[语言交流]阿拜，“阿克利亚”（“箴言”）

Абай, "Ғақлия" ("Қара сөз")  阿拜，“阿克利亚”（“箴言”）

Бipіншi Сөз
第一篇

Бұл жасқа келгенше жақсы өткiздiк не, жаман өткiздiк не, əйтеуiр бiрталай өмiрiмiздi өткiздiк: алыстық, жұлыстық, айтыстық, тартыстық əурешiлiктi, көре-көре келдiк. Ендi жер ортасы жасқа келдiк: қажыдық, жалықтық; қылып жүрген iсiмiздiң бəрiнiң баянсызын, байлаусызын көрдiк, бəрi қоршылық екенiн бiлдiк. Ал, ендi қалған өмiрiмiздi қайтiп, не қылып өткiземiз? Соны таба алмай өзiм де қайранмын.
我们总算走宪了人生的一大半路程。我们生活得怎么样？好呢，还是不好？我们打过、抢过、争过、吵过— 受了不少折磨。如今年事已高，我们开始感到厌倦，感到无聊；已察觉我们所做的事不踏实、不稳当，都是些徒劳无益的折腾。那我们该如何排遣剩余的年月？该做些什么？可惜我还没有找到明确的答案。

Ел бағу? Жоқ, елге бағым жоқ. Бағусыз дертке ұшырайын деген кiсi бақпаса, не абартқан, көңiлi басылмаған жастар бағамын демесе, бiздi Құдай сақтасын!
管理群众么？不，群众不是要你管理的。也许那些愿意自讨苦吃的人，或者趾高气扬的年轻人还想管理群众；象我们这样年纪的人，只能盼苍天保佑了！

Мал бағу? Жoқ, баға алмаймын. Балалар өздерiне керегiнше өздерi бағар. Ендi қартайғанда қызығын өзiн түгел көре алмайтұгын, ұры, залым, тiлiмсектердiң азығын бағып беремiн деп, қалған аз ғана өмiрiмдi қор қылар жайым жоқ.
照管牲畜么？不，我照管不好。孩子们会照管他们需要的牲畜，我没有必要在自己的晚年为侍奉那些小偷、恶棍、叫化子，把剩余的岁月消磨在没有任何意义的琐事上。

Ғылым бағу? Жоқ, ғылым бағарға да ғылым сөзiн сөйлесер адам жоқ. Бiлгенiңдi кiмге үйретесiң, бiлмегенiңдi кiмнен сұрайсың? Елсiз-күнсiзде кездеменi жайып салып, қолына кезiн алып отырғанның не пайдасы бар? Мұндасып, шер тарқатысар кiсi болмаған соң, ғылым өзi бiр тез қартайтатұғын бiр күйiк.
研究学问么？不，研究学问既然没有人交换意见，研究的成果又能向谁传授，遇到的疑难问题又向谁请教呢？在荒无人烟的旷野上摆起布摊，拿着尺子空等待有什么意义呢！没有知心人互相谈心，学问本身就会催人衰老。

Софылық қылып, дiн бағу? Жоқ, ол да болмайды, оған да тыныштық керек. Не көңiлде, не көрген күнiнде бiр тыныштық жоқ, осы елде, осы жерде не қылған софылық?
做一名苦行僧，管理宗教么？不，也不行。管理宗教同样需要安静。在这种地方，在这样的部落里，精神和生活都得不到安宁，怎么好管理宗教！

Балаларды бағу? Жоқ, баға алмаймын. Бағар едiм, қалайша бағудың мəнiсiн де бiлмеймiн, не болсын деп бағам, қай елге қосайын, қай харакетке қосайын? Балаларымның өзiне iлгерi өмiрiнiң, бiлiмiнiң пайдасын тыныштықпен көрерлiк орын тапқаным жоқ, қайда бар, не қыл дерiмдi бiле алмай отырмын, не бол деп бағам? Оны да ермек қыла алмадым.
教育儿童么？不，这也不行。本来是可以教育的，可是不知道该如何教育，教育的目的是什么？要培养他们到哪个部落去？去干什么？连我自己的孩子还没有找到能安静地生活和工作的地方，至今也还不知道该让他们到哪里去，做什么事，怎么好教育别人的孩子呢！不，不能拿教育儿童当消遣。

Ақыры ойладым: осы ойыма келген нəрселердi қағазға жаза берейiн, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кiмде кiм ішiнен керектi сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегi жоқ десе, өз сөзiм өзiмдiкi дедiм де, ақыры осыған байладым, ендi мұнан басқа ешбiр жұмысым жоқ.
最后我想，还是用笔墨纸张来消磨时间。把自己所想到的一切都写在纸上。如果有人认为其中有可取的地方，请他随心所欲地阅读或抄录。如果认为没有必要，就让它默默无闻地传下去。我终于这样决定了— 除此以外，也没有其他事可做。

Екінші Сөз
第二篇

Мен бала күнімде естуші едім, біздің қазақ сартты көрсе, күлуші еді: "енеңді ұрайын кең қолтық, шүлдіреген тәжік, арқадан үй төбесіне саламын деп қамыс артқан, бұтадан қорыққан, кез көргенде "әке-үке" десіп, шығып кетсе, қызын боқтасқан, "сарт-сұрт деген осы" деп.
小时候听人讲，我们哈萨克见到维吾尔人时讥笑他们：“他妈的，吊着宽袖口、背着芦荡去盖房顶的塔吉克，碰到灌木丛也害怕；见面时称兄道弟，背地里骂街。”

Ноғайды көрсе, оны да боқтап күлуші еді: "түйеден қорыққан ноғай атқа мінсе, шаршап, жаяу жүрсе, демін алады, ноғай дегенше, ноқай десеңізші, түкке ыңғайы келмейтұғын, солдат ноғай, қашқын ноғай, "башалшік"  ноғай деп.
遇见诺艾（鞑靼）人也说笑他们：“连骆驼都害怕，骑在马上嫌不舒服，步行走又喘不过气，笨得什么事都做不了。与其叫诺艾还不如叫‘诺开‘ ，’丘八‘诺艾，逃犯诺艾，小贩诺艾......”

Орысқа да күлуші еді: "ауылды көрсе шапқан, жаман сасыр бас орыс" деп. Орыс ойына келгенін қылады деген... не айтса соған нанады, "ұзын құлақты тауып бер депті"— деп.
遇见俄罗斯人也笑他们：“碰到阿吾勒就跑上去，臭脑袋俄罗斯”，“俄罗斯人想起什么就干什么... 听见什么信什么，还要别人给他们找大耳朵那家伙。”

Сонда мен ойлаушы едім: ей, Құдай-ай, бізден басқа халықтың бәрі антұрған, жаман келеді екен, ең тәуір халық біз екенбіз деп, әлгі айтылмыш сөздерді бір үлкен қызық көріп, қуанып күлуші едім.
听到这些话我觉得很有趣，也感到高兴，好笑。当时我曾想：除我们以外，其他民族都不怎么的，最好的民族还是我们哈萨克。

Енді қарап тұрсам, сарттың екпеген егіні жоқ, саудагерінің жүрмеген жері жоқ, қылмаған шеберлігі жоқ. Өзіменен өзі әуре болып, біріменен бірі ешбір шаһари жауласпайды.
可是现在再看看，没有维吾尔人不会种的庄稼，没有他们不能培植的瓜果，没有他们的商人不曾到过的地方，也没有他们不懂的手艺。他们的人都能和睦相处，平安地生活。

Орысқа қарамай тұрғанда қазақтың өлісінің ахиреттігін, тірісінің киімін сол жеткізіп тұрды. Әке балаға қимайтұғын малыңды кірелеп, сол айдап кетіп тұрды гой.
当我们哈萨克人还未从属俄国的时候，我们穿的衣服，甚至丧事用的棉布都是他们运来的。哈萨克人舍不得给自己父亲和儿子的牲畜，不就是让他们一群群赶走的吗！

Орысқа қараған соң да, орыстың өнерлерін бізден олар көп үйреніп кетті. Үлкен байлар да, үлкен молдалар да, ептілік, қырмызылық, сыпайылық — бәрі соларда.
我们从属俄国以后，维吾尔人从俄罗斯人那里学到的手艺也比我们多。他们有许多大巴依、大毛拉，他们的人比我们显得精干、大方、有礼貌。

Ноғайға қарасам, солдаттыққа да шыдайды, кедейлікке де шыдайды, казаға да шыдайды, молда, медресе сақтап, дін күтуге де шыдайды. Еңбек қылып мал табудың да жөнін солар біледі, салтанат, әсем де соларда.
再看看诺艾人。他们能当兵，经得起磨难，又不怕牺牲。他们善于管理学校，管理宗教，懂得劳动致富的道理，讲究美观大方。

Оның малдыларына құзғын тамағымыз үшін, біріміз жалшы, біріміз қош алушымыз. Біздің ең байымызды: "сәнің шакшы  аяғың білән пышыратырға қойған идән түгіл, шық, сасы қазақ",— деп үйінен қуып шығарады.
而我们的人，为了糊口有的给他们的巴依当佣人，有的当差役。他们甚至申斥我们最有钱的巴依：“这地板不是让你的臭脚来糟蹋的，出去！”

Оның бәрі бірін-бірі қуып, қор болмай, шаруа қуып, өнер тауып, мал тауып зор болғандық әсері.
他们所以能有今天，是因为能互相团结，管好经济，学习技术，发展生产的结果。

Орыска айтар сөз де жоқ, біз құлы, күңі қадарлы да жоқпыз.
我们和俄箩斯人更无法相比。我们甚至赶不上他们的佣人和苦工。

Бағанағы мақтан, бағанағы қуанған, күлген сөздеріміз кайда?
我们有什么可以骄傲和自满的？又凭份么f去讥笑别人呢?

