you form a group, and let the five of them form a group. Män, Äxmät, Tursun, Turdi tötimiz Aqsudin. /The four of us—Äkhmät, Tursun, Turdi and I—are from Aksu. When 1st and 2nd person Pronominal Numerals in this role act as possessive case qualifiers, the qualified object may either be in the 3rd person ownership-dependent form, or the ownership-dependent form matching the person of the Pronominal Numeral. e.g.: Bizniŋ siniptin üçimizniŋ luğiti/luğitimiz yoq. /Three of us from our class do not have a dictionary. Silär ikkiŋlarniŋ luğiti/luğitiŋlar barmu? /Do you both have a dictionary?/Do the two of you have a dictionary? 2.The plural or sequential numeral represents one, or one part, of a certain universality. The universality represented by that Pronominal Numeral is known by the noun or pronoun that act as a qualifier for it in the possessive case but, when the context is clear, this kind of noun or pronoun may be omitted. e.g.: Biz bala, (bizniŋ) ikkimiz oğul, ikkimiz qiz. /We are four children[i.e. brothers and sisters], two of us are boys and two are girls. Bizniŋ birimiz Uyğur, birimiz Özbäk. /One of us is an Uyghur and one an Uzbek. Bu kitablarniŋ bäşi kutupxaniniŋ, töti oqutquçiniŋ. /Five of these books belong to the library and four to the teacher. Oquğuçilarniŋ üçtin ikkisi jänubiy Şinjaŋdin kälgän. /Two thirds of the students are from the South of Xinjiang. Yoğan almilar ikän, (ularniŋ) ikkisi bir jiŋ kelidu. /They are big apples, two of them come to half a kilo. Özä turğanlarniŋ oŋdin ikkinçisi bizniŋ til oqutquçimiz. /The second on the right of those standing is our language teacher. Bu binalarniŋ birinçisi därsxana binasi, ikkinçisi yataq, üçinçisi kutupxana. /The first of these buildings is the teaching block, the second, dormitories, and the third, the libarary. Keçä qaraqçini tutqan yärdä ularniŋ ikkilisi bar idi./昨天他们俩都在抓住强盗的现场。 U üçilisiniŋ luğiti yoq./他们仨都没有词典。 六、区分数词(täqsim san) 1.Distributive Numerals(täqsim san) 1)Distributive Numerals may be subordinate to both nouns and verbs. a)When they are subordinate to nouns, their indicate that that many objects are connected with each one of a certain number of objects. For example: Älajilarğa birdin luğät, ikkidin däptär, birdin qäläm mukapat berildi. /One dictionary, two notebooks and one pen were awarded to each of the top students. Töttin at qoşulğan bäş harwa yolğa çiqti. /Five carts set out, each attached to four horses. b)When dependent on verbs, they indicate that a certain number of objects are evenly divided according to that numeral. For example: Bäştin tiziliŋlar. /Line up in fives. Bu däptärlär härbir oquğuçiğa ikkidin berilidu. /Two each of these notebooks are to be given to every one of the students. 2)Distributive Numerals are also used in repeated form. Repeated Distributive Numerals are basically dependent on verbs and indicate that a certain number of objects are divided off successively, or distributed in a number of places, according to that numeral. For example: Ular ikki(din)-üçtin Uyğurçä sözlişişni mäşiq qiliwatidu./他们正在三三两两地练习维语会话。 Ikki(din)-ikkidin olturuŋlar./你们两个两个地坐。 