|
Hörmetlik eziz qirindashlar, noruzunglar shatliqqa tolsun, hemminglerning yéngi yilinglargha mubarek bolsun. Heqsiz ishletküchiler üchün kompyutyérning halal meshghulat séstimiliridin Ubuntuni uyghur tiligha bilik munbiridiki el oghlanliri heqsiz terjime qiliwatqan idi. Terjime jeryanida ay namliri mesiliside azraq talash - tartish bolup qaldi. Erepler muherrem, ramizan, shewwal dégendek hijiriydiki yerlik ay namlirini ishlitidiken, bizdin bashqa türkiy milletlermu özining yerlik aynamlirini ishlitidiken, amma bizning yerlik ay namlirimiz uzaq tariximizda mewjut bolghan bolsimu, hazir nahayiti az bir qismila janliq tilimizda saqlinp qalghanni hésapqa almighanda, zor köp qisimliri yoqalghan yaki istimaldin qalghan, shunga bu medeniyitimizni qaytidin qizip chiqip, dewirge xas maslashturup, barlirini izchillashturup, tarixning éqimigha, bügünki dewirge mas kelmeydighanlirini islah qilip, yoqlirini toluqlap, özimizge xas ay namlirini turghuzup chiqish üchün, birqisim layihelerni tüzüp chiqtuq. Qelem ehlilirining jemgahi bolghan bu munberdiki eqli oyghaq qirindashlirimiznimu pikir yürgüzüp baqsun dégen oy bilen bu yerge yollap qoyushni muwapiq kördüm. Torbetlerde yéqindin biri mushu heqte bolup ötken munaziride otturigha qoyulghan ay namliri töwendikiche: 图片：271147200f34ec66c99559ea.jpg  Men yuquridikilerni bir qur tehlil qilip, biliktiki dostlarning türlük pikirlirini anglighandin kéyin, mundaq layiheni tüzüp chiqtim. Bizde yil béshi noruz bolup, noruzning 1- küni yéngi yilning 1- küni hésaplinidu, bu miladi yilida 3- ayning 21- künige toghra kilidu. mushuni asas qilip turup, töwende on ikki ayning nami, bu namlarni tallashtiki sewep we bu aylarning miladi ayliridiki bashlinish waqitlirini tonush turup ötimen: 1- ay noruz, yéngi bir yilning bashlinishi, kirish waqti: miladi 3- ayning 21- küni(bu heqtiki melumatlarni http://uyghuracademy.Com/?p=14738 din körüng). 2- ay bahar, bu ay miladi 4- ayning 21- künidin 5- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidighan bolghanliqtin, bu ay yazning eng yéqimliq, hawa kilimatining ademge eng xosh yaqidighan chaghliri bolup, bu mezgilni medhiligen yazghuchilarning qelimidin «baharning illiq aptapliri» dégen sözni uchratqinimizda, hazirqi bahar pesli déyiliwatqan 2-, 3- we 4- aylardin, ademge illiq kilidighan «aptap»ni tapalmaydighanliqimizni körüp, «baharning illiq aptapliri» dégen sözning hazirqi «bahar pesli» dégen sözdin qedimiyraq sözlikini(yéqinqi söz emeslikini) his qildim, bu sözdin baharning del ashu waqitni ipadiligen bir «ay»ning nami ikenlikini bildim. «zimistan körmigen bulbul, baharning qedrige yetmes» dégen qedim naxshimu buning bir delili. 3- ay doppa, bu ay miladi 5- ayning 21- künidin 6- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu, qirindashlirimiz gha melum, yéqinda her yili miladiye boyiche 5- ayda «doppa bayrimi» ötküzülmekchi boldi, mushuninggha maslashturup, ismi jismigha layiq bayram qiish üchün, bu ayni «doppa» déyishni aqilaniliq his qildim. 4- ay bashaq, gerche bashaq burun yultuz nami süpitide qollunulghan bolsimu, hazir xelqimiz asmandiki yultuzdin köre, zimindiki bashqqa bekrek köngül bölidu. Bu ay miladi 6- ayning 21- künidin 7- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu. 5- ay tomuz, bu mezgil yazning eng issiq chaghliri bolup, hazirmu yazghuchilirimizning qelimidin bu chaghni «tomuz issiqining chingqi chüshliride ...» dégen teswirlerni uchrutup turimiz. Bu ay miladi7- ayning 21- künidin 8- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu. 6- ay hosul, bu ayni Xsada ependim «oqul» déyishni muwapiq dégen iken, oylap baqsam bu sözmu toghra, emma hemme adem oqumaydu de? dihqan’ghimu, hünüerwen’gimu, sodigergimu, oqutquchi, oqughuchighimu hemme ademge mas kilidighan söz «hosul»ken. Bu ay miladi 8- ayning 21- künidin 9- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu. 7- aygha birqanche namzat söz: sutuq, bughra, yüknek, tümen . 