Үшінші Сөз
第三篇

Қазақтың бірінің біріне қаскүнем болмағының, бірінің тілеуін бірі тілеспейтұгынының, рас сөзі аз болатұгынының, қызметке таласқыш болатұгынының, өздерінің жалқау болатұгынының себебі не?
为什么哈萨克人一个仇视一个，一个不支持一个的要求；讲真话的少；遇事喜欢争执而且比较懒惰？

Һәмма ғаламға белгілі данышпандар әлдеқашан байқаған: әрбір жалқау кісі — қорқақ, қайратсыз тартады, әрбір қайратсыз — қорқақ, мақтанғыш келеді; әрбір мақтаншақ — қорқақ, ақылсыз, надан келеді: әрбір ақылсыз — надан, арсыз келеді; әрбір арсыз жалқаудан сұрамсақ, өзі тойымсыз, тыйымсыз, өнерсіз, ешкімге достығы жоқ жандар шығады.
伟大的先知者早就说过：所有的懒汉都胆小，缺乏毅力；缺乏毅力的人也同样胆小而且喜欢吹牛； 胆小而又喜欢吹牛的人，都愚昧无知；所有愚昧无知的人都不知羞耻。凡是不知羞耻的懒汉都要变成贪得无厌、不能约束自己、没有本领又不能和别人相处的叫化子。

Мұның бәрі төрт аяқты малды көбейтеміннен басқа ойының жоқтығынан; өзге егін, сауда, өнер, ғылым секілді нәрселерге салынса, бұлай болмас еді.
上述现象是因为我们只顾养牲畜而没有其它打算所造成的后果，如果我们在发展牲畜的同时也兼顾务农、经商、学习工艺、研究科学，是不会变成这样的。

Әрбір мал іздеген малым көп болса, өзімдікі де, балаларым да малды болса екен дейді. Ол мал көбейсе малшыларға бақтырмақ, өздері етке, қымызга тойып, сұлуды жайлап, жүйрікті байлап отырмақ.
贪图牲畜的人， 盼望他随牲畜增多，希望他自己甚至他的孩子都拥有大群牲畜，等大小性畜成了群，又要雇人放牧。而他们自己却在羊羔、马奶、美人、骏马的圈子里醉生梦死。

Қыстауы тарлық қылса, арызы жеткендік, сыйы өткендік, барлық қызметімен біреудің қыстауын сатып алмақ, ептеп алмақ, тартып алмақ. Ол қыстауынан айрылған және біреуге тиіспек, я болмаса орынсыздығынан елден кетпек, әр қазақтың ойы осы.
假如缺少冬牧场，他们凭自己有钱有势，可以收买、骗取甚至霸占别人的冬牧场。而失去冬牧场的人又去算计另外一些人，或者因为失去立足之地而离开家乡—  哈萨克人所想的就是这些。

Осылар біріне бірі достық ойлай ала ма? Кедей көп болса, ақысы кем болар еді, малдан айрылғандар көбейсе, қыстауы босар еді деп, мен ананы кедей болса екен деп, ол мені кедей болса екен деп, әуелде ішімізбен қас сағындық. Әрберден соң сыртымызға шықты, жауластық, дауластық, партияластық. Осындай қастарға сөзім өтімді болсын және де ептеп мал жиюга күшім жетімді болсын деп, қызметке, болыстық, билікке таластық.
人们在算计： 穷人增多了，工钱会降低，失去牲畜的人增多了，会腾出更多的冬牧场。于是我盼他破产，他盼我破产。人们一个打一个的主意，怎么能和睦相处呢？过不了多久，撕破了脸皮。于是公开抢夺，互相争吵，最后分成了派系。人们都想加强个人势力，好让自己说的话算数，压倒对方，捞到更多的牲畜，于是便去抢卜勒斯、毕依等头人的职位。

Сонан соң не момынның баласы бөтен жаққа шығып, еңбек қылып, мал іздемейді, егін, сауданың керегі жоқ болады. Өз басын өзі осындай таласпенен кісі көбейтеміз деп партия жиғандардың бүгін біреуіне, ертең біреуіне кезекпен сатады да жүреді.
在这种情况下，既没有人愿意出外劳动，也没有人愿意务农经商，只是在那些互相争夺句结党营私者之间晃悠 —  今天依附这一家，明天又依附那一家。

Ұрылар тыйылмайды. Ел тыныш болса, оның ұрлыгын ешкім сүйемес еді. Ел екі жар болған соң, кім ант ішіп ақтап, арамдығын жақтап сүйеймін десе, соған жақ болып сүйеніп, бұрынғыдан ұрлығын әлденеше есе асырады.
这样一来，偷盗现象是很难禁绝的。如果部落内部安静，偷盗行为是会遭到反对的。可是人们分成了两派，谁只要死心踏地地替他们说话，为他们辩护，他的偷盗行为便会得到支持和包容。

Елдегі жақсы адамдардың бәрінің үстінен бекер, өтірік "шапты, талады" деген әр түрлі уголовный  іс көрсетіп, арыз береді. Оған дознание  — тергеу шығарады. Өтірік, көрмегенін көрдім деуші куәлар да әлдеқашан дайындап қойылған, бағанағы жақсы адам сайлауға жарамасы үшін, ол адам басын құтқармақ үшін жамандарга жалынса, оның да адамдығының кеткені, егер жалынбаса, тергеулі, сотты адам болып, ешбір қызметке жарамай, басы қатерге түсіп өткені.
部落里所有正派的人都被诬为“强盗、暴徒”，并被传去审讯，而且早为他们准备好了惯于颠倒黑白的假证久，想方设法不使他们当选。如果他们为了自身的安全向坏人低头，会丧失人格；如果不低头，会给他们强加上种种莫须有的罪名，使他们失去工作的权利，甚至受牢狱之苦。

Ол болыс болғандар өзі қулық, арамдықпенен болыстыққа жеткен соң, момынды қадірлемейді, өзіндей арам, қуларды қадірлейді, өзіме дос болып, жәрдемі тиеді деп, егер қас болса, бір түрлі өзіме де залал жасауға қолынан келеді деп.
窃取了卜勒斯职位的人，因为是利用不正当手段达到目的的，不可能器重诚实和正直的人，只能器重那些和自己一样卑鄙、奸诈的小人，盼着继续和他们友好，取得他们的支持。他担心，得罪了这些人，他们会想办法进行报复。

Осы күнде қазақ ішінде "ісі білмес, кісі білер" деген мақал шықты. Оның мәнісі: "ісіңнің түзулігінен жетпессің, кісіңнің амалшы, айлалығынан жетерсің" деген сөз.
我们哈萨克中出现了这样的谚语: “成败取决于人，不取决于事。” 这谚语的意思是：一个人的成功，不决定于他所做的事是否正确，而看他的手段和诡计如何。

Үш жылға болыс сайланады. Әуелгі жылы: "Сені біз сайламадық па?"— деп елдің бұлданғандығымен күні өтеді. Екінші жылы кандидатпенен аңдысып күні етеді. Үшінші жылы сайлауға жақындап, тағы болыс болып қаларға мүмкін болар ма екен деп күні өтеді. Енді несі қалды?
每届卜勒斯的任期是三年。第一年，他们要成天听人们要挟：“难道不是我们选举你的？” 第二年，在监视其他候选人中过日子。第三年 —  由于接近了第二届选举，天天筹划自己再次当选。现在还有什么话好说呢?

Осы қазақ халқынық осындай бұзықшылыққа тартып, жылдан жылға төмендеп бара жатқанын көрген соң, менің ойыма келді: Халықтық болыстыққа сайлаймын деген кісісі пәлен қадәрлі орысша образование  алған кісі болсын. Егер де орталарында ондай кісісі жоқ болса, яки бар болса да сайламаса, уезный начальник бірлән военный губернатордың назначениесі  бірлән болады десе, бұл халыққа бек пайдалы болар еді. Аның себебі: әуелі қызметқұмар қазақ балаларына образование беруге ол да — пайдалы іс, екінші — назначение бірлән болган болыстар халыққа міндетті болмас еді, ұлықтарға міндетті болар еді.
我看到哈萨克人走上歧路，一年年地沦落下去，使这样想：群众要选的卜勒斯应该是有威望的受过教育的人。如果群众中没有这样的对象，或者即使有而群众不愿意选他，可以由县的领导或省的军事负责人出面指定。这样对群众也许会有好处。其原因： 第一，人的权利欲可以促使哈萨克人重视对孩子们的教育；第二，指定的头人不是依附于地方势力，而是隶属于上级政权。

Уа және назначение қылғанда тергеуі, сұрауы барлығына қарамаса, өтірік арыз берушілер азаяр еді, бәлки жоғалар еді.
再者，采取由上面指定的办法，对人们的挑剔和责难无所顾忌，可以减少、甚至完全避免选举时人们捏造材料，诬陷好人。