2.Adverbial Numerals(räwiş san) Adverbial Numerals are basically dependent on verbs and indicate that a number of people are connected with a certain action in groups of approximately that number. They are mostly used in repeated form or in the form of a small numeral paired with a larger one. For example: Kişilär birläp-ikkiläp tarqilişqa başlidi. /The people began to disperse in twos or threes. Yeŋi oquğuçilar yigirmiläp-ottuzlap kelişkä başlidi. /The new students began to arrive in groups of twenty or thirty. U yeqinda yüz bärgän wäqälärni bir-birläp äsläp ötmäktä. /他正在一件一件地回忆着最近发生的事。 Mähmanlar ikki-üçläp kelişkä başlidi./客人们三三两两地开始来了。 VII.ADVERBIAL NUMERALS COMMENTS In many works about the Uyghur language, this type of numeral is made out to be one type of Approximate Numeral. In our opinion, although this type of numeral represents as an approximate meaning, it nevertheless differs syntactically from other Approximate Numerals. All other Approximate Numerals are directly dependent nouns and can serve as qualifiers, but this type of numeral cannot make direct contact with a noun; it is always dependent on a verb, or on the whole sentence and serves as an adverbial modifier. Therefore it is not possible to amalgamate it with Approximate Numerals. As we said in the previous section, it not possible to amalgamate it with Distributive Numerals either because, firstly, this type of numeral indicates the sense of an estimate, but Distributive Numerals which are formed on the basis of Cardinal Numerals express an exact numeral; secondly, this type of numeral is only dependent on verbs, but Distributive Numerals may also be dependent on nouns; thirdly, this type of numeral basically only has a connection with the actions of people, whereas Distributive Numerals have a relationship with the action of any kind of object. In short, it is a little more appropriate to count these numerals as a separate type and to call them Adverbial Numerals. VIII.PRONOMINAL NUMERALS COMMENT In fact, especially in oral language, this type of numeral is used even more than the ‘Number of Persons’ Numeral explained above. Therefore, it is certainly necessary to count it as a separate type of numeral and to insert it in the ranks of grammatical numeral types. §2.THE NOMINAZATION OF NUMERALS 1.Attaching the Case Suffix Ikki, töt, altä, säkkiz jüp san./二、四、六、八是双数。【主格】 Ottzniŋ yerimi on bäş bolidu./三十的一半是十五。【属格】 Bu qetimqi imtahanda män Uyğurçidin 99(ni), Rusçidin 84(ni) aldim. /这次考试我维语得了99分,俄语得了84分。【宾格】 U ämdi on säkkizgä kirdi./他刚满十八岁。【与格】 2.Attaching the plural suffix[估计] Här küni män sa’ät altilärdä orundin turimän, yättilärdä ätigänlik tamaq yäymän. /我每天六点左右起床,七点左右吃早饭。 Män bügün käç sa’ät tötlärdä Ürümçigä yetip käldi./今天下午四点钟左右我回到了乌鲁木齐。 Baya kälgän adämniŋ yeşi qiriqlarda bar./刚才来的人有四十来岁。 Qariğanda, u boway toqsan yaşlarda bardäk qilatti./看上去,那位老大爷像是有九十岁了。 3.Attaching the Ownership-dependent suffix Biz üç bala, män (bizniŋ) ikkinçisi, u (bizniŋ) üçinçisi./我们三个孩子,我是老二,他是老三。 Siz bäşinçisini tärjimä qiliŋ, Sabit altinçisini tärjimä qilsun./你翻第五句,沙比提翻第六句。 Bizniŋ yataqqa yeŋidin ikki sawaqdaş köçüp käldi, biriniŋ eti Dawut, biriniŋ eti Imin. /我们宿舍新搬来了两个同学,一个叫达吾提,一个叫伊敏。 Bizniŋ tötimizgila belät berildi./我们当中只有四个人得到了票。 SPECIAL USES OF NUMERALS 一、倍数的表达 1.«hässä»(倍) On—bäşniŋ ikki hässisi./十是五的两倍。 Uniŋ öyi biziŋkiniŋ üç hässisidäk kelidu./他家是我们家的三个大。 2.«pirsänt»(百分数) Töwättä, dunya nopusi här yili ikki pirsänt sür’ät bilän köpäymäktä. /当前,世界人口正以每年百分之二的速度增长。 Işçilar wäzipini 40 pirsänt arturup orundidi./工人们超额百分之四十完成任务。 二、算术的表达 1.加法 Üçkä tötni qoşsa, yättä(bolidu)./3+4=7. Bäşni bäşkä qoşsaq on bolidu./5+5=10. Töttin birgä töttin birni qoşsa ikkidin bir bolidu./1/4+1/4=1/2. 