[语言交流]阿拜，“阿克利亚”（“箴言”）

Абай, "Ғақлия" ("Қара сөз")  阿拜，“阿克利亚”（“箴言”）

Бipіншi Сөз
第一篇

Бұл жасқа келгенше жақсы өткiздiк не, жаман өткiздiк не, əйтеуiр бiрталай өмiрiмiздi өткiздiк: алыстық, жұлыстық, айтыстық, тартыстық əурешiлiктi, көре-көре келдiк. Ендi жер ортасы жасқа келдiк: қажыдық, жалықтық; қылып жүрген iсiмiздiң бəрiнiң баянсызын, байлаусызын көрдiк, бəрi қоршылық екенiн бiлдiк. Ал, ендi қалған өмiрiмiздi қайтiп, не қылып өткiземiз? Соны таба алмай өзiм де қайранмын.
我们总算走宪了人生的一大半路程。我们生活得怎么样？好呢，还是不好？我们打过、抢过、争过、吵过— 受了不少折磨。如今年事已高，我们开始感到厌倦，感到无聊；已察觉我们所做的事不踏实、不稳当，都是些徒劳无益的折腾。那我们该如何排遣剩余的年月？该做些什么？可惜我还没有找到明确的答案。

Ел бағу? Жоқ, елге бағым жоқ. Бағусыз дертке ұшырайын деген кiсi бақпаса, не абартқан, көңiлi басылмаған жастар бағамын демесе, бiздi Құдай сақтасын!
管理群众么？不，群众不是要你管理的。也许那些愿意自讨苦吃的人，或者趾高气扬的年轻人还想管理群众；象我们这样年纪的人，只能盼苍天保佑了！

Мал бағу? Жoқ, баға алмаймын. Балалар өздерiне керегiнше өздерi бағар. Ендi қартайғанда қызығын өзiн түгел көре алмайтұгын, ұры, залым, тiлiмсектердiң азығын бағып беремiн деп, қалған аз ғана өмiрiмдi қор қылар жайым жоқ.
照管牲畜么？不，我照管不好。孩子们会照管他们需要的牲畜，我没有必要在自己的晚年为侍奉那些小偷、恶棍、叫化子，把剩余的岁月消磨在没有任何意义的琐事上。

Ғылым бағу? Жоқ, ғылым бағарға да ғылым сөзiн сөйлесер адам жоқ. Бiлгенiңдi кiмге үйретесiң, бiлмегенiңдi кiмнен сұрайсың? Елсiз-күнсiзде кездеменi жайып салып, қолына кезiн алып отырғанның не пайдасы бар? Мұндасып, шер тарқатысар кiсi болмаған соң, ғылым өзi бiр тез қартайтатұғын бiр күйiк.
研究学问么？不，研究学问既然没有人交换意见，研究的成果又能向谁传授，遇到的疑难问题又向谁请教呢？在荒无人烟的旷野上摆起布摊，拿着尺子空等待有什么意义呢！没有知心人互相谈心，学问本身就会催人衰老。

Софылық қылып, дiн бағу? Жоқ, ол да болмайды, оған да тыныштық керек. Не көңiлде, не көрген күнiнде бiр тыныштық жоқ, осы елде, осы жерде не қылған софылық?
做一名苦行僧，管理宗教么？不，也不行。管理宗教同样需要安静。在这种地方，在这样的部落里，精神和生活都得不到安宁，怎么好管理宗教！

Балаларды бағу? Жоқ, баға алмаймын. Бағар едiм, қалайша бағудың мəнiсiн де бiлмеймiн, не болсын деп бағам, қай елге қосайын, қай харакетке қосайын? Балаларымның өзiне iлгерi өмiрiнiң, бiлiмiнiң пайдасын тыныштықпен көрерлiк орын тапқаным жоқ, қайда бар, не қыл дерiмдi бiле алмай отырмын, не бол деп бағам? Оны да ермек қыла алмадым.
教育儿童么？不，这也不行。本来是可以教育的，可是不知道该如何教育，教育的目的是什么？要培养他们到哪个部落去？去干什么？连我自己的孩子还没有找到能安静地生活和工作的地方，至今也还不知道该让他们到哪里去，做什么事，怎么好教育别人的孩子呢！不，不能拿教育儿童当消遣。

Ақыры ойладым: осы ойыма келген нəрселердi қағазға жаза берейiн, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кiмде кiм ішiнен керектi сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегi жоқ десе, өз сөзiм өзiмдiкi дедiм де, ақыры осыған байладым, ендi мұнан басқа ешбiр жұмысым жоқ.
最后我想，还是用笔墨纸张来消磨时间。把自己所想到的一切都写在纸上。如果有人认为其中有可取的地方，请他随心所欲地阅读或抄录。如果认为没有必要，就让它默默无闻地传下去。我终于这样决定了— 除此以外，也没有其他事可做。

太好了，我早就想找《阿拜箴言录》。继续啊，有四十五篇呢，还有音频，都发上来吧。

Jıyırma Birinşi Söz
第二十一篇

Az ba, köp pe, adam balası bir türli maqtannan aman bolmağı — qıyın is. Sol maqtan degen närseniñ men eki türlisin bayqadım: birewiniñ atın ülkendik dep ataymın, birewin maqtanşaqtıq deymin.
一个人或多或少要自我表现，完全不表现自己是很难做到的，我察觉自我表现有两种情况。一种可以叫做清高，另一种叫吹嘘。

Ülkendik — adam işinen özin özi bağalı esep qılmaq. Yağnıy nadan atanbastığın, jeñil atanbastığın, maqtanşaq atanbastığın, ädepsiz, arsız, baylauwsız, paydasız, suramşaq, ösekşi, ötirikşi, aldamşı, keseldi — osınday jaramsız qılıqtardan saqtanıp, sol minezderdi boyına qorlıq bilip,

özin ondaylardan zor eseptemek.
所谓清高，是认为自己高人一等。诸如不愿意让别人说自己愚昧、轻浮、傲慢等。对不讲礼貌、不懂羞耻、不顾影响、放纵、贪婪、造谣、说谎、骗人等恶习保持着警惕，生怕沾染上它们，认为自己和这些恶习是格格不入的。

Bul minez — aqıldılardıñ, arlılardıñ, artıqtardıñ minezi. Olar özimdi jaqsı demese, meyli bilsin, jaman degizbesem eken dep azaptanadı.
这种品德属于那些与众不同的有理智的、懂得羞耻的人。他们是这样考虑的：别人不夸奖自己是无所谓的，但不能让别人鄙视。

Ekinşi, maqtanşaq degen birewi: "demesin" demeydi, "desin" deydi. Bay desin, batır desin, quw desin, pısıq desin, ärneşik ne türli bolsa da, "desin" dep azaptanıp jürip, "demesindi" umıtıp ketedi. Umıtpaq tügil, äweli is eken dep eskermeydi.
另一种叫做吹嘘的，不是不要求别人夸奖自己，而是希望别人“夸奖”。要别人说自己是“巴依”、“巴吐尔”、“足智多谋”，是“匠人”。在任何情况下，总要别人“夸奖”自己。他们忘记了谦虚，不仅忘记了，而且不懂得谦虚是每个人应有的品德。

Munday maqtanşaqtardıñ özi üş türli boladı.
这种吹嘘本身有以下三种表现：

Birewi jatqa maqtanarlıq maqtandı izdeydi. Ol — nadan, läkiyn nadan da bolsa adam.
第一种是向外人吹嘘。这种人尽管是愚蠢的，但还可以算做人。