Уа және әрбір болыс елде старшина басы бір би сайланғандық, бұл халыққа көп залал болғандығы көрініп, сыналып білінді. Бұл билік деген біздің қазақ ішінде әрбір сайланған кісінің қолынан келмейді. Бұған бұрынғы Қасым ханның "Қасқа жолы", Есім ханның "Ескі жолын", Әз Тәуке  ханның "Күл төбенің басында күнде кеңес" болғанда "Жеті жаргысын"  білмек керек. Әм, ол ескі сөздердің қайсысы заман өзгергендікпенен ескіріп, бұл жаңа заманға келіспейтұғын болса, оның орнына татымды толық билік шығарып, төлеу саларға жарарлық кісі болса керек еді, ондай кісі аз, яки тіпті жоқ.
很明显，每一个卜勒斯，实际是在小部落头目上面安置的顶头上司。事实早已证明，这只会给群众带来灾难。对这种职位，绝不是每一个当选的哈萨克人都能胜任的。当选的人应该懂得过去《哈斯木汗的正法》、《耶斯木汗的原法》以及阿孜陶克汗每天在库里吐拜议政时所依据的《也项原则》。另外，他们必须有能力、有魄力根据时代的变化审查那些旧的法规，对于不适应新时代的条文加以改变，补充新的、适应时代的条文。可是我们缺少[甚至没有]这样的人。

Бұрынғы қазақ жайын жақсы білген адамдар айтыпты: "Би екеу болса, дау төртеу болады'' деп. Оның мәнісі — тақ болмаса, жүп билер таласып, дау көбейте береді дегенмен айтылған сөз. Өйтіп би көбейткенше, әрбір болыс елден толымды-білімді үш-ақ кісі билікке жыл кесілмей сайланса, олар түссе, жаманшылығы әшкере білінгендікпенен түссе, әйтпесе түспесе.
熟悉哈萨克过去情况的人们曾讲过：“有两个毕依，就有四个案件。” 意思是： 如果毕依不是单数而是双数，就会互相争执，而诉讼的人也会增多。与其这样加多头目的人数，还不如选举三名合格的人不定期担任毕依的职务。如果发现他们有越轨行为，可以免去他们的职务，否则让他们连任。

Ол билерге даугер адамдар қарамай, екеуі екі кісіні билікке таңдап алып, үстіне біреуді посредникке  сайлап алып, біте берсе, егер оған да ынтымақтаса алмаса, бағанағы үш бидің біреуін алып, яки жеребемен сайлап алып жүгінсе, соңда дау ұзамай бітім болар еді.
至于民事诉讼，可以由两方各找一名证人，再共同选一名仲裁人进行处理。如果这样也处理不好，可以由原选举的三名常任毕依中指定一人，或用抽签的办法逃出一人来处理。这样民事纠纷是可以减少的。

Төртінші сөз
第四篇

Әрбір байқаған адам білсе керек: күлкі өзі бір мастық екенін, әрбір мас кісіден ғафил көп өтетұғынын да, әрбір мастың сөйлеген кезінде бас ауыртатұғынын. Бұлай болғанда, күлкіге салынған кісі не шаруадан, не ақылдан, не ұят келерлік істен құр, ғафил көп өткізіп отырса керек. Осындай ғафилдік көп өткізіп, елемеген кісінің не дүниеде, не ахиретте басы бір ауырмай қалмаса керек.
每一个注意观察的人会发现：狂笑本身是一种醉态，而沉醉的人经常遇事反悔。他们讲话也常常引起对方反感。有狂笑癖的人或者会给自己的事业带来损害，或者会失去理智，忘掉羞耻，而又经常懊悔。经常懊悔而又不检点的人不论在这个世界，或者在阴世里都会尝到苦头。

Әрбір уайым-қайғы ойлағыш кісі не дүние шаруасына, не ахирет шаруасына өзгеден жинақырақ болса керек. Әрбір жинақылықтың түбі кеніш болса керек. Енді олай болғанда, үнемі уайым-қайғыменен жүре аламыз ба? Үнемі уайым-қайғыға жан шыдай ма екен? Үнемі күлмей жүре аламыз ба, үнемі күлмей жүруге жан шыдай ма екен? Жоқ, мен үнемі уайым-қайғыменен бол демеймін. Уайым-қайғысыздыгыңа уайым-қайғы қылдағы, сол уайым-қайғысыздықтан құтыларлық орынды харакет табу керек һәм қылу керек. Әрбір орынды харакет өзі де уайым-қайғыны азайтады, орынсыз күлкіменен азайтпа қайғыны, орынды харакетпен азайт!
多愁善感的人对自己生前和身后的事考虑的可能会周到。凡事考虑得周到，后果总要好一些。可是我们不能总是这样多愁善感，这样做，人支持得了吗？不，我并不要人们多愁善感。我只是提醒人们不要总是无忧无虑，同时要找到正当的活动，以便摆脱没有边际的烦恼。正当的活动本身就会减少人们的苦恼。不要幻想用寻欢作乐的办法减少烦恼，而要用正当的活动。

Шығар есігін таба алмай, уайым-қайғының ішіне кіріп алып, қамалып қалмақ, ол өзі де — бір антұрғандық және әрбір жаман кісінің қылығына күлсең, оған рахаттанып күлме, ыза болганыңнан күл, ызалы күлкі өзі де — қайғы. Ондай күлкіге үнемі өзің де салынбассың, әрбір жақсы адамның жақсылық тапқанына рақаттанып күлсең, оның жақсылықты жақсылығынан тап-қандығын ғибрат көріп күл. Әрбір ғибрат алмақтың өзі де мастыққа жібермей, уақытымен тоқтатады.
走进烦恼的死胡同，被困在墨西找不到出路，也是一场灾难。看到别人不正当的行为，不要幸灾乐祸地嘲笑；即使笑，也要表示愤慨。这种表示愤慨的笑，实际是痛心的指责；经常这样笑，你自己也受不了。当你看到一个好人所做的好事而欢笑时，要想着向他学习。向别人学习，可以使你避免浮躁，变得稳重。

Көп күлкінің бәрін де мақтағаным жоқ, оның ішінде бір күлкі бар-ау — Құдай жаратқан орныменен іштен, көкіректен келмейді, қолдан жасап, сырты менен бет-аузын түзеп, бай-бай күлкінің әнін сәндеп, әдемішілік үшін күлетін бояма күлкі.
我并不称赞所有的笑。有一种笑 — 不是发自内心的、真情的笑，而是人为的、虚情假意的、变态的笑。是为了掩饰自己，硬挤出来的虚假的笑声。

Адам баласы жылап туады, кейіп өледі. Екі ортада бұл дүниенің рақатының қайда екенін білмей, бірін-бірі аңдып, біріне-бірі мақтанып, есіл өмірді ескерусіз, босқа, жарамсыз қылықпен, қор етіп еткізеді де, таусылған күнінде бір күндік өмірді бар малына сатып алуға таба алмайды.
人哭着离开母胎，含恨而死。许多人在自己的生命旅途中并没有享受到生活的乐趣，而是互相窥伺，互相吹嘘；庸庸碌碌地荒废自己宝贵的岁月。当觉悟到剩余的日子已经不多的时候，想用自己的全部财产换得一天的生命都不可能了。

Қулық саумақ, көз сүзіп, тіленіп, адам саумақ — өнерсіз иттің ісі. Әуел Құдайга сыйынып, екінші өз қайратыңа сүйеніп еңбегіңді сау, еңбек қылсан, қара жер де береді, құр тастамайды.
投机钻营，摇尾乞怜，只不过是没有出息的、畜生的生活。首先要向胡大祈梅，其次要依靠自己的双手。大地决不会辜负辛勤劳动的人。

Бесінші Сөз
第五篇

Көкірек толған қайғы кісінің өзіне де билетпей, бойды шымырлатып, буынды құртып, я көзден жас болып ағады, я тілден сөз болып ағады.
人们内心的痛苦会使人失去抑制能力，感到浑身酸懒，四肢困乏。它有时会变作眼泪夺眶而出，有时变成牢骚被发泄出来。

Қазақтар: "Ә, Құдай, жас баладай қайғысыз қыла көр!" деп тілек тілегенін өзім көрдім. Онысы жас баладан гөрі өзі есті кісі болып, ескермес нәрсесі жоқсып, қайғылы кісі болғансығаны.
我曾见哈萨克人这样祈祷：“哎，胡大，让我们变得孩子般无忧无虑吧！” 这意味着他们自己是有心人，他们比孩子高明，没有他们想不到的事；他们考虑的多。

Қайғысы не десең, мақалдарынан таңырсың: "Түстік өмірің болса, күндік мал жи", "Өзіңде жоқ болса, әкең де жат", "Мал — адамның бауыр еті", "Малдының беті — жарық, малсыздың беті — шарық", "Ер азығы мен бөрі азығы жолда", "Ердің малы елде, еріккенде қолда", "Берген перде бұзар", "Алаған қолым — береген", "Мал тапқан ердің жазығы жоқ", "Байдан үмітсіз — Құдайдан үмітсіз", "Қарның ашса, қаралы үйге шап", "Қайраңы жоқ көлден без, қайыры жоқ елден без" деген осындай сөздері көп, есепсіз толып жатыр.
他们在考虑什么？可以听听他们的谚语：“能活半天的人要攒一天的财富”；“贫苦的人父亲也会疏远”；“牲畜是人的心肝肉”；“富人的脸是光亮的，穷人 的脸是灰暗的”；“英雄和狼都可以在大路上找到饭食”；“好汉的财产俯拾皆是，伸手可得”，“送的礼物可以打开缺口”，“善于向别人讨取的手也惯于送给别人”，“赚钱的人是无可指责的”，“巴依不可指望，胡大也不可指望”，“肚子饿的时候可以到办丧事的人家去”，“不要走近没有沙滩的湖泊，不要投奔不肯施舍的人家” ......等，类似这样的谚语数不胜数。