2.减法 Ondin säkkizni alsa, ikkisi qalidu./10-8=2. Ondin tötni alsa altisi qalidu./10-4=6. Ondin birdin bäşni alsa altä qalidu./11-5=6. 3.乘法 Bäş yärdä altä 30 (bolidu)./5×6=30. Bäşkä bäşni köpäyisä yigirmä bäş bolidu./5×5=25. ikki säkkiz on altä./2×8=16. 4.除法 Onni ikkigä bölsa, bäş (bolidu)./10÷2=5. Yigirmini tötkä bölsa bäştin tegidu./20÷4=5. Onniŋ içidä bäş ikki bar./10÷5=2. 三、钟点的表达 1.整 点的表达 «saät» saät säkkiz/八点 ätigän saät altä/早晨六点,çüştin burun saät on ikki/上午十一点,çüş saät on ikki/中午十二点, çüştin keyin saät töt/下午四点,käç saät toqquz/晚上九点,keçä saät ikki/夜间两点。 2.非整点的表达 (1)«saät …din/tin …minut ötti» Saät töttin 10 minut ötti./四点过十分。 Saät töttin 52 minut ötti./四点五十二分。 (2)«saät …ğa/qa/gä/kä …minut qaldi/käm/bar» Saät säkkizgä altä minut qaldi/käm/bar./八点差六分。 Saät birgä yigirmä bäş minut qaldi/käm/bar./一点差二十五分。 (3)«yerim» Saät ikkidin 30 minut ötti/saät ikki yerim boldi./两点过三十分了/两点半了。 (4)«çaräk» Saät bäştin 15 minut ötti/ saät bäştin çaräk ötti./五点过十五分了/我点过一刻了。 四、日期的表达 1.年、月、日 «…-yil …-ayniŋ …-küni» 1949-yil 10-ayniŋ 1-küni/1949年10月1日,1927-yil 8-ayniŋ 1-küni/1927年8月1日。 (1)日«çesla» 在口语中,一般用«çesla»代替«kün»,例如:1-çesla/一号,15-çesla/15号。 Bügün çeslağa/ayğa qançä?/ Bügün çeslağa/ayğa bäş. Bügün ayniŋ näççinçi küni?/ Bügün ayniŋ bäşinçi küni. Bügün ayniŋ näççisi?/Bügün ayniŋ bäş. Bügün näççinçi çesla?/Bügün bäşinçi çesla. (2)月«yanwar/fewral/mart/…» 表示月份的借词可与“日”的序数词连用,常用以表示重大节日。 yanwar/1月,fewral/2月,mart/3月,aprel/4月,may/5月,iyun/6月, iyul/7月,awğust/8月,sentäbir/9月,öktäbir/10月,noyabir/11月,dekabir/12月。 «1-may» xälq’ara ämgäkçilär bayrimi/“五·一”国际劳动节 «1-öktäbir» dölät bayrimi/“十·一”国庆节 2.星期 «häptiniŋ …-küni» düşänbä(一), säyşänbä(二), çarşänbä(三), päyşänbä(四), jümä(五), şänbä(六), yäkşänbä(日)。 Bügün häptigä/küngä näççä?/Bügün häptigä/küngä bir. Bügün häptiniŋ näççinçi küni?/Bügün häptiniŋ birinçi küni. V. Age Bu yil saq yigirmigä kirdi./This year he has become fully twenty (years of age). Çoŋ bolduŋ, yigirmidin aştiŋ./You’ve grown up now, you’re over twenty. VI.Scores U yilliq imtahanda tildin 95, matematikidin 98, siyasi sawattin 100(ni) aptu. /In the annual examination he got 95(%) for language, 98(%) for mathematics and 100(%) for politics. Härbir därstin 100(ni) almaq asan ämäs. /It’s not easy to get 100(%) for every subject. VII.Names of numeral columns birlär/ones, birlär xanisi/the ones column, onlar/tens, onlar xanisi/the tens column, yüzlär/hundreds, yüzlär xanisi/the hundreds column, miŋlar/thousands, miŋlar xanisi/the thousands column. VIII.Times an action occurs 1.Sometimes,especially in proverbs and sayings, certain Cardinal Numerals contain the meaning «qetim»([number of] times) and are adverbial modifiers directly dependent on verbs. e.g.: Waqtiŋiz bolsa bir kelip kätsiŋiz. /If you have time, please come for a visit. Yättä öljäp bir käs.(maqal) /三思而行(量七次,裁一次)[Measure seven times, cut once./Look before you leap]。 2.When dependent on certain verbs, basically on verbs which indicate actions that can be repeated again and again within a short place of time, Cardinal Numerals and some Approximate Numerals in the ACCUSATIVE case indicate that number of times the action expressed by that verb takes place. e.g.: Tamdiki asma saät toqquzni soqti. /The wall clock struck nine (times). U balini qoliğa elip, mäŋziğä ikki-üçni söyüp qoydi. /Taking the child in his arms, he kissed it two or three times on the check. |
|
上一页
下一页