Ekinşisi, öz eliniñ işinde maqtanarlıq maqtandı izdeydi. Onıñ nadandığı tolıq, adamdığı äbden tolıq emes.
第二种是在自己的部落里吹嘘，这种人虽愚蠢有余，但品德还不算极差。

Üşinşisi, öz üyine kelip aytpasa, yakiy awlına ğana kelip aytpasa, özge kisi qostamaytın maqtandı izdeydi. Ol — nadannıñ nadanı läkıyn özi adam emes.
第三种是在自己家里或阿吾勒吹嘘。因为他的话已不能取信于外人了。这种人可以说愚蠢到极点了，完全没有人格。

Jatqa maqtalsam eken degen elim maqtasa eken deydi. Elime maqtalsam eken degen ağayınım maqtasa eken deydi. Ağayınnıñ işinde özi maqtaw izdegen özimdi özim maqtap jetem deydi.
向外人吹嘘的人，盼着在自己部落里受到抬举。在自己部落里吹嘘的人，盼着受到亲友的抬举。在亲友中吹嘘的人只能是自己抬举自己了！

Jıyırmasınşı Söz
第二十篇

Tağdırdıñ jarlığın bilesizder — özgerilmeydi.
你们都知道 — 命运之签是无法改变的。

Pändede bir is bar jalığuw degen. Ol — tağdırda adammen birge jaratılğan närse, onı adam özi jora tapqan emes. Oğan eger bir elikse, adam balasınıñ qutılmağı qıyın. Qayrattanıp, silkip tastap ketseñ de aqırında tağı kelip jeñedi.
人有一种感情叫做厌倦。在人的生命中，厌倦情绪并不是人们自己找来的，而是与生俱来的。当一个人的厌倦情绪发作时，要摆脱它是很难的。你即使下狠心、费很大力量甩掉它，它仍然要回来再次制服你。

Aqılı tügel, oylı adamnıñ bir balası bayqasa osı adam balasınıñ jalıqpaytuğın närsesi bar ma eken? Tamaqtan da, oyınnan da, külkiden de, maqtannan da, kerbezdikten de, toydan da, toptan da, qatınnan da köñili az ba, köp pe jalığadı. Anıñ üşin bäriniñ ğayıbın köredi, bayansızın biledi, köñili burınğıdan da suwıy bastaydı.
那些有理智、有头脑的人，是不是永远不会厌倦？饮食、娱乐、嬉戏、吹嘘、修饰、酒宴、聚会、女人都程度不同地会使人厌倦。因为它们的缺陷，不稳定性，终究要被人们发现，从而使人产生厌倦情绪。

Düniye birqalıptı turmaydı, adamnıñ quwatı, ğumırı birqalıptı turmaydı. Ärbir maqulıqqa Quday Tağala birqalıptı turmaqtı bergen joq. Endi köñil qaydan birqalıptı tura aladı?
世界不可能永恒不变，人的精力和生命也不可能永恒不变。创造主并没有给任何生物永恒不变的条件，那么人的思想感情怎么能不变化呢！

Biraq osı jalığuw degen är neni körem degen, köp körgen, dämin, bağasın — bäriniñ bayansızın bilip jetken, oylı adamnan şığadı. Xattakiy ğumırdıñ bayansızın, düniyeniñ ärbir qızığınıñ aqırınıñ şolaqtığın körgen-bilgender tirşilikten de jalıqsa boladı.
但厌倦情绪，喜新厌旧，多产生在那些阅历多、见识广、认为所有一切都不会永久存在的聪明人身上。这种人曾领略生活的不稳定，懂得世界上的一切欢乐都是短暂的，当然会对人生感到厌倦。

Bulay bolğanda aqımaqtıq, qayğısızdıq ta bir ğanıybet eken dep oylaymın.
这样看来，愚蠢、无所忧虑也未尝不是一种养生之道哩！

On Toğızınşı Söz
第十九篇

Adam ata-anadan tuwğanda esti bolmaydı: estip, körip, ustap, tatıp eskerse, düniyedegi jaqsı, jamandı tanıydı-dağı, sondaydan bilgeni, körgeni köp bolğan adam bilimdi boladı.
人并不是一生下来就懂事的，而是通过听觉和视觉，以及手的触摸和舌的品尝，逐渐认识周围的事物，区别什么是好的，什么是坏的。而见得多懂得多的人，就成为智者.

Estilerdiñ aytqan sözderin eskerip jürgen kisi özi de esti boladı. Ärbir estilik jeke özi iske jaramaydı. Sol estilerden estip bilgen jaqsı närselerin eskerse, jaman degennen saqtansa, sonda iske jaraydı, sonı adam dese boladı.
经常注意聆听智者教诲的人，也会成为智者。但并不是每个见多识广的人都可以有所作为。只有不断接近美好的事物，摒弃丑恶的东西，才能有所作为，成为真正的人。

Munday sözdi esitkende jayqaqtap, şalğırttanıp ne salbırap, salğırttanıp esitse, ne esitken jerin qayta qayırıp surap uğayın dep tuşınbasa, ne sol jerde sözdiñ rasına közi jetse de, şığa berip qayta qalpına ketse, estip-esitpey ne kerek?
在听智者的教诲时，不虚心聆听，不仔细领会，敷衍了事，理解不深的也不再请教以求得加深理解，当面表示赞许，但迈出门坎又置诸脑后，凡此种种，听与不听有什么区别呢？

Osınday söz tanımaytuğın elge söz aytqanşa, öziñdi tanıytuğın şoşqanı baqqan jaqsı dep bir xakim aytqan eken, sol sekildi söz boladı.
有一位学者说过：“与其向不懂话的人说教，还不如饲养一头跟随你的牲畜（猪）。”（其言然也。）

On Segizinşi Söz
第十八篇

Adam balasına jırtıqsız, kirsiz, sıpayı kiyinip, häm ol kiyimin bılğap, bıljıratıp kiymey, taza kiymek — durıs is. Läkiyn öz däwletinen artıq kiyinbek, ne kiyimi artıq bolmasa da köñiline quwat tutıp, tım aynaldırmaq — kerbezdiñ isi.
人的穿戴应该整洁、大方。可是硬要超过自己经济条件的许可，或者即使穿戴并不阔绰，偏要装模作样炫耀自己，是纨袴作风。

Kerbezdiñ eki türli qılığı boladı: biri — bet-pişinin, saqal-murtın, müşesin, jüris-turısın, qas-qabağın qoldan tüzep, şıntağın köterip, qolın taraqtap äwre bolmaq. Birewi — atın, kiyimin "ayran işerim" dep, solardıñ arqasında sıpayı juğımdı jigit atanbaqqa, özinen ilgerilerge elewli bolıp, özi qatardıñ işin küydirip, özinen keyingige "ätteñ dünıye-ay, osılardıñ atınday at minip, kiyimindey kiyim kiygenniñ ne armanı bar eken?!" deytuğın bolmaqqa oylanbaq.
纨袴作风的表现有二。其一是：过分讲究修整仪容。面容整修得出奇，胡须、眼眉、五官都修得和别人不同。走路一摇一摆。有时向人翘起小拇指，不停地搓弄手背。其二是： 凭借服装和乘马鞍辔的华丽显示自己阔气、文雅，企图以此引起上层人物的瞩目，同辈的嫉妒。对于下层，希望他们用羡慕的口气说：“哎，能骑上他们这样的好马，穿上他们这样华贵的衣服，还有什么可遗憾的呢！”