3- ay doppa bolghandikin bu ayni «tumaq» demduq ya  ? Bu ay miladi 9- ayning 21- künidin 10- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu.8- ay oghuz, kona kalindarda bu ay ughuz dep élin’ghan ,bu ayda quyash chayan (eqreb)burjida buldken ,minngche bu ayni oghuz dep atash bek isil ish bolsa kirek ,chünki bashqlar öz ilahlirinng , siyasiyonlirining atlirini aylargha at qilip quyup menggüdin menggüge yad qilshsa buldken biz ughuzxandek bir ulugh bowimizning namini aylargha at qilip quyup ewlatlargha tewerrük qilip qaldursaq nimshqa bolmughidek?!…(yüksel ependimning chüshendürüshlirige qarang) bu ay miladi 10- ayning 21- künidin 11- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu. 9- ay oghlaq, bu ay aldinqi ay bilen éytilish jehetin bir az masliishidiken, qedimde gerche oghlaq yultuzni körsetsimu, hazirqi tilimizda öchkining balisi «oghlaq»mu bolghanliqi, mushu mezgillerde uyghurlarning baywetchiliri oghlaqta kawap qilip yéyishni taza yaxshi köridighan mezgili bolghanliqi üchün, «oghlaq» déyish hem qedimkige warisliq qilish, hem yéngisigha uyghunlishish, shundaqla tertip jehettiki teleppuzgha yépishish artuqchiliqigha ige iken. Bu ay miladi 11- ayning 21- künidin 12- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu. 10- ay, chille, bu ay miladi 12- ayning 21- künidin 1- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidighan bolup, hazirmu qolluniliwatidu, bu chaghni konilar chille kirdi dep atishidu, xenzuche menbelerdiki «ju» kiridi dégen söz bilen tengdash. 11- ay, aram, bu ay miladi 1- ayning 21- künidin 2- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu, turpan tékistliride 1 - ayni aram ay dégen, bu heqte asmandiki aydek roshen asas - talaylighan yazma höjjetler bar. Méningche buni bizning ishletmeslikke héchqandaq bahanimiz yoq. (yüksel ependining chüshendürüshlirige qarang) eslide bu ay yéqinqi chaghlarda qehritan, zimistan déyilgeniken, bu ismlar bir’az uzunraq bolghanliqi üchün, ixchamraq isim qoyayli dédim, démisimu ay namlirimizning hemmisi shundaq ixcham, mushula kilengsiz bolup qilip taza yarashmighandek his qildim, sewebini yüksel ependim orunluq otturigha qoyuptu. Bu chaghda aldirash dihqanmu, japakesh mu’ellimmu we birqisim sodiger, hünerwen kaspmu, éizliq(yer)mu aram alidu. 12- ay, hut, bu ay miladi 2- ayning 21- künidin 3- ayning 21- künigiche bolghan ariliqni körsitidu, bu ayning axirida tonglar irip étiz ériq ishliri bashlinidighan mezgil bolup, aldinqi «aram» ayda aram éliwalghan dihqanni ishqa chillaydu, shunga «hut, ketmen sépini tut» dégen söz hazirghiche bizde saqlinip kilin’gen. bu «hut» ay bilen aldinqi «aram» ayning ismi bir-birige mas kelgen. Méning oylighanlirim shunchilik. Tordashlarning 7- aygha körsitilgen namzat sözlerni tallash bilen birge, yuquridiki bashqa aylardiki namlarni miladi ayliridiki mart, april, dikabir dégendek sözlerning kilip chiqish sewepliri we menisi bilen birleshtürüp tetqiq qilip körüp biqip, bu layihege qimmetlik teklip pikirliringler bolsa bérishinglerni ümit qilimen. Bu heqtiki talashmilar we tordashlarning teklip layihelirini http://bilik.Biz/bbs/thread-23819-1-1.Html din körüng. |
|