Бүл мақалдардан не шықты? Мағлұм болды: қазақ тыныштық үшін, ғылым үшін, білім үшін, әділет үшін қам жемейді екен, бірақ мал үшін қам жейді екен, ол малды қалайша табуды білмейді екен, бар білгені малдыларды алдап, мақтап алмақ екен, бермесе оныменен жауласпақ екен, егер малды болса, әкесін жаулауды да ұят көрмейді екен. Әйтеуір ұрлық, қулық-сұмдық, тіленшілік, соған ұқсаған қылықтың кайсысын болса да қылып мал тапса, жазалы демесек керек екен.
这些谚语说明什么呢？很清楚，哈萨克人并不考虑安定、科学、知识、正义等等。他们所考虑的只是如何骗取富人的财产。如果骗不到手就聚众抢劫。即使抢劫自己父亲的财物也不感到羞耻。在他们看来，只要能捞到牲畜 — 偷盗、敲诈、乞讨等都是可以干的，而且是无可指责的。

Бұларының жас баланың ақылынан несі артық?
这样的人哪一点比小孩子强？

Бірақ, жас бала қызыл ошақтан қорқушы еді, бұлар тозақтан да қорықпайды екен. Жас бала ұялса, жерге өне жаздаушы еді, бұлар неден болса да ұялмайды екен. Сол ма артылғаны?
小孩子懂得燃烧着的炉火是可怕的，而这些人连地狱也不怕。小孩子害羞的时候恨不得钻到地缝里去，而这些人却不懂得害羞，这能说他们比孩子强吗？

Қолымыздағыны үлестіріп талатпасақ, біз де өзіндей болмасақ, безеді екен. Іздеген еліміз сол ма?
富人们说：“我们不分给他们一些，不变得和他们一样，他们会疏远我们。” 难道这就是我们向往的国家和人民?

Алтыншы Сөз
第六篇

Қазақтың бір мақалы: "Өнер алды — бірлік, ырыс алды — тірлік" дейді. Бірлік қаңдай елде болады, қайтсе тату болады — білмейді.
哈萨克有这样的谚语：“技术的前提是团结，幸福的前提是生命。” 但什么样的部落能讲团结，怎样达到团结的目的，却没有人知道。

Қазақ ойлайды: бірлік ат ортақ, ас ортақ, киім ортақ, дәулет ортақ болса екен дейді. Олай болғанда байлықтан не пайда, кедейліктен не залал? Ағайын құрымай мал іздеп не керек? Осы ма бірлік?
哈萨克人这样理解：团结是指骑马、吃饭、穿衣、一切财产都不分你我。如果是这样，富，对人有什么好处；穷，又有什么坏处呢？人们不去投靠亲友，寻找财富做什么呢？这难道是团结？

Жоқ, бірлік — ақылға бірлік, малға бірлік емес. Малыңды беріп отырсаң, атасы басқа, дін басқа, күні басқалар да жалданып бірлік қылады. Бірлік малға сатылса антұрғандықтың басы осы.
不，团结是指思想上的一致。不是指花钱不分你我。如果有人舍得拿出财产，不同族亲、不同信仰、不同生活条件的人也可以结合在一起，用钱买的团结是应该诅咒的。

Ағайын алмай бірлік қылса керек, сонда әркім несібесін Құдайдан тілейді, әйтпесе Құдайдан тілемейді, шаруа іздемейді. Әуел біріне бірі пәле іздейді. Не түсін, не ажарын, не өкпесін бұлдап, ол болмаса, бір пәле салып, қорғалатып, әйтеуір бірін-бірі алдаудың амалын іздеседі. Мұның қай жерінен бірлік шықты?
团结不能凭哥们儿义气。这样，人们才能向胡大祈求自己应得的一份。不这样是不会向胡大祈求，不会谋求生活的。人们首先要互相挑剔；或表示不满，或给点脸色看，或进行威胁；如果这样做还不奏效，就要加以陷害。总之，要想办法达到敲诈的目的，这难道能算团结吗？

"Ырыс алды — тірлік" дейді, ол қай тірлік? Ол осы жан кеудеден шықпағандық па? Жоқ, ондай тірлік итте де бар. Ондай тірлікті қымбат көріп, бұлдаған адам өлімді жау көріп, ахиретке дұшпан болады. Жанын қорғалатып, жаудан қашып, қорқақ атанып, еңбек кылудан, қызмет қылудан кашып, еріншек атанып, дүниеде әлгі айтылған ырысқа дұспан болады.
又说：“幸福的前提是生命。” 是指什么生命？是指心脏的跳动么？不，畜生也有这样的生命。把这样的生命看得那么贵重是贪生怕死，贪生怕死的人是卑鄙的，为了自己的生存，从战场、从劳动、从工作岗位逃跑的人，只会得到胆小、懒惰、庸俗的称号，变成他自己所追求的幸福的敌人。

Ол айтқан тірлік олар емес. Көкірегі, көңілі тірі болса, соны айтады. Өзің тірі болсаң да, кекірегің өлі болса, ақыл табуға сөз ұға алмайсың. Адал еңбекпен ерінбей жүріп мал табуға жігер қыла алмайсың.
不，这些都不是真正的生命。生命是指人的有活力的思想和意志。不然，即使你的心脏还在跳动，但思想已经僵化，就不可能理解探索知识的语言，不可能用辛勤的劳动不倦地去创造财寞。

Кеселді жалқау, қылжақбас,
Әзір тамақ, әзір ас,
Сыртың — пысық, ішің — нас,
Артын ойлап ұялмас,—
懒惰成性，听不进旁人的规劝，
你的生活是等着吃现成的饭，
你能说会道，却是满肚子污水，
不懂得羞耻，不考虑自己的明天。

болып жүріп, тірімін деме, онан да Алла жіберген ақ бұйрықты елімнің өзі артық.
与其象这首诗上说的那样活着，还不如接受安拉的天命，死去却好。

Жетінші Сөз
第七篇

Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады.
刚生下来的孩子有两种天性。

Біреуі — ішсем, жесем, ұйықтасам деп түрады. Бұлар — тәннің құмары, бұлар болмаса, тән жанға қонақ үй бола алмайды, һәм өзі өспейді; қуат таппайды.
其一是要吃、要喝、要睡眠，这些是躯体的需要。没有这种需要，生命就不可能延续，身体也不可能发育成长，人也不会有精力。

Біреуі білсем екен демеклік. Не көрсе соған талпынып, жалтыр-жұлтыр еткен болса, оған қызығып, аузына салып, дәмін татып қарап, тамағына, бетіне басып қарап, сырнай-керней болса, дауысына ұмтылып, онан ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, біреу күлсе де, біреу жыласа да тұра жүгіріп, "ол немене?", "бұл немене?" деп, "ол неге үйтеді?", "бұл неге бүйтеді?" деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді. Мұның бәрі — жан құмары, білсем екен, көрсем екен; үйренсем екен деген.
其二是要懂，— 小孩子稍长，看到某种东西就要跑上去。遇到闪光的东西，会好奇地放到嘴里尝味，或是贴到脸上试探。听到笛管的声音，也要侧耳听听。再长几年，听见狗叫、畜群乱吵，或听到人的笑声和哭声也要跑过去问：“那是什么？” “这是什么？” “那个为什么要那样？” “这个为什么要这样？” 凡是他们见到的和听到的，都要寻根究底，不嫌麻烦。所有这些要懂、要看、要学 — 都是生命的需要。

Дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырын түгелдеп, ең болмаса денелеп білмесе, адамдықтың орны болмайды. Оны білмеген соң ол жан адам жаны болмай, хайуан жаны болады.
如果不了解世界上我们见到的或没有见到的全部、至少是大部分奥秘，人就不能称其为人。对世界一无所知的生命，应该叫畜生，而不是人。

Әзелде Құдай Тағала хайуанның жанынан адамның жанын ірі жаратқан, сол әсерін көрсетіп жаратқаны. Сол қуат жетпеген, ми толмаған ессіз бала күндегі "бұл немене, ол немене?" деп, бір нәрсені сұрап білсем екен дегенде, ұйқы, тамақ та есімізден шығып кететұғын құмарымызды, ержеткен соң, ақыл кіргенде, орнын тауып ізденіп, кісісін тауып сұранып, ғылым тапқандардың жолына неге салмайды екеміз?
正由于胡大赋予人的生命比畜生的生命优越，人才有求知的欲望。幼小无知的孩子尚且要追问：“那是什么？” “这是什么？” 为了弄清楚一件事，甚至会忘掉饮食和睡眠。为什么到了成年懂事的时候，自己既不钻研，又不请教别人，不向那些曾获得科学知识的人学习呢?