Munıñ bäri — masqaralıq, aqımaqtıq. Munı adam bir oylamasın, eger de bir oylasa, qayta adam bolmağı qıyın is.
其实这些行为是最无聊、最愚蠢的。但愿人们不要追求这些。谁如果沾染了这种恶习，要重新做人就不太容易了！


Kerbez degendi osınday ker, kerdeñ nemeden beziñder degen sezge uqsatamın.
我常说，要疏远这种装腔作势、妄自尊大的人。

Teginde adam balası, adam balasınan aqıl, ğılım, ar, minez degen närselermen ozbaq. Onan basqa närselermenen ozdım ğoy demektiñ bäri de — aqımaktıq.
每个人只能用自己的智慧、学问、品德和修养同别人比较，夸耀自己其它方面比别人强是愚蠢的。

On Jetinşi Söz
第十七篇

Qayrat, aqıl, jürek üşeuwi önerlerin aytısıp, talasıp kelip, ğılımga jüginipti.
有一次意志、智慧、心争着夸耀自己所起的作用，相持不下，跑去请科学给他们做裁判。

Qayrat aytıptı:  Ey, ğılım, öziñ bilesiñ ğoy, düniyede eş närse mensiz kämeletke jetpeytuğınıñ; äwel öziñdi biluwge, erinbey, jalıqpay üyrenuw kerek, ol meniñ isim, Qudayğa layıqtı ğıybadat qılıp, erinbey, jalıqpay ornına keltirmek te — meniñ isim. Düniyege layıqtı öner, mal tawıp, abuyır, mansaptı eñbeksiz tabuwğa bolmaydı. Orınsız, bolımsız närsege   üyir qılmay, boydı taza saqtaytuğın, künäkärlikten, körseqızar     jeñildikten, näfsi şaytannıñ azğıruwınan qutqaratuğın, adasqan jolğa bara jatqan boydı qayta jıyğızıp alatuğın men emes pe? Osı ekewi mağan qalay talasadı?— depti.
意志第一个说：“科学先生，您知道，没有我，世界上什么事也做不好。比方说，为了获得您，要孜孜不倦地学习和求索，要正确地掌握运用，这些都是我的责任。虔诚地向胡大祈祷，不松懈、不厌倦地去追求，也是我的责任。要学好技术，积累财富，得到荣誉和地位，不劳动是不成的。迫使人们摆脱生活中没有意义、没有价值的琐事， 杜绝可能玷污自身清白的一切邪念、欲望和浮躁行为，迫使那些走上歧路的人回心转意、改邪归正的，难道不是我吗？他们两个怎么能和我争执呢？”

Aqıl aytıptı: Ne düniyege, ne axıyretke ne paydalı bolsa, ne zalaldı bolsa, biletuğın — men, seniñ söziñdi ugatuğın — men, mensiz paydanı izdey almaydı eken, zalaldan qaşa almaydı eken, ğılımdı uğıp üyrene almaydı eken, osı ekewi mağan qalay talasadı? Mensiz özderi nege jaraydı?— depti.
智慧说：“在这个世界和阴间，什么是有益的，什么是有害的，只有我能够鉴别，理解您的语言的也只有我。离开我，谋生的人们不可能获得收益，避免损失，更谈不上学习和理解您。他们两个怎么能和我并列？没有我，他们顶什么用？”

Onan soñ jürek aytıptı:
Men — adamnıñ denesiniñ patşasımın, qan menen taraydı, jan mende meken qıladı, mensiz tirşilik joq. Jumsaq tösekte, jılı üyde tamağı toq jatqan kisige töseksiz kedeydiñ, toñıp jürgen kiyimsizdiñ, tamaqsız aştıñ küyjäyi qanday bolıp jatır eken dep oylatıp, janın aşıtıp, uyqısın aşıltıp, teseginde döñbekşitetuğın — men. Ülkennen uyat saqtap, kişige raqım qıldıratın — men, biraq meni taza saqtay almaydı, aqırında qor boladı. Men taza bolsam, adam balasın alalamaymın: jaqsılıqqa eljirep, erıytuğın — men, jamanşılıqtan jiyrenip, tuwlap ketetuğın — men, ädilet, nısap, uyat, raqım, meyirbanşılıq deytuğın närselerdiñ bäri menen şığadı, mensiz osılardıñ körgen küni ne? Osı ekewi mağan qalay talasadı?— depti.
心最后说：“我是人体的主宰。血液由我输送，灵魂在我这里寄宿，没有我就没有生命。是我迫使那些躺在锦缎上、饱食终日的人，不得不想起寄宿无门、衣食无着的饿汉而在床上辗转反侧，不得安宁。是我让年幼的懂得羞耻，年长的懂得慈爱。但人们不能保持我的纯沽，而最终自食其果。如果能保持我的纯洁，人们是不会互相凌辱的。我总是渴望美好的事物而痛恨丑恶的东西。正义、良心、羞耻、慈爱、怜悯等都是由我产生的。离开我，他们两个的处境会不堪设想。他们怎么能和我平起平坐呢？”

Sonda ğılım bu üşewiniñ sözin tıñdap bolıp, aytıptı:
听过他们（仨）的申述，科学说：

— Ey, qayrat, seniñ aytqanıñnıñ bäri de ras. Ol aytqandarıñnan basqa da köp önerleriñniñ barı ras, sensiz bolmaytuğını da ras, biraq qaruwıña qaray qattılığıñ da mol, paydañ da mol, zalalıñ da mol, keyde jaqsılıqtı berik ustap, keyde jamañdıqtı berik ustap ketesiñ, sonıñ jaman,— depti.
 "喂、意志！ 你讲的全是实在的。其实你的作用远不只你讲的那些，他们两个不能离开你而存在也是实在的。可是你除了坚定的一面外还有严酷的一面，你是利多弊也多。你有时坚持好的方面，可有时也坚持坏的方面，这是你的弱点。”

— Ey, aqıl! Seniñ aytqandarıñnıñ bäri de ras. Sensiz eş närse tabılmaytuğını da ras. Jaratqan Täñirini de sen tanıtasıñ, jaralğan eki düniyeniñ jayın da sen bilesiñ. Biraq sonımen turmaysıñ, amal da, ayla da — bäri senen şığadı. Jaqsınıñ, jamannıñ — ekewiniñ de süyengeni sen; ekewiniñ de izdegenin tawıp berip jürsiñ, sonıñ jaman,— depti.
科学又说：“喂、智慧！你讲的也都实在。离开你，确实什么东西也得不到。有了你，人的才可能认识创造主，认识周围的世界和阴间世界。可惜你并不就此停步。一切好办法和坏主意都是你想出来的。善与恶两者的靠山都是你，他们两者所需要的一切都是你提供的，这是你的弱点。

— Sen üşewiñniñ basıñdı qospaq — meniñ isim,— depti. Biraq sonda biyleuwşi, ämirşi jürek bolsa jaraydı. Aqıl, seniñ qırıñ köp, jürek seniñ ol köp qırıña jürmeydi: Jaqsılıq aytqanına janı-dini qumar boladı. Könbek tügil quwanadı. Jamanşılıq aytqanıña ermeydi. Ermek tügil jiyrenip, üyden quwıp şığaradı.
把你们三位合成一体，是我的责任。但坐镇与指挥者，应该是心。智慧！你的棱角多些，可心不会一昧追随你。听到你的好主意，他不仅支持，而且会欢欣鼓舞；你的坏主意，他不仅不听从，而且会憎恶地赶你出去。”

Qayrat, seniñ qaruwıñ köp, küşiñ mol, seniñ de erkiñe jibermeydi. Orındı iske küşiñdi ayatpaydı. Orınsız jerge qolıñdı bosatpaydı. Osı üşewiñ basıñdı qos, bärin jürekke biylet, — dep  uqtırıp aytuwşınıñ atı ğılım eken.
最后又说：“意志！你坚强而有毅力.但心不会让你为所欲为。正当的事，他不会妨碍你做，不正当的事，他不允许你沾手。你们三位应该集合成一体，并且让心来指挥。

Osı üşeuwiñ bir kiside meniñ aytqanımday tabılsañdar, tabanınıñ   topırağı közge sürterlik qasıyetti adam sol.
如果你们真的能象我讲的那样体现在一个人身上，那人将会是非常高尚的 — 他踩过的尘土都有助于恢复盲人的视力。

Üşewiñ ala bolsañ, men jürekti jaqtadım.
假使你们三位意见有分歧，我支持心。

Qudayşılıq sonda, qalpıñdı taza saqta, Quday Tağala qalpıña ärdayım qaraydı dep kitaptıñ aytqanı osı, — depti.
因为他是虔诚的。愿你们保持自身的纯洁，胡大会经常检查你们 — 经典上是这样写的。”

On Altınşı Söz
第十六篇

Qazaq qulşılığım Qudayğa layıqtı bolsa eken dep qam jemeydi. Tek jurt qılğandı qılıp, jığılıp tursa bolğanı. Sawdager nesiyesin jıyya kelgende, "tapqanım osı, bittim dep, alsañ — al äytpese sağan bola jerden mal qazamın ba?" deytuğını boluwşı edi goy.
哈萨克人并不盼自言己的“祈祷能符合胡大的旨意”，只是想跟众人一样膜拜，跪下去，站起来了事。当小贩来收集他赊销的债款时，人们会说：“我所有的都在这儿，要不要，随你的便，我算清了！难道要我从地里给你刨钱去? "

Quday Tağalanı däl sol sawdagerdey qılamın deydi. Tilin jattıqtırıp, dinin tazartıp, oylanıp, üyrenip älek bolmaydı. "Bilgenim osı, endi qartayğanda qaydan üyrene alamın" deydi. "Oqımadıñ demese boladı tağı, tilimniñ kelmegenin qaytuwşı ed" deydi.
人们要使胡大的处境和那个小贩一样尴尬。他们不思考，不学习，不净身，不下功夫把该念的念熟，而是随口说：“我懂的只有这些，年纪这么大了，叫我怎么去学！” “只要不怪我没有念就行了。舌头转不过弯，我有哈办法！”

Onıñ tili özge jurttan bölekşe jaratılıp pa?
难道他的舌头和别人的不一样吗?

On Besinşi Söz
第十五篇

Aqıldı kisi men akılsız kisinin, meniñ biluwimşe, bir belgili parqın kördim.
我觉得聪明人和蠢人之间有这样明显的区别。

Äwel — pende adam bolıp jaratılğan soñ, düniyede eşbir närseni qızıq körmey jüre almaydı, sol qızıqtı närsesin izdegen kezi ömiriniñ eñ qızıqtı waqıtı bolıp oyında qalıp.
首先，人生在世界上，不可能对周围的任何事情都不感兴趣。一个人对自己兴趣的追求过程，会在他记忆中留下最珍贵的片断。

Sonda esti adam, orındı iske qızıgıp, qumarlanıp, izdeydi eken-dağı, küninde aytsa qulaq, oylasa köñil süysingendey boladı eken. Oğan bul ötken ömirdiñ ökinişi de joq boladı eken.
聪明人的兴趣、嗜好、追求，都是些正当的东西。他们总是仔细聆听长者的教诲，而且认真思索。他们不会对岁月的流逝感到惋惜。

Eser kisi ornın tappay, ne bolsa sol, bir bayansız, bağasız närsege qızığıp, qumar bolıp, ömiriniñ qızıktı, qımbattı şağın iytqorlıqpen ötkizip aladı öken-dağı, küninde ökingeni payda bolmaydı eken.
蠢人的所作所为，总是不得其所，往往对一些没有根据，没有价值的事发生兴趣，盲目地追求，无端地荒废人生最宝贵、最有价值的时间，到末了，懊悔已无济于事。

Jastıqta bul qızıqtan soñ jäne bir qızıq tawıp alatın kisimsip, jastığı tozbastay, buwını bosamastay körip jürip birer qızıqtı quwğanda-aq moynı qatıp, buwını qurıp, ekinşi talapqa qayrat qıluwğa jaramay qaladı eken.
有的人以为自己能永远保住青春，精力不会衰退，对某种事厌倦后又可以对另一种事发生兴趣。可是经过一段时间的追逐，便感到颈椎发硬，四肢瘫软，要继续追求，已经力不从心了。

Üşinşi — ärbir närsege qızıqpaqtıq. Ol özi boyğa qumarlıq payda qılatın närse eken. Ärbir qumarlıq özine bir türli dert boladı eken, uwa ärbir qumar bolğan närsege jetkende, yakıy äne-mine, jeter-jetpes bolıp jürgende, bir türli mastıq payda boladı eken. Ärbir mastıq boydan oğattı köp şığarıp, aqıldıñ közin baylap,  töñirektegi  qarauwşılardıñ kezin aşıp, "ananı, mınanı" degizip, boydı sınatatuğın närse eken.
还有一种是对各类事物的好奇心。它能使人产生一种嗜好。这种嗜好会变成人们身上的顽症。当嗜好已经满足或将要满足时，他会感到陶醉。这种陶醉感将蒙住智慧的眼睛，使人走上歧途。这时周围的人们将盯着他喊：“看他!看他！” 这对人将是一个考验。

Sol waqıtta esti kisiler ülken esi şıqpay, aqıldı qoldan jibermey, boyın sınatpay jürip izdenedi eken. Eser kisi er-toqımın tastap, börki tüsip qalıp, etegi atınıñ k...n jawıp ketip, eki közi aspanda, jındı kisişe şaba beruwdi biledi eken, sonı kördim.
在这种时刻，聪明人并不惊慌失措，他凭借自己的智慧，不露破绽，继续进行探索。而蠢人却丢盔卸甲，六神无主，象精神病患者到处乱跑。

Egerde esti kisilerdiñ qatarında bolğıñ kelse, küninde bir märtebe, bolmasa jumasında bir, eñ bolmasa, ayında bir, öziñnen öziñ esep al! Sol aldıñğı esep alğannan bergi ömiriñdi qalay ötkizdiñ eken, ne bilimge, ne axıyretke, ne dünıyege jaramdı, küninde öziñ ökinbestey qılıqpen ötkizippisiñ?
如果你想站到聪明人的行列里，就应当每天，或者每礼拜，最低限度每一个月反省一次。看这段时间里自己是如何生活的，是不违背理智，无愧于这个世界和阴世，以后也不会懊悔呢？

Joq, bolmasa, ne qılıp ötkizgeniñdi öziñ de bilmey qalıppısıñ?
还是连你自己都不知道是如何生活的？

On Törtinşi Söz
第十四篇

Tiri adamnıñ jürekten ayawlı jeri bola ma?
对于活着的人，有没有比心脏更重要的东西？

Bizdiñ qazaqtıñ jürekti kisi degeni — batır degeni. Onan basqa jürektiñ qasıyetterin anıqtap bilmeydi.
我们哈萨克人所说的“有心人”是指勇敢的人。除此而外，心脏还有其它哪些功能，并不十分理解。