Сол өрістетіп, өрісімізді ұзартып, құмарланып жиған қазынамызды көбейтсек керек, бүл жанның тамағы еді.
我们应该上进，而且要继续不断地上进，更多地积累精神财富。这些都是生命的需要。

Тәннен жан артық еді, тәнді жанға бас ұрғызса керек еді. Жоқ, біз олай қылмадық, ұзақтай шулап, қарғадай барқылдап, ауылдағы боқтықтан ұзамадық, жан бізді жас күнімізде билеп жүр екен. Ержеткен соң, күш енген соң, оған билетпедік.
生命比躯体贵重。应该使躯体服从生命的需要。我们没有这样做。我们象寒鸦般乱叫，乌鸦般黯噪，飞不出阿吾勒的粪堆。年轻时生命曾支配过我们的躯体，而成年以后，当我们能自立时再也不受生命的支配。

Жанды тәнге бас ұргыздық, еш нәрсеге көңілменен қарамадық, көзбен қарамадық, көңіл айтып тұрса сенбедік. Кезбен көрген нәрсенің де сыртын көргенге-ақ тойдық. Сырын қалай болады деп көңілге салмадық оны білмеген кісінің несі кетіпті дейміз. Біреу айтса да, ұқпаймыз. Біреу ақыл айтса: "Өз білгенің — өзіңе, өз білгенім — өзіме", "кісі ақылымен бай болғанша, өз ақылыңмен жарлы бол" деген дейміз, артығын білмейміз, айтып тұрса ұқпаймыз.
我们不正视周围的一切，却迫使生命听从躯体的需要。我们满足于看到事物的表面现象，即使得到了某种启示，我们也不理睬。我们不愿意探索事物的奥秘是怎样的，认为：不懂得这些又有什么关系呢？当别人谈到这些现象时，我们却一无所知。当别人开导我们时，我们却说：“你所懂的属于你，咱我所懂的属于我”，还说：“与其依靠别人的智慧发财，不如凭自己的本事受穷”，“咳，天啊！谁比谁强多少呢！” 我们不承认别人的长处，别人讲的自己又听不懂。

Көкіректе сәуле жоқ, көңілде сенім жоқ. Құр көзбенен көрген біздің хайуан малдан неміз артық? Қайта бала күнімізде жақсы екенбіз. Білсек те, білмесек те, білсек екен деген адамның баласы екенбіз. Енді осы күнде, хайуаннан да жаманбыз.
没有智慧，又没有信仰，这比空有两只眼睛的畜生究竟强多少呢？倒是童年时候比现在好，无论懂与不懂，总还有求知的欲望。而现在连畜生也比不上。

Хайуан білмейді, білемін деп таласпайды. Біз түк білмейміз, біз де білеміз деп надандығымызды білімділікке бермей таласқанда, өлер-тірілерімізді білмей, күре тамырымызды адырайтып кетеміз.
畜生是不懂，但它并不装懂。我们什么也不懂，但偏要装懂。一旦和懂得的人争起来，会吵得面红耳赤，死也不肯罢休。

经典，精典！谢谢楼主Bawrim!

Сегізінші Сөз
第八篇

Осы ақылды кім үйренеді, насихатты кім тыңдайды?
谁愿意听这些劝告？谁又能接受这些建议？

Біреу — болыс, біреу — би. Олардың ақыл үйренейін, насихат тыңдайын деген ойы болса, ол орынға сайланып та жүрмес еді.
有人当了卜勒斯，有人当了毕依。他们如果能听进别人劝告，接受别人的建议，是不会选择那样的位置。

Олар өздері де оздық кісіміз, өзіміз біреуге үлгі беріп, ақыл айтамыз деп сайланды. Өздері түзеліп жеткен, енді елді түзерлігі-ақ қалған. Ол не қылып тындасын және тындайын десе де қолы тие ме?
他们认为自己高明，应该做别人的楷模，应该训诫别人，所以才能选到这个位置上。他们认为自己是完人，现在只需要教育别人。他们哪里能听
别人的劝告，即便要听，可哪来的工夫呢?

Басында өзіндік жұмысы бар: ұлығымызға жазалы болып қаламыз ба, яки елдегі бұзақыларымызды бүліндіріп аламыз ба, яки халқымызды бүлдіріп аламыз ба, яки өзіміз шығындап, шығынымызды толтыра алмай қаламыз ба?— деген ебіне қарай біреуді жетілтейін, біреуді кұтылтайын деген бейнетінің бәрі басында, қолы тимейді.
他们各有各的差事。他们考虑的是：会不会得罪自己的上司；会不会引起部落里的群众，尤其是那些坏人的骚乱；自己的开销会不会加大，会不会因超支太大而无法抵偿。他们还想着如何挺拔某某人，解脱某某人。他们不会有工夫听别人的劝告。

Байлар, олар өздері де бір күн болса да, дәулет қонып, дүниенің жарымы басында тұр. Өзінде жоқты малыменен сатып алады. Көңілдері көкте, көздері аспанда, адалдық, арамдық акыл, ғылым, білім — еш нәрсе малдан қымбат демейді. Мал болса Құдай Тағаланы да паралап алса болады дейді. Оның діні, құдайы, халқы, жұрты, білім-ұяты, ары, жақыны, бәрі — мал. Сөзді қайтіп ұқсын, ұғайын десе де, қолы тие ме? Ол малды суармақ, тойғызбақ, саудасын жимақ, күзеттірмек, бақтырмақ, ұры-бөрі, қыс, суық-сұғанақ — солардан сақтанбақ, солардан сақтарлық кісі таппақ. Оның бәрін жайғастырып, аяғын алып келіп, мақтанға орналастырғанша қашан? Қолы тимейді.
至于巴依，眼下他们是幸运者。他们拥有大量财富，世界的一半在他们手里。 他们可以用牲畜换来自己缺少的东西。他们的心比天还高，眼睛长在头顶上。他们认为正义、廉耻、智慧、科学、知识都比不上牲畜贵重。只要有牲畜，连胡大也可以贿赂。他们的信仰、胡大、智慧、部族、知识、羞耻、亲友 — 都离不了牲畜。他们哪能听别人的话？即便要听，哪里有工夫？他们要考虑牲畜的饮水、备料、出售、防守、放牧，要防止小偷，要防御风雪和野狼的袭击，要找到看守牲畜的管家和牧人。等把这些事都安排妥当，再回过头向别人炫耀自己，这需要多少时间！他们是不会有工夫的!

Енді ұры-залым, сұм-сұрқия өзі де тыңдамайды.
其它如小偷、恶棍是绝不会听的。

Онша-мұнша қой жүнді қоңыршалар күнің де көре алмай жүр. Аналар андай болып тұрғанда, білім, ғылым, ақылды не қылсын? Және де білім, ғылым кедейге керегі жоқтай-ақ: "Бізді не қыласың ана сөзді ұғарлықтарға айт!" дейді. Оның өзгеменен ісі жоқ, ана алдыңдағы үшеуіндей болған жанның ойында ешбір қайғысы, мұңы болмаса керек.
那些勉强糊口的贫寒人家，整天在操心自己的生活，哪里会考虑到知识和科学呢？他们甚至认为穷人不需要知识和科学：“给我们讲这些有啥用，还是讲给那些懂话的人吧！” 他们不愿意理这些事。在他们看来，上面讲过的那三种人仿佛是无忧无虑的。

经典，感谢你，就是西里尔不太好懂，转换为拉丁就好了。

Raxmet. Kirilşeden ıñğaysızdansañız, latın ärpimen jalğastıra bereyik.

Toğızınşı Söz
第九篇

Osı men özim — qazaqpın. Qazaqtı jaqsı körem be, jek körem be?
我自己是哈萨克人。究竟我喜欢哈萨克呢，还是讨厌他们？

Eger jaqsı körsem, qılıqtarın qostasam kerek edi. Uwa, ärneşik boylarınan adam jaqsı körerlik, ya köñilge tıyyanaq qılarlıq bir närse tapsam kerek edi. Sonı ne ümit üzbestikke, ne onısı bolmasa, munısı bar ğoy dep, köñilge quwat qıluwğa jaratsam kerek edi, ondayım joq.
如果喜欢，我应该同情他们的所作所为。应该从他们身上发现使人喜爱、使人感到安慰的某些东西，或者为了不致使人失望，至少是为了安慰自己，应该看到他们总还有可取之处。但我并没有这样做。

Eger jek körsem — söylespesem, mäjilistes, sırlas, keñestes bolmasam kerek edi, tobına barmay, "ne qıldı, ne boldı?" demey jatuw kerek edi, ol mümkin bolmasa, bulardıñ ortasınan köşip ketuw kerek edi. Bulardı jöndeymin dewge, jöndeler, üyrener degen ümitim de joq.
如果讨厌他们，我会不理睬他们，不参加他们的集会，不和他们谈心，不和他们交换意见，也不接近他们的集团，不过问他们：“做了什么事？后果乍样？” 而是闲待在家里。如果没有这种可能，就会远离他们搬到别处。

Bulardıñ biri de joq. Bul qalay? Bul aytqannıñ birin tutpay bolmas edi.

没有，全都没有。这是为什么？不依据上面讲过的一条是不行的。

Men özim tiri bolsam da anıq tiri de emespin. Änşeyin osılardıñ ızasınan ba, özime-özim ıza bolğanımnan ba, yakıy böten sebepten be,— bilmeymin. Sırtım saw bolsa da işim ölip qalıptı. Aşuwlansam, ızalana almaymın. Külsem quwana almaymın, söylegenim öz sözim emes, külgenim öz külkim emes, bäri de äldekimdiki.
 
虽然我的躯体还可以移动，但并没有真正活着。我不知为什么，是因为恨他们呢？还是因为恨自己？或者是由于其它别的原因，人虽然活着，心已经死了。痛恨而不能愤慨，有笑容，却没有欢乐。讲的话不是自己的，笑声也不是发自内心的，仿佛都是旁人的。

Qayrattı künimde qazaqtı qıyıp böten jaqqa ketpek tügil, özin jaqsı körip, ümit etip jürippin. Qaşan äbden bilip, ümitimdi üzgen kezde, özge jaqqa barıp, jattı öz qılıp, üyir bolarlıq qayrat jalın sönip te qalğan eken. Sol sebepten bir jürgen quwıs kewdemin. Teginde oylaymın: bu da jaqsı, öler kezde ättegen-ay, sonday, sonday qızıqtarım qaldı-aw!" dep qayğılı bolmay, aldıñğı tilew bolmasa, artqa alañ bolmay öluwge.
年富力强时，我不仅没有抛下哈萨克远走他乡，反而亲近它，对它抱着希望，而当我充分认识它，对它失去希望时，已经没有精力走南闯北，在异乡安家落户，另立门庭了。因而我觉得自己是一副空架子。但反过来想，这样也好。临死的时候，也许不会悔恨往事，只会祝福未来；不会惋惜地说：“太可惜，一切欢乐都丢在身后了！”

Onınşı Söz
第十篇

Birewler Qudaydan bala tileydi. Ol balanı ne qıladı? Ölsem ornımdı bassın deydi, artımnan Quran oqısın deydi, qartayğan künimde asırasın deydi. Osıdan basqası bar ma?
有些人祈求胡大赐给他孩子。要孩子是为了什么呢？要孩子是为了“延续自己的烟火”，“死后有人念经”，“年老时有人赡养。再有没有别的想法呢？

Balam ornımdı bassın demek ne söz? Öziñnen qalğan dünıye iyesiz qalar deysiñ be? Qalğan dünıyeniñ qamın sen jemek pe ediñ? Ölip bara jatqanda özgeden qızğanıp aytqanıñ ba? Özgege qıymaytuğın seniñ ne qılğan artıqşa ornıñ bar edi?
要孩子延续烟火是什么意思？是担心你的遗产会没有人照管吗？难道你身后的财产也需要你会操心吗？还是因为你走向死亡时对旁人嫉妒呢？你究竟有哪些舍不得留给别人的贵重东西?

Balanıñ jaqsısı — qızıq, jamanı — küyik, ne türli boların bilip suradıñ? Dünıyede öziñniñ körgen qorlığıñ az boldı ma? Öziñniñ qılğan ıyttigiñ az boldı ma? Endi bir bala tuwğızıp, onı da ıyt qıluwga, oğan da qorlıq körsetuwge munşa nege qumar boldıñ?
争气的孩子是福分，不争气的孩子是祸害。你能预见你会求来什么样的孩子？难道你自己受的折磨还不够么？你那些见不得人的事还少吗？为什么硬要盼一个儿子，让他再去做见不得人的事和你一样受折磨呢？

Artımnan balam Quran oqısın deseñ, tirşilikte öziñniñ jaqsılıq qılğan kisiñ köp bolsa, kim Quran oqımaydı? Jamanşılıqtı köp qılsañ, balañnıñ Quranı nege jetkizedi? Tirşilikte öziñ qılmağan isti, ölgen soñ sağan balañ käsip qılıp bere ala ma?
如果为了在你死后儿子为你念经，请问，假使你生前周济的人多，还怕没有人给你念经吗？如果你生前作恶多端，即使你儿子为你念经，又有什么用？生前不积德，希望死后儿子替你抵偿，这可能吗？

Axıyret üşin bala tilegeniñ — balam jasında ölsin degeniñ. Egerde erjetsin deseñ, özi erjetip, ata-anasın tuzaqtan qütqararlıq bala qazaqtan tuwa ma eken? Onday balanı sendey äke, seniñ eliñdey el asırap ösirmek pe eken?
为身后的事祈求儿子，实际是要自己的儿子夭折。假如要你的儿子长大成人，请问哈萨克的孩子成人后，能不能解脱他父母的苦难？象你这样的父亲，象你们那样的部落会养育这样的孩子吗？

Qartayğanda asırasın deseñ, o da — bir bos söz. Äuweli — öziñ qaruwıñ qaytarlıq kartayuga jetemisiñ, joq pa? Ekinşi — balañ meyrimdi bolıp, asırarlıq bolıp tuwa ma, joq pa? Üşinşi — malıñ bolsa, kim asıramaydı? Malıñ joq bolsa, qay asırauw tolımdı boladı? Balanıñ mal tabarlıq boları, mal şaşarlıq boları — ol da ekitalay.
要儿子在你年老时赡养你，也是一句空话。首先要问问你自己能不能活到那样的年龄？其次，你儿子会不会既有能力赡养，又有一片孝心？第三，如果你牛羊成群，还担心没有人赡养你？如果你一无所有，儿子拿什么来赡养你？再说，有能创业的孩子，也有败家的孩子，这是无法预料的。

Xoş, Quday Tağala bala berdi, onı öziñ jaqsı asıray bilesiñ be? Bilmeysiñ, burınğı öz künäñdi öziñ kötergeniñmenen turmay, balañnıñ künäsine tağı da ortaq bolasıñ.
即使上帝赐给你儿子，你能不能很好地教育他？你不能。你不仅要承担你自己的罪恶，而且要分担你儿子的罪恶。

Äuwel balañdı öziñ aldaysıñ: "Äne, onı berem, mine, munı berem" dep. Basta balañdı aldağanıña bir mäz bolasıñ. Soñıra balañ aldamşı bolsa, kimnen köresiñ?
首先你自己会这样欺骗孩子：“我给你这个！给你那个！” 你把欺骗自己的孩子当做一种乐趣。到后来你孩子变成骗子，你又责怪谁呢？

"Boqta!" dep, birewdi boqtatıp, "käpirqıyyañqı, osığan tıymeñderşi" dep, onı masattandırıp, äbden tentektikke üyretip qoyıp, sabaqqa bergende, moldanıñ eñ arzanın izdep, xat tanısa boladı dep, quw, sum bol dep, "pälenşeniñ balası seni sırtıñnan satıp ketedi" dep, tiri janğa sendirmey, jat minez qılıp, osı ma bergen tälimiñ? Osı baladan qayır kütesiñ be?
你自己给孩子教会骂人，反过来又手指着孩子对别人讲：“别逗他，简直是个捣蛋鬼！” 孩子终于被你惯出一身怪毛病。到该上学的时候你又说 “识几个字就行了！” 给孩子请一位最差的毛拉当老师。你自己又教给孩子：“要学得奸一些！刁一些！” 甚至对孩子说：“某某人的儿子在背地里骂你呢！” 最后你儿子变坏了，跟别人合不到一起。这难道是你的教育？你难道对这样的孩子寄于希望？

Jäne mal tileysiñder, nege kerek qılayın dep tileysiñder?
还有，你们祈求财产。要财产是为了什么呢？

Äuweli, Qudaydan tileymisiñ? Tileysiñ. Quday berdi, bergenin almaysıñ. Quday Tağala sağan eñbek qılıp mal tabarlıq kuwat berdi. Ol kuwattı xalal käsip qılarlıq orınğa jumsaymısıñ? Jumsamaysıñ. Ol quwattı ornın tauwıp sarıp qılardı bilerlik ğılım berdi, onı oqımaysıñ. Ol ğılımdı oqısa, ugarlıq aqıl berdi, qayda jibergeniñdi kim biledi? 首先，你们是向胡大祈求吗？不，不是向胡大祈求，胡大赐给了你们财产，你们却不接受！湖大给了你们劳动致富的精力，你们不把精力用在正当的事业上。胡大为了让你们正当消耗自己的精力，又给了你们科学，你们又不学习。给了你们学懂科学的智慧，谁知道你们把那些智慧用到什么地方了?

Erinbey eñbek qılsa, tüñilmey izdese, ornın tauwıp istese, kim bay bolmaydı? Onıñ sağan keregi joq. Seniki — bireuwden qorqıtıp alsañ, bireuwden jalınıp alsañ, bireuwden aldap alsañ bolğanı, izdegeniñ — sol.
人只要勤勤恳恳地劳动，孜孜不倦地探索，有条有理地经营，谁能不富裕呢？这些你似乎都不需要。你需要的是：敲诈别人，欺骗别人或者向别人乞讨。

Bul Qudaydan tilegen emes. Bul — abıroyın, arın satıp, adam jawlağandıq, tilenşilik.
这不是向胡大祈祷。这是辱没人格，忘记羞耻，是抢劫，是乞求。

Xoş, söytip jürip-aq mal taptıñ bayıdıñ. Sol maldı sarıp qılıp, ğılım tabuw kerek. Öziñe tabılmasa balañ tapsın. Ğılımsız axıyret te joq, dünıye de joq. Ğılımsız oqığan namaz, tutqan ruwza, qılgan qaj eşbir ğıybadat ornına barmaydı.
好吧！就算你找到了窍门，发了财，你总该用那些财富去寻求知识吧！如果自己寻求来不到，就该让你的儿子去寻求。没有知识，什么生前、 死后，都是空话。没有知识，即使礼拜、斋戒、朝圣都不是信仰的标志。

Eşbir qazaq körmedim, maldı ıyttikpen tapsa da, adamşılıqpen jumsagan. Bäri de ıyttikpen tabadı, ıyttikpenen ayrıladı. Beynet, küyigi, ızası — sol üşeuwinen basqa eş närse boyında qalmaydı.
我没有见过任何哈萨克，尽管他是走邪门歪道发财致富的，但在享用这些财富时还能不背离人情。我所见到的，全都是： 赚来的不义之财，仍然不光彩地挥霍掉。他们所剩下的只有痛苦、烦恼、怨恨。

Barında baymın dep maqtanadı. Joğıñda "mağan da bayağıda mal bitip edi" dep maqtanadı. Kedey bolğan soñ tağı qayırşılıqqa tüsedi.
富裕时会炫耀自己的家业；破产了，仍然吹嘘：“想当年我也曾牛羊成群。” 但贫困却会迫使他去乞讨。

有哲理：）很長見識~

還沒有完全看完，但是真的很喜歡，謝謝馬蒂！我要回去繼續看了~

原帖由 哭泣的手 于 2008-3-21 23:14 发表
還沒有完全看完，但是真的很喜歡，謝謝馬蒂！我要回去繼續看了~

谢谢楼上的评价！继续看...