Raqımdılıq, meyirbandılıq, är türli iste adam balasın öz bawırım dep, özine oylağanday oydı olarğa da bolsa iygi edi demek, bular — jürek isi, asıqtıq ta — jürek isi.
宽宥、怜悯，把别人当做自己的骨肉兄弟，设身处地为别人着想 — 这些都是心的作用。急于求成 — 也是心的功能。

Til jürektiñ aytqanına könse, jalgan şıqpaydı. Amaldıñ tilin alsa, jürek umıt qaladı.
如果舌头顺从心的支配，它不会说出谎言。如果一味地听从诡计，信口雌黄，心也会被弃置。

Bizdiñ qazaqtıñ "jürektisi" maqtawga sıymaydı. Aytqanğa köngiş, wağdada turğış, boyın jamanşılıqtan tez jıyıp alğış, köştiñ soñınan iytşe ere bermey, adasqan köptiñ atınıñ basın burıp aluwğa jarağan, ädiletti aqıl moyındağan närsege, qıyın da bolsa, moyındauw, ädiletti aqıl moyındamagan närsege, oñay da bolsa, moyındamauw — erlik, batırlıq osı bolmasa, qazaqtıñ aytqan batırı — änşeyin jürekti emes, qasqır jürekti degen söz.
（我们）哈萨克所说的“有心人” — “勇敢的人”是不值得夸奖的。真正勇敢、大无畏的人，能听然旁人的教侮，坚守自己的诺言，勇于改正错误。他不象狗一样只会尾随转场的队伍，而有魄力扭转迷失方向的众人的马头。凡理智认为是正义的行为，即使有困难，他也敢于承担，凡理智所不能接受的，即使再容易，也不承担。至于哈萨克所讲的勇敢，并不真正是“有心人”，只不过是指有一颗狼心而已！

Qazaq ta adam balası ğoy, köbi aqılsızdığınan azbaydı, aqıldınıñ sözin uğıp alarlıq jürekte jiger, qayrat, baylawlılıqtıñ joqtığınan azadı. Bilmestigimnen qıldım degenniñ köbine nanbaymın.
哈萨克也是人。他们走上邪路并不因为是自己愚蠢，而是因为心里缺少接受教诲的意志、毅力和决心。说因为自己不懂而犯错误的人，大多不能让我相信。

Bilimdi bilse de, arsız qayratsızdığınan eskermey, ustamay ketedi. Jamanşılıqqa bir iligip ketken soñ, boyın jıyıp alıp keterlik kayrat qazaqta kem boladı.
他们即使有知识，也因为不顾羞耻，缺少志气而不检点、不约束自己。哈萨克人一旦走上邪路很少有改邪归正的决心。

Osı jurttıñ köbiniñ aytıp jürgen mıqtı jigit, er jigit, pısıq jigit dep at qoyıp jürgen kisileriniñ bäri — bälege, jamanşılıqqa elirtpek üşin, birin-biri "ayda batırlap!" qızdırıp aladı da, artın oylatpay, azğıratuğın sezderi.
人们夸奖那些所谓的勇敢、大胆、有办法的人，煽动他们“上啊?巴吐尔！” 其实是为了唆使他们不顾一切后果去闯乱子，去惹祸。

Äytpese, Qudayğa teristikten, ne ar men uyatqa teristikten silkinip, boyın jıyıp ala almağan kisi, ünemi jamanşılıqqa, maqtanğa salınıp, öz boyın özi bir teksermey ketken kisi, täuwir tügil, äuweli adam ba özi?
那些违背胡大的意志、忘记羞耻、不能控制自己、只知道干坏事、说大话、从来不懂得反省的人，不仅不能算佼佼者，而且连一点人的味道也没有！

On Üşinşi Söz
第十三篇

Iyman degen — Alla Tabaraka watağalanıñ  şäriyksiz , ğayıpsız birligine, barlığına wa här nege bizge Payğambarımız sallala Allahuw ğalayhıy wa sallam  arqılı jibergen jarlığına, bildirgenine moyın sunıp, ıynanmaq.
所谓信仰，是对至高无上的胡大无比纯正的、统一的意志以及胡大通过他的使者所转达的各种谕旨的顺从和信奉。

Endi bul ıyman derlik ıynanuwğa eki türli närse kerek.
要坚定这种信仰需要两个条件：

Äwel ne närsege ıyman keltirse, sonıñ xaqtığına aqılı birlän dälel jürgizerlik bolıp aqılı dälel ıyspat  qılarga jarasa, munı yaqıynıy ıyman desek kerek.
首先，对信仰的对象要经过自己的思考去理解并证实其正确，这种信仰可以称做真诚的信仰。

Ekinşi — kitaptan oquw birlän yakıy moldalardan estuw birlän ıyman keltirip, sol ıyman keltirgen närsesine sonşalıq beriktik kerek. Bireuw öltiremin dep qorqıtsa da, mıñ kisi mıñ türli is körsetse de, soğan aynıp köñili qazğalmastay berik bolarğa kerek. Bül ıymandı ıyman taqlıydıy  deymiz.
其次，通过书本和毛拉的传授而产生的信仰，这种信仰应该是坚定的。即使有人以杀头来威胁，有上千人用各种办法加以引诱也不为所动。这种信仰可以称做顺从的信仰。

Endi munday ıyman saqtawğa qorıqpas jürek, aynımas köñil, bosanbas buwın kerek eken. Yaqıynıy ıymanı bar dewge ğılımı joq, taqlıydıy ıymanı bar dewge  beriktigi  joq, ya aldağanğa, ya azğırğanğa, ya bir paydalanğanğa qarap, aqtı qara dep, ya qaranı aq dep, ya ötirikti şın dep ant etetuğın kisini ne deymiz? Quday Tağala özi saqtasın.
很明显，为了维持这种信仰，一定要无所畏惧，持之以恒，同时要坚定不移。有人嘴上讲冀诚的信仰，但缺少这种知识。讲顺从的信仰，但并不坚定。或受人欺骗，或被人挑唆，或为利所动，竞颠倒黑白，混淆是非，甚至盟誓以作证。对这种人该如何看待？愿上帝保佑，可别遇到这种人。

Wa ärneşik bilmek kerek, joğarğı jazılmış eki türliden basqa ıyman joq. Iymanğa qarsı kelerlik orında eşbir pende Quday Tağala keñşiligimen keşedi-dağı demesin, anıñ üşin Quday Tağalanıñ ğafuwına , yakıy Payğambarımızdıñ şafağatına sıymaydı wa mümkin de emes.
应该懂得，除以上讲的两种，再没有其它别的信仰。任何人也不要幻想背弃信仰也可以得到胡大的宽恕。这是不可能的。因为这和胡大的恩惠、天使的宽宥（先知的庥护为正）是格格不入的。

"Qılış arasında sert joq" degen jalğan maqaldı quwat körgen munday pendeniñ jüzi qurısın.
有人凭借“在刀剑前不讲诺言”，“没有胡太不饶恕的罪行”等不可信的俚谚以自解。让这种人滚蛋吧!