On Birinşi Söz
第十一篇

Osı eldiñ ünem qılıp jürgeni nemene? Eki närse.
人们成天在忙些什么?不过是两件事。

Äweli — urlıq. Urı urlıqpen mal tabam dep jür. Mal iyesi artıltıp alıp tağı da bayıymın dep jür. Ulıqtar alıp berem dep, dawgerdi jep, qutqaram dep urını jep jür. Qarapayım jurt urlıq aytıp mal alam dep, urığa atımdı satıp "paydalanam" dep, ne ötkizbesin arzanğa tüsirip alam dep jür.
其一，是偷。小偷们想偷盗别人的牲畜。畜主想赚回更多的牲畜，更加富裕起来。当官的，一面答应失主，要给他找回丢掉的牲畜，一面又答应小偷要营救他。于是，两头收贿。老百姓既想着告发小偷得一笔赏钱，又想着把自己的乘马卖给小偷多捞一把，或者廉价购买小偷退出的赃物，发一笔横财。

Ekinşi — buzaqılar birewdiñ oyında joq päleni oyına salıp, büytseñ bek bolasıñ, büytseñ köp bolasıñ, büytseñ kek alasıñ, mıqtı atanasıñ dep, awqattılardı azğırğalı älek bolıp jür. Kim azsa men soğan kerek bolamın dep, k... qızdırıp alıp, özin biraz gana azıq qılayın dep jür.
其二，恶棍们无端地拨弄是非，煽动某些富裕人家说：“这样做会成为伯克，会成为多数，那样做，可以报仇，可以成为英雄。”他们讲：“谁失势，我就会对谁有用，” 成天教唆别人，想从别人身上榨取油水。

Ulıqtar "päli-päli", bul tabılğan aqıl eken, men seni büytip süyeymin dep, ananı jep, seni büytip süyeymin dep, mınanı jep jür.
当宫的讲：“不错，不错!这是好主意。” 今天要支持这一家，索取这一家的财物；明天又要支持那一家，索取那一家的财物。

Qara xalıq meniñ sonşa üyim bar, sonşa awıl tayağıñdı soğayın, dawıñdı aytayın dep, qay köp bergenge partıyyalas bolamın dep, Qudayğa jazıp, jatpay-turmay salıp jürip basın, awılın, qatın, balasın satıp jür.
普通老百姓已顾不得伤天害理，谁出的价钱高，就向谁许愿，说自己人手多，所有阿吾勒可以倾巢出动做他们的打手，给他们撑膜，加入他们一伙。甚至席不暇暖，忙着把老婆孩子和自己以及整个部落都卖出去。

Osı bir urı, buzaqı joğalsa, jurtqa oy da tüser edi. Şarwa da qılar edi. Bay barın bağıp, kedey joğın izdep, el sekildenip talapqa, tileuwge kiriser edi.
如果除掉了小偷和恶棍，群众也会想正事，务正业。巴依会管好自己的牲畜，穷人会寻找他所需要的东西。我们也会象其他民族一样，有自己的追求和希望。

Endi jurttıñ bäri osı eki bülik iske ortaq, munı kim tüzeydi? Anttıñ, serttiñ, adaldıqtıñ, uyattıñ bir toqtawsız ketkeni me? Urını tıyu da oñay bolar edi, biraq osı buzaqınıñ tiline eretuğın, azatuğın baylardı kim tıyadı?
可是人们已被卷进盗劫和作恶的纠葛里。有谁来教育他们呢？难道诺言、信义、正义、羞耻真的被这样埋没了不成？防止偷盗也许并不困难，可是谁来劝阻那些听信恶人的挑唆跟着跑的巴依呢？

On Ekinşi Söz
第十二篇

Kimde-kim jaqsı dür, jaman dür ğıybadat qılıp jürse, onı ğıybadattan tıyuğa awzımız barmaydı, äytewir jaqsılıqqa qılğan niyettiñ jamandığı joq qoy deymiz. Läkiyn sonday adamdar tolımdı ğıybadatqa ğılımı jetpese de, qılsa eken. Biraq onıñ eki şartı bar, sonı bilse eken.  
无论什么人，只要他做祈祷，我们就不念去阻止他，因为好的愿望是不会有什么坏处的。 但愿这种人即使缺乏做好祈祷的知识，也能坚持下去。但应该懂得这样两条：

Äwel - iymannıñ ıyğtıyqatın  maxkamlemek  kerek, ekinşi - üyrenip jetkenşe osı da boladı ğoy de-mey, üyrene berse kerek.
首先对祈祷要有坚定的信念。其次，要坚持下去，不要中断，以为所学的已经够了。

Kimde-kim üyrenip jetpey jatıp, üyrengenin qoysa, onı Quday urdı, ğıybadatı ğıybadat bolmaydı.
无论是谁，还没有学好使中断学习，是不会有成果的。他的祈铸也不能算做祈撼。

Wa läkiyn, kimde-kim iyman neşe närse birlän kämelät tabatuğının wa neşe jerden buzılatuğının bilmey, basına şalma orap, birädar atın körip, ruzaşıl, namazşıl bolıp jürgeni köñilge qalıñ bermey turıp jırtısın salğanğa uqsaydı.
同样，也无论是谁，如果不懂得做好祈祷应该有哪些条件，又不懂得祈祷有哪些忌讳，只知道缠上头巾，以虔诚的宗教信徒自居，其实是自欺欺人，正象男女婚事中没有相亲就下聘礼是一样的。

Küzetşisiz, eskeruwsiz iyman turmaydı, ıqılasımen özin-özi añdıp, şın diniy şınşıldap janı aşıp turmasa, salğırttıñ iymanı bar dep bolmaydı.
不检点、不诚心是不会有信仰的。不认真监督自己， 不专心致志地祈祷，只是敷衍了事，也是不会有信仰的。

On Üşinşi Söz
第十三篇

Iyman degen — Alla Tabaraka watağalanıñ  şäriyksiz , ğayıpsız birligine, barlığına wa här nege bizge Payğambarımız sallala Allahuw ğalayhıy wa sallam  arqılı jibergen jarlığına, bildirgenine moyın sunıp, ıynanmaq.
所谓信仰，是对至高无上的胡大无比纯正的、统一的意志以及胡大通过他的使者所转达的各种谕旨的顺从和信奉。

Endi bul ıyman derlik ıynanuwğa eki türli närse kerek.
要坚定这种信仰需要两个条件：

Äwel ne närsege ıyman keltirse, sonıñ xaqtığına aqılı birlän dälel jürgizerlik bolıp aqılı dälel ıyspat  qılarga jarasa, munı yaqıynıy ıyman desek kerek.
首先，对信仰的对象要经过自己的思考去理解并证实其正确，这种信仰可以称做真诚的信仰。

Ekinşi — kitaptan oquw birlän yakıy moldalardan estuw birlän ıyman keltirip, sol ıyman keltirgen närsesine sonşalıq beriktik kerek. Bireuw öltiremin dep qorqıtsa da, mıñ kisi mıñ türli is körsetse de, soğan aynıp köñili qazğalmastay berik bolarğa kerek. Bül ıymandı ıyman taqlıydıy  deymiz.
其次，通过书本和毛拉的传授而产生的信仰，这种信仰应该是坚定的。即使有人以杀头来威胁，有上千人用各种办法加以引诱也不为所动。这种信仰可以称做顺从的信仰。

Endi munday ıyman saqtawğa qorıqpas jürek, aynımas köñil, bosanbas buwın kerek eken. Yaqıynıy ıymanı bar dewge ğılımı joq, taqlıydıy ıymanı bar dewge  beriktigi  joq, ya aldağanğa, ya azğırğanğa, ya bir paydalanğanğa qarap, aqtı qara dep, ya qaranı aq dep, ya ötirikti şın dep ant etetuğın kisini ne deymiz? Quday Tağala özi saqtasın.
很明显，为了维持这种信仰，一定要无所畏惧，持之以恒，同时要坚定不移。有人嘴上讲冀诚的信仰，但缺少这种知识。讲顺从的信仰，但并不坚定。或受人欺骗，或被人挑唆，或为利所动，竞颠倒黑白，混淆是非，甚至盟誓以作证。对这种人该如何看待？愿上帝保佑，可别遇到这种人。

Wa ärneşik bilmek kerek, joğarğı jazılmış eki türliden basqa ıyman joq. Iymanğa qarsı kelerlik orında eşbir pende Quday Tağala keñşiligimen keşedi-dağı demesin, anıñ üşin Quday Tağalanıñ ğafuwına , yakıy Payğambarımızdıñ şafağatına sıymaydı wa mümkin de emes.
应该懂得，除以上讲的两种，再没有其它别的信仰。任何人也不要幻想背弃信仰也可以得到胡大的宽恕。这是不可能的。因为这和胡大的恩惠、天使的宽宥（先知的庥护为正）是格格不入的。

"Qılış arasında sert joq" degen jalğan maqaldı quwat körgen munday pendeniñ jüzi qurısın.
有人凭借“在刀剑前不讲诺言”，“没有胡太不饶恕的罪行”等不可信的俚谚以自解。让这种人滚蛋吧!