On Ekinşi Söz
第十二篇

Kimde-kim jaqsı dür, jaman dür ğıybadat qılıp jürse, onı ğıybadattan tıyuğa awzımız barmaydı, äytewir jaqsılıqqa qılğan niyettiñ jamandığı joq qoy deymiz. Läkiyn sonday adamdar tolımdı ğıybadatqa ğılımı jetpese de, qılsa eken. Biraq onıñ eki şartı bar, sonı bilse eken.  
无论什么人，只要他做祈祷，我们就不念去阻止他，因为好的愿望是不会有什么坏处的。 但愿这种人即使缺乏做好祈祷的知识，也能坚持下去。但应该懂得这样两条：

Äwel - iymannıñ ıyğtıyqatın  maxkamlemek  kerek, ekinşi - üyrenip jetkenşe osı da boladı ğoy de-mey, üyrene berse kerek.
首先对祈祷要有坚定的信念。其次，要坚持下去，不要中断，以为所学的已经够了。

Kimde-kim üyrenip jetpey jatıp, üyrengenin qoysa, onı Quday urdı, ğıybadatı ğıybadat bolmaydı.
无论是谁，还没有学好使中断学习，是不会有成果的。他的祈铸也不能算做祈撼。

Wa läkiyn, kimde-kim iyman neşe närse birlän kämelät tabatuğının wa neşe jerden buzılatuğının bilmey, basına şalma orap, birädar atın körip, ruzaşıl, namazşıl bolıp jürgeni köñilge qalıñ bermey turıp jırtısın salğanğa uqsaydı.
同样，也无论是谁，如果不懂得做好祈祷应该有哪些条件，又不懂得祈祷有哪些忌讳，只知道缠上头巾，以虔诚的宗教信徒自居，其实是自欺欺人，正象男女婚事中没有相亲就下聘礼是一样的。

Küzetşisiz, eskeruwsiz iyman turmaydı, ıqılasımen özin-özi añdıp, şın diniy şınşıldap janı aşıp turmasa, salğırttıñ iymanı bar dep bolmaydı.
不检点、不诚心是不会有信仰的。不认真监督自己， 不专心致志地祈祷，只是敷衍了事，也是不会有信仰的。

原帖由 哭泣的手 于 2008-3-21 23:14 发表
還沒有完全看完，但是真的很喜歡，謝謝馬蒂！我要回去繼續看了~

谢谢楼上的评价！继续看...

On Birinşi Söz
第十一篇

Osı eldiñ ünem qılıp jürgeni nemene? Eki närse.
人们成天在忙些什么?不过是两件事。

Äweli — urlıq. Urı urlıqpen mal tabam dep jür. Mal iyesi artıltıp alıp tağı da bayıymın dep jür. Ulıqtar alıp berem dep, dawgerdi jep, qutqaram dep urını jep jür. Qarapayım jurt urlıq aytıp mal alam dep, urığa atımdı satıp "paydalanam" dep, ne ötkizbesin arzanğa tüsirip alam dep jür.
其一，是偷。小偷们想偷盗别人的牲畜。畜主想赚回更多的牲畜，更加富裕起来。当官的，一面答应失主，要给他找回丢掉的牲畜，一面又答应小偷要营救他。于是，两头收贿。老百姓既想着告发小偷得一笔赏钱，又想着把自己的乘马卖给小偷多捞一把，或者廉价购买小偷退出的赃物，发一笔横财。

Ekinşi — buzaqılar birewdiñ oyında joq päleni oyına salıp, büytseñ bek bolasıñ, büytseñ köp bolasıñ, büytseñ kek alasıñ, mıqtı atanasıñ dep, awqattılardı azğırğalı älek bolıp jür. Kim azsa men soğan kerek bolamın dep, k... qızdırıp alıp, özin biraz gana azıq qılayın dep jür.
其二，恶棍们无端地拨弄是非，煽动某些富裕人家说：“这样做会成为伯克，会成为多数，那样做，可以报仇，可以成为英雄。”他们讲：“谁失势，我就会对谁有用，” 成天教唆别人，想从别人身上榨取油水。

Ulıqtar "päli-päli", bul tabılğan aqıl eken, men seni büytip süyeymin dep, ananı jep, seni büytip süyeymin dep, mınanı jep jür.
当宫的讲：“不错，不错!这是好主意。” 今天要支持这一家，索取这一家的财物；明天又要支持那一家，索取那一家的财物。

Qara xalıq meniñ sonşa üyim bar, sonşa awıl tayağıñdı soğayın, dawıñdı aytayın dep, qay köp bergenge partıyyalas bolamın dep, Qudayğa jazıp, jatpay-turmay salıp jürip basın, awılın, qatın, balasın satıp jür.
普通老百姓已顾不得伤天害理，谁出的价钱高，就向谁许愿，说自己人手多，所有阿吾勒可以倾巢出动做他们的打手，给他们撑膜，加入他们一伙。甚至席不暇暖，忙着把老婆孩子和自己以及整个部落都卖出去。

Osı bir urı, buzaqı joğalsa, jurtqa oy da tüser edi. Şarwa da qılar edi. Bay barın bağıp, kedey joğın izdep, el sekildenip talapqa, tileuwge kiriser edi.
如果除掉了小偷和恶棍，群众也会想正事，务正业。巴依会管好自己的牲畜，穷人会寻找他所需要的东西。我们也会象其他民族一样，有自己的追求和希望。

Endi jurttıñ bäri osı eki bülik iske ortaq, munı kim tüzeydi? Anttıñ, serttiñ, adaldıqtıñ, uyattıñ bir toqtawsız ketkeni me? Urını tıyu da oñay bolar edi, biraq osı buzaqınıñ tiline eretuğın, azatuğın baylardı kim tıyadı?
可是人们已被卷进盗劫和作恶的纠葛里。有谁来教育他们呢？难道诺言、信义、正义、羞耻真的被这样埋没了不成？防止偷盗也许并不困难，可是谁来劝阻那些听信恶人的挑唆跟着跑的巴依呢？

還沒有完全看完，但是真的很喜歡，謝謝馬蒂！我要回去繼續看了~

有哲理：）很長見識~

Onınşı Söz
第十篇

Birewler Qudaydan bala tileydi. Ol balanı ne qıladı? Ölsem ornımdı bassın deydi, artımnan Quran oqısın deydi, qartayğan künimde asırasın deydi. Osıdan basqası bar ma?
有些人祈求胡大赐给他孩子。要孩子是为了什么呢？要孩子是为了“延续自己的烟火”，“死后有人念经”，“年老时有人赡养。再有没有别的想法呢？

Balam ornımdı bassın demek ne söz? Öziñnen qalğan dünıye iyesiz qalar deysiñ be? Qalğan dünıyeniñ qamın sen jemek pe ediñ? Ölip bara jatqanda özgeden qızğanıp aytqanıñ ba? Özgege qıymaytuğın seniñ ne qılğan artıqşa ornıñ bar edi?
要孩子延续烟火是什么意思？是担心你的遗产会没有人照管吗？难道你身后的财产也需要你会操心吗？还是因为你走向死亡时对旁人嫉妒呢？你究竟有哪些舍不得留给别人的贵重东西?