On Törtinşi Söz
第十四篇

Tiri adamnıñ jürekten ayawlı jeri bola ma?
对于活着的人，有没有比心脏更重要的东西？

Bizdiñ qazaqtıñ jürekti kisi degeni — batır degeni. Onan basqa jürektiñ qasıyetterin anıqtap bilmeydi.
我们哈萨克人所说的“有心人”是指勇敢的人。除此而外，心脏还有其它哪些功能，并不十分理解。

Raqımdılıq, meyirbandılıq, är türli iste adam balasın öz bawırım dep, özine oylağanday oydı olarğa da bolsa iygi edi demek, bular — jürek isi, asıqtıq ta — jürek isi.
宽宥、怜悯，把别人当做自己的骨肉兄弟，设身处地为别人着想 — 这些都是心的作用。急于求成 — 也是心的功能。

Til jürektiñ aytqanına könse, jalgan şıqpaydı. Amaldıñ tilin alsa, jürek umıt qaladı.
如果舌头顺从心的支配，它不会说出谎言。如果一味地听从诡计，信口雌黄，心也会被弃置。

Bizdiñ qazaqtıñ "jürektisi" maqtawga sıymaydı. Aytqanğa köngiş, wağdada turğış, boyın jamanşılıqtan tez jıyıp alğış, köştiñ soñınan iytşe ere bermey, adasqan köptiñ atınıñ basın burıp aluwğa jarağan, ädiletti aqıl moyındağan närsege, qıyın da bolsa, moyındauw, ädiletti aqıl moyındamagan närsege, oñay da bolsa, moyındamauw — erlik, batırlıq osı bolmasa, qazaqtıñ aytqan batırı — änşeyin jürekti emes, qasqır jürekti degen söz.
（我们）哈萨克所说的“有心人” — “勇敢的人”是不值得夸奖的。真正勇敢、大无畏的人，能听然旁人的教侮，坚守自己的诺言，勇于改正错误。他不象狗一样只会尾随转场的队伍，而有魄力扭转迷失方向的众人的马头。凡理智认为是正义的行为，即使有困难，他也敢于承担，凡理智所不能接受的，即使再容易，也不承担。至于哈萨克所讲的勇敢，并不真正是“有心人”，只不过是指有一颗狼心而已！

Qazaq ta adam balası ğoy, köbi aqılsızdığınan azbaydı, aqıldınıñ sözin uğıp alarlıq jürekte jiger, qayrat, baylawlılıqtıñ joqtığınan azadı. Bilmestigimnen qıldım degenniñ köbine nanbaymın.
哈萨克也是人。他们走上邪路并不因为是自己愚蠢，而是因为心里缺少接受教诲的意志、毅力和决心。说因为自己不懂而犯错误的人，大多不能让我相信。

Bilimdi bilse de, arsız qayratsızdığınan eskermey, ustamay ketedi. Jamanşılıqqa bir iligip ketken soñ, boyın jıyıp alıp keterlik kayrat qazaqta kem boladı.
他们即使有知识，也因为不顾羞耻，缺少志气而不检点、不约束自己。哈萨克人一旦走上邪路很少有改邪归正的决心。

Osı jurttıñ köbiniñ aytıp jürgen mıqtı jigit, er jigit, pısıq jigit dep at qoyıp jürgen kisileriniñ bäri — bälege, jamanşılıqqa elirtpek üşin, birin-biri "ayda batırlap!" qızdırıp aladı da, artın oylatpay, azğıratuğın sezderi.
人们夸奖那些所谓的勇敢、大胆、有办法的人，煽动他们“上啊?巴吐尔！” 其实是为了唆使他们不顾一切后果去闯乱子，去惹祸。

Äytpese, Qudayğa teristikten, ne ar men uyatqa teristikten silkinip, boyın jıyıp ala almağan kisi, ünemi jamanşılıqqa, maqtanğa salınıp, öz boyın özi bir teksermey ketken kisi, täuwir tügil, äuweli adam ba özi?
那些违背胡大的意志、忘记羞耻、不能控制自己、只知道干坏事、说大话、从来不懂得反省的人，不仅不能算佼佼者，而且连一点人的味道也没有！

On Besinşi Söz
第十五篇

Aqıldı kisi men akılsız kisinin, meniñ biluwimşe, bir belgili parqın kördim.
我觉得聪明人和蠢人之间有这样明显的区别。

Äwel — pende adam bolıp jaratılğan soñ, düniyede eşbir närseni qızıq körmey jüre almaydı, sol qızıqtı närsesin izdegen kezi ömiriniñ eñ qızıqtı waqıtı bolıp oyında qalıp.
首先，人生在世界上，不可能对周围的任何事情都不感兴趣。一个人对自己兴趣的追求过程，会在他记忆中留下最珍贵的片断。

Sonda esti adam, orındı iske qızıgıp, qumarlanıp, izdeydi eken-dağı, küninde aytsa qulaq, oylasa köñil süysingendey boladı eken. Oğan bul ötken ömirdiñ ökinişi de joq boladı eken.
聪明人的兴趣、嗜好、追求，都是些正当的东西。他们总是仔细聆听长者的教诲，而且认真思索。他们不会对岁月的流逝感到惋惜。

Eser kisi ornın tappay, ne bolsa sol, bir bayansız, bağasız närsege qızığıp, qumar bolıp, ömiriniñ qızıktı, qımbattı şağın iytqorlıqpen ötkizip aladı öken-dağı, küninde ökingeni payda bolmaydı eken.
蠢人的所作所为，总是不得其所，往往对一些没有根据，没有价值的事发生兴趣，盲目地追求，无端地荒废人生最宝贵、最有价值的时间，到末了，懊悔已无济于事。

Jastıqta bul qızıqtan soñ jäne bir qızıq tawıp alatın kisimsip, jastığı tozbastay, buwını bosamastay körip jürip birer qızıqtı quwğanda-aq moynı qatıp, buwını qurıp, ekinşi talapqa qayrat qıluwğa jaramay qaladı eken.
有的人以为自己能永远保住青春，精力不会衰退，对某种事厌倦后又可以对另一种事发生兴趣。可是经过一段时间的追逐，便感到颈椎发硬，四肢瘫软，要继续追求，已经力不从心了。

Üşinşi — ärbir närsege qızıqpaqtıq. Ol özi boyğa qumarlıq payda qılatın närse eken. Ärbir qumarlıq özine bir türli dert boladı eken, uwa ärbir qumar bolğan närsege jetkende, yakıy äne-mine, jeter-jetpes bolıp jürgende, bir türli mastıq payda boladı eken. Ärbir mastıq boydan oğattı köp şığarıp, aqıldıñ közin baylap,  töñirektegi  qarauwşılardıñ kezin aşıp, "ananı, mınanı" degizip, boydı sınatatuğın närse eken.
还有一种是对各类事物的好奇心。它能使人产生一种嗜好。这种嗜好会变成人们身上的顽症。当嗜好已经满足或将要满足时，他会感到陶醉。这种陶醉感将蒙住智慧的眼睛，使人走上歧途。这时周围的人们将盯着他喊：“看他!看他！” 这对人将是一个考验。

Sol waqıtta esti kisiler ülken esi şıqpay, aqıldı qoldan jibermey, boyın sınatpay jürip izdenedi eken. Eser kisi er-toqımın tastap, börki tüsip qalıp, etegi atınıñ k...n jawıp ketip, eki közi aspanda, jındı kisişe şaba beruwdi biledi eken, sonı kördim.
在这种时刻，聪明人并不惊慌失措，他凭借自己的智慧，不露破绽，继续进行探索。而蠢人却丢盔卸甲，六神无主，象精神病患者到处乱跑。

Egerde esti kisilerdiñ qatarında bolğıñ kelse, küninde bir märtebe, bolmasa jumasında bir, eñ bolmasa, ayında bir, öziñnen öziñ esep al! Sol aldıñğı esep alğannan bergi ömiriñdi qalay ötkizdiñ eken, ne bilimge, ne axıyretke, ne dünıyege jaramdı, küninde öziñ ökinbestey qılıqpen ötkizippisiñ?
如果你想站到聪明人的行列里，就应当每天，或者每礼拜，最低限度每一个月反省一次。看这段时间里自己是如何生活的，是不违背理智，无愧于这个世界和阴世，以后也不会懊悔呢？

Joq, bolmasa, ne qılıp ötkizgeniñdi öziñ de bilmey qalıppısıñ?
还是连你自己都不知道是如何生活的？