Balanıñ jaqsısı — qızıq, jamanı — küyik, ne türli boların bilip suradıñ? Dünıyede öziñniñ körgen qorlığıñ az boldı ma? Öziñniñ qılğan ıyttigiñ az boldı ma? Endi bir bala tuwğızıp, onı da ıyt qıluwga, oğan da qorlıq körsetuwge munşa nege qumar boldıñ?
争气的孩子是福分，不争气的孩子是祸害。你能预见你会求来什么样的孩子？难道你自己受的折磨还不够么？你那些见不得人的事还少吗？为什么硬要盼一个儿子，让他再去做见不得人的事和你一样受折磨呢？

Artımnan balam Quran oqısın deseñ, tirşilikte öziñniñ jaqsılıq qılğan kisiñ köp bolsa, kim Quran oqımaydı? Jamanşılıqtı köp qılsañ, balañnıñ Quranı nege jetkizedi? Tirşilikte öziñ qılmağan isti, ölgen soñ sağan balañ käsip qılıp bere ala ma?
如果为了在你死后儿子为你念经，请问，假使你生前周济的人多，还怕没有人给你念经吗？如果你生前作恶多端，即使你儿子为你念经，又有什么用？生前不积德，希望死后儿子替你抵偿，这可能吗？

Axıyret üşin bala tilegeniñ — balam jasında ölsin degeniñ. Egerde erjetsin deseñ, özi erjetip, ata-anasın tuzaqtan qütqararlıq bala qazaqtan tuwa ma eken? Onday balanı sendey äke, seniñ eliñdey el asırap ösirmek pe eken?
为身后的事祈求儿子，实际是要自己的儿子夭折。假如要你的儿子长大成人，请问哈萨克的孩子成人后，能不能解脱他父母的苦难？象你这样的父亲，象你们那样的部落会养育这样的孩子吗？

Qartayğanda asırasın deseñ, o da — bir bos söz. Äuweli — öziñ qaruwıñ qaytarlıq kartayuga jetemisiñ, joq pa? Ekinşi — balañ meyrimdi bolıp, asırarlıq bolıp tuwa ma, joq pa? Üşinşi — malıñ bolsa, kim asıramaydı? Malıñ joq bolsa, qay asırauw tolımdı boladı? Balanıñ mal tabarlıq boları, mal şaşarlıq boları — ol da ekitalay.
要儿子在你年老时赡养你，也是一句空话。首先要问问你自己能不能活到那样的年龄？其次，你儿子会不会既有能力赡养，又有一片孝心？第三，如果你牛羊成群，还担心没有人赡养你？如果你一无所有，儿子拿什么来赡养你？再说，有能创业的孩子，也有败家的孩子，这是无法预料的。

Xoş, Quday Tağala bala berdi, onı öziñ jaqsı asıray bilesiñ be? Bilmeysiñ, burınğı öz künäñdi öziñ kötergeniñmenen turmay, balañnıñ künäsine tağı da ortaq bolasıñ.
即使上帝赐给你儿子，你能不能很好地教育他？你不能。你不仅要承担你自己的罪恶，而且要分担你儿子的罪恶。

Äuwel balañdı öziñ aldaysıñ: "Äne, onı berem, mine, munı berem" dep. Basta balañdı aldağanıña bir mäz bolasıñ. Soñıra balañ aldamşı bolsa, kimnen köresiñ?
首先你自己会这样欺骗孩子：“我给你这个！给你那个！” 你把欺骗自己的孩子当做一种乐趣。到后来你孩子变成骗子，你又责怪谁呢？

"Boqta!" dep, birewdi boqtatıp, "käpirqıyyañqı, osığan tıymeñderşi" dep, onı masattandırıp, äbden tentektikke üyretip qoyıp, sabaqqa bergende, moldanıñ eñ arzanın izdep, xat tanısa boladı dep, quw, sum bol dep, "pälenşeniñ balası seni sırtıñnan satıp ketedi" dep, tiri janğa sendirmey, jat minez qılıp, osı ma bergen tälimiñ? Osı baladan qayır kütesiñ be?
你自己给孩子教会骂人，反过来又手指着孩子对别人讲：“别逗他，简直是个捣蛋鬼！” 孩子终于被你惯出一身怪毛病。到该上学的时候你又说 “识几个字就行了！” 给孩子请一位最差的毛拉当老师。你自己又教给孩子：“要学得奸一些！刁一些！” 甚至对孩子说：“某某人的儿子在背地里骂你呢！” 最后你儿子变坏了，跟别人合不到一起。这难道是你的教育？你难道对这样的孩子寄于希望？

Jäne mal tileysiñder, nege kerek qılayın dep tileysiñder?
还有，你们祈求财产。要财产是为了什么呢？

Äuweli, Qudaydan tileymisiñ? Tileysiñ. Quday berdi, bergenin almaysıñ. Quday Tağala sağan eñbek qılıp mal tabarlıq kuwat berdi. Ol kuwattı xalal käsip qılarlıq orınğa jumsaymısıñ? Jumsamaysıñ. Ol quwattı ornın tauwıp sarıp qılardı bilerlik ğılım berdi, onı oqımaysıñ. Ol ğılımdı oqısa, ugarlıq aqıl berdi, qayda jibergeniñdi kim biledi? 首先，你们是向胡大祈求吗？不，不是向胡大祈求，胡大赐给了你们财产，你们却不接受！湖大给了你们劳动致富的精力，你们不把精力用在正当的事业上。胡大为了让你们正当消耗自己的精力，又给了你们科学，你们又不学习。给了你们学懂科学的智慧，谁知道你们把那些智慧用到什么地方了?

Erinbey eñbek qılsa, tüñilmey izdese, ornın tauwıp istese, kim bay bolmaydı? Onıñ sağan keregi joq. Seniki — bireuwden qorqıtıp alsañ, bireuwden jalınıp alsañ, bireuwden aldap alsañ bolğanı, izdegeniñ — sol.
人只要勤勤恳恳地劳动，孜孜不倦地探索，有条有理地经营，谁能不富裕呢？这些你似乎都不需要。你需要的是：敲诈别人，欺骗别人或者向别人乞讨。

Bul Qudaydan tilegen emes. Bul — abıroyın, arın satıp, adam jawlağandıq, tilenşilik.
这不是向胡大祈祷。这是辱没人格，忘记羞耻，是抢劫，是乞求。

Xoş, söytip jürip-aq mal taptıñ bayıdıñ. Sol maldı sarıp qılıp, ğılım tabuw kerek. Öziñe tabılmasa balañ tapsın. Ğılımsız axıyret te joq, dünıye de joq. Ğılımsız oqığan namaz, tutqan ruwza, qılgan qaj eşbir ğıybadat ornına barmaydı.
好吧！就算你找到了窍门，发了财，你总该用那些财富去寻求知识吧！如果自己寻求来不到，就该让你的儿子去寻求。没有知识，什么生前、 死后，都是空话。没有知识，即使礼拜、斋戒、朝圣都不是信仰的标志。

Eşbir qazaq körmedim, maldı ıyttikpen tapsa da, adamşılıqpen jumsagan. Bäri de ıyttikpen tabadı, ıyttikpenen ayrıladı. Beynet, küyigi, ızası — sol üşeuwinen basqa eş närse boyında qalmaydı.
我没有见过任何哈萨克，尽管他是走邪门歪道发财致富的，但在享用这些财富时还能不背离人情。我所见到的，全都是： 赚来的不义之财，仍然不光彩地挥霍掉。他们所剩下的只有痛苦、烦恼、怨恨。

Barında baymın dep maqtanadı. Joğıñda "mağan da bayağıda mal bitip edi" dep maqtanadı. Kedey bolğan soñ tağı qayırşılıqqa tüsedi.
富裕时会炫耀自己的家业；破产了，仍然吹嘘：“想当年我也曾牛羊成群。” 但贫困却会迫使他去乞讨。

Raxmet. Kirilşeden ıñğaysızdansañız, latın ärpimen jalğastıra bereyik.

Toğızınşı Söz
第九篇

Osı men özim — qazaqpın. Qazaqtı jaqsı körem be, jek körem be?
我自己是哈萨克人。究竟我喜欢哈萨克呢，还是讨厌他们？

Eger jaqsı körsem, qılıqtarın qostasam kerek edi. Uwa, ärneşik boylarınan adam jaqsı körerlik, ya köñilge tıyyanaq qılarlıq bir närse tapsam kerek edi. Sonı ne ümit üzbestikke, ne onısı bolmasa, munısı bar ğoy dep, köñilge quwat qıluwğa jaratsam kerek edi, ondayım joq.
如果喜欢，我应该同情他们的所作所为。应该从他们身上发现使人喜爱、使人感到安慰的某些东西，或者为了不致使人失望，至少是为了安慰自己，应该看到他们总还有可取之处。但我并没有这样做。

Eger jek körsem — söylespesem, mäjilistes, sırlas, keñestes bolmasam kerek edi, tobına barmay, "ne qıldı, ne boldı?" demey jatuw kerek edi, ol mümkin bolmasa, bulardıñ ortasınan köşip ketuw kerek edi. Bulardı jöndeymin dewge, jöndeler, üyrener degen ümitim de joq.
如果讨厌他们，我会不理睬他们，不参加他们的集会，不和他们谈心，不和他们交换意见，也不接近他们的集团，不过问他们：“做了什么事？后果乍样？” 而是闲待在家里。如果没有这种可能，就会远离他们搬到别处。

Bulardıñ biri de joq. Bul qalay? Bul aytqannıñ birin tutpay bolmas edi.

没有，全都没有。这是为什么？不依据上面讲过的一条是不行的。

Men özim tiri bolsam da anıq tiri de emespin. Änşeyin osılardıñ ızasınan ba, özime-özim ıza bolğanımnan ba, yakıy böten sebepten be,— bilmeymin. Sırtım saw bolsa da işim ölip qalıptı. Aşuwlansam, ızalana almaymın. Külsem quwana almaymın, söylegenim öz sözim emes, külgenim öz külkim emes, bäri de äldekimdiki.
 
虽然我的躯体还可以移动，但并没有真正活着。我不知为什么，是因为恨他们呢？还是因为恨自己？或者是由于其它别的原因，人虽然活着，心已经死了。痛恨而不能愤慨，有笑容，却没有欢乐。讲的话不是自己的，笑声也不是发自内心的，仿佛都是旁人的。

Qayrattı künimde qazaqtı qıyıp böten jaqqa ketpek tügil, özin jaqsı körip, ümit etip jürippin. Qaşan äbden bilip, ümitimdi üzgen kezde, özge jaqqa barıp, jattı öz qılıp, üyir bolarlıq qayrat jalın sönip te qalğan eken. Sol sebepten bir jürgen quwıs kewdemin. Teginde oylaymın: bu da jaqsı, öler kezde ättegen-ay, sonday, sonday qızıqtarım qaldı-aw!" dep qayğılı bolmay, aldıñğı tilew bolmasa, artqa alañ bolmay öluwge.
年富力强时，我不仅没有抛下哈萨克远走他乡，反而亲近它，对它抱着希望，而当我充分认识它，对它失去希望时，已经没有精力走南闯北，在异乡安家落户，另立门庭了。因而我觉得自己是一副空架子。但反过来想，这样也好。临死的时候，也许不会悔恨往事，只会祝福未来；不会惋惜地说：“太可惜，一切欢乐都丢在身后了！”

经典，感谢你，就是西里尔不太好懂，转换为拉丁就好了。

Сегізінші Сөз
第八篇

Осы ақылды кім үйренеді, насихатты кім тыңдайды?
谁愿意听这些劝告？谁又能接受这些建议？

Біреу — болыс, біреу — би. Олардың ақыл үйренейін, насихат тыңдайын деген ойы болса, ол орынға сайланып та жүрмес еді.
有人当了卜勒斯，有人当了毕依。他们如果能听进别人劝告，接受别人的建议，是不会选择那样的位置。

Олар өздері де оздық кісіміз, өзіміз біреуге үлгі беріп, ақыл айтамыз деп сайланды. Өздері түзеліп жеткен, енді елді түзерлігі-ақ қалған. Ол не қылып тындасын және тындайын десе де қолы тие ме?
他们认为自己高明，应该做别人的楷模，应该训诫别人，所以才能选到这个位置上。他们认为自己是完人，现在只需要教育别人。他们哪里能听
别人的劝告，即便要听，可哪来的工夫呢?

Басында өзіндік жұмысы бар: ұлығымызға жазалы болып қаламыз ба, яки елдегі бұзақыларымызды бүліндіріп аламыз ба, яки халқымызды бүлдіріп аламыз ба, яки өзіміз шығындап, шығынымызды толтыра алмай қаламыз ба?— деген ебіне қарай біреуді жетілтейін, біреуді кұтылтайын деген бейнетінің бәрі басында, қолы тимейді.
他们各有各的差事。他们考虑的是：会不会得罪自己的上司；会不会引起部落里的群众，尤其是那些坏人的骚乱；自己的开销会不会加大，会不会因超支太大而无法抵偿。他们还想着如何挺拔某某人，解脱某某人。他们不会有工夫听别人的劝告。

Байлар, олар өздері де бір күн болса да, дәулет қонып, дүниенің жарымы басында тұр. Өзінде жоқты малыменен сатып алады. Көңілдері көкте, көздері аспанда, адалдық, арамдық акыл, ғылым, білім — еш нәрсе малдан қымбат демейді. Мал болса Құдай Тағаланы да паралап алса болады дейді. Оның діні, құдайы, халқы, жұрты, білім-ұяты, ары, жақыны, бәрі — мал. Сөзді қайтіп ұқсын, ұғайын десе де, қолы тие ме? Ол малды суармақ, тойғызбақ, саудасын жимақ, күзеттірмек, бақтырмақ, ұры-бөрі, қыс, суық-сұғанақ — солардан сақтанбақ, солардан сақтарлық кісі таппақ. Оның бәрін жайғастырып, аяғын алып келіп, мақтанға орналастырғанша қашан? Қолы тимейді.
至于巴依，眼下他们是幸运者。他们拥有大量财富，世界的一半在他们手里。 他们可以用牲畜换来自己缺少的东西。他们的心比天还高，眼睛长在头顶上。他们认为正义、廉耻、智慧、科学、知识都比不上牲畜贵重。只要有牲畜，连胡大也可以贿赂。他们的信仰、胡大、智慧、部族、知识、羞耻、亲友 — 都离不了牲畜。他们哪能听别人的话？即便要听，哪里有工夫？他们要考虑牲畜的饮水、备料、出售、防守、放牧，要防止小偷，要防御风雪和野狼的袭击，要找到看守牲畜的管家和牧人。等把这些事都安排妥当，再回过头向别人炫耀自己，这需要多少时间！他们是不会有工夫的!

Енді ұры-залым, сұм-сұрқия өзі де тыңдамайды.
其它如小偷、恶棍是绝不会听的。

Онша-мұнша қой жүнді қоңыршалар күнің де көре алмай жүр. Аналар андай болып тұрғанда, білім, ғылым, ақылды не қылсын? Және де білім, ғылым кедейге керегі жоқтай-ақ: "Бізді не қыласың ана сөзді ұғарлықтарға айт!" дейді. Оның өзгеменен ісі жоқ, ана алдыңдағы үшеуіндей болған жанның ойында ешбір қайғысы, мұңы болмаса керек.
那些勉强糊口的贫寒人家，整天在操心自己的生活，哪里会考虑到知识和科学呢？他们甚至认为穷人不需要知识和科学：“给我们讲这些有啥用，还是讲给那些懂话的人吧！” 他们不愿意理这些事。在他们看来，上面讲过的那三种人仿佛是无忧无虑的。

经典，精典！谢谢楼主Bawrim!