20#
发布于:2011-06-09 18:56
时间:2011/6/9
编号:003-Part 1-Chap.1-Section 2
内容:名词变化规则——变格(主格、所有格、宾格、与格、位格)
 
第一章 名词
第二节 名词变化规则
三、名词的格
名词变格属于名词的外层变化;所谓的“外”,就是说名词变格的意义已经突破了词的界限,而上升为句的范畴。也就是说,名词变格使之在句中充当一定成分、表明与其他词之间的关系。
维语名词有十个格,即:主格、所有格、宾格、与格、位格、从格、止格、范围格、量似格、形似格。
(一)主    格
1.形式:“零形态”。
2.意义:
(1)作主语:sabit naxsha-usulgha usta.沙比提能歌善舞。(usta擅长)
(2)作表语:shinjang uyghur aptonum rayonining merkizi—ürümchi.新疆维吾尔自治区的首府是乌鲁木齐。
(3)作定语:téyipjan meshhur uyghur sha'ir.铁衣甫江是著名的维族诗人。
(4)作呼语:sawaqdashlar, bu jümlilerni terjime qilip béqinglar.同学们,你们翻译一下这些句子。
 
(二)所有格
1.形式:附加词尾附加成分-ning。
省略
(1)省略-ning:
①专有名词
tarim deryasi塔里木河
béyjing shehiri北京市
turpan nahiyisi吐鲁番县
xunen ölkisi湖南省
②固定搭配
ders waqti课堂时间
öginish matériyali学习材料
ish küni工作日
xelq qurultiyi人民代表大会
ghulja almisi伊宁苹果
junggo xelqi中国人民
(2)整体省略
①省略定语:当事物的所有者为人称代词时,往往省略。
dadang keldi.你父亲来了。
acham bar, singlim yoq.我有姐姐,没有妹妹。
②省略中心词:语义明确省略中心词,以所有格名词充当中心词。
主    格:bu bagh taghamning(ki).这个果园是我叔叔的。
非主格:silerning zawuttin gheyretlerninggiche qanche kilométir kéler?(从你们工厂到海拉提他们工厂有多少公里?)
 
【练习】
1.(原创)翻译下列词组。
(1)北京大学(2)叶尔羌河(3)上海市(4)维语系
(5)课堂时间(6)学习材料(7)工作日(8)人民代表大会
2.(原创)翻译下列句子。
(1)你妈妈来了。
(2)我家人很好。
(3)这本杂志是我哥哥的。
(4)中国的首都比日本的首都大。
 
【答案】
1.省略-ning
(1)béyjing uniwersitéti(2)zerepshan deryasi(3)shanghey shehiri(4)uyghur tili pakultéti
(5)ders waqti(6)öginish matériyali(7)ish küni(8)xelq qurultiyi
2.整体省略
你妈妈来了。apang keldi.
我家人很好。a'ililirim obdan turuwatidu.
这本杂志是我哥哥的。bu zhurnal akamning(ki).
中国的首都比日本的首都大。junggoning merkizi japonningkidin chong.
 
 
2.意义:
(1)作主语:dawutning dadisi doxtur.达吾提的父亲是大夫。
(2)作表语:chémpiyon axir junggoning boldi.冠军最后成了中国的了。
 
【练习】
(原创)举例说明所有格的意义
 
【答案】
 作定语:宁夏回族自治区的首府是银川。ningsha xuéyzu aptonum rayonning merkizi—yinchuen.
作表语:这本词典是穆耶赛尔的。bu lughet muyeserning(ki).
 
 
(三)宾    格
1.形式:附加词尾附加成分-ni。
省略
宾格名词与及物动词连用。在句中,如果宾语紧靠动词且表示的意义是泛指时,则-ni应省略;如果宾语表示的意义为特指、或与动词之间隔有其他词,则-ni不能省略。
(1)省略
ete héchnege barmaymen. öyde ders tekrarlaymen, gézit-zhurnal oquymen, kir yuyimen we öy tazilaymen.明天我哪儿也不去,就在家复习功课,看报纸杂志,洗衣服和打扫房子。
(2)不省略
ete héchnege barmaymen. öyde derslirimni tekrarlaymen, héliqi siz berge zhurnalni oquymen, kirlirimni yuyimen we öyni bir'az tazilaymen.明天我哪儿也不去,就在家复习(自己的)功课,看您给的那本杂志,洗洗(自己的衣服)和打扫一下房子。
 
【练习】
(原创)翻译下列句子,注意-ni省略与否。
1.他们有时踢足球。
2.你作业做好了吗?
3.你喜欢这本书吗?
4.你一定要把这封信交给她。
 
【答案】
1.ular bezide futbol oynaydu.
2.siz tapshuruq chiqqansizmu?
3.siz bu kitabni yaxshi körisizmu?
4.siz bu xetni uninggha choqum béring.
 
 
2.意义:
作宾语:tünügün chüshtin kéyin <<axirqi dewrdiki padishah>>dégen kinoni körduq.昨天下午我们看电影《末代皇帝》了。
 
 
(四)与    格
1.形式:附加词尾附加成分ke/ge/qa/gha。
个别词附加-qe/ghe:xelq/xelqighe、sherq/sherqighe、derexqe/derixighe。
 
【练习】
1.(《维吾尔语基础教程》P215)写出下列名词的向格形式。
akam ana yataq at
depter newre mektep sa'et
2.(《大众维语》P114)给下列名词加上向格词尾:
sanduq apa kitab 10 koy tenterbiye
résturan sheher tansa ürümchi
3.(《基础维吾尔语》P121)写出下列名词的向格形式。
u ay orunduq
men kün oqughuchi
sen chésla sinip
biz yil yette
depter mu'ellim alte
4.(《基础维吾尔语》P121)请附加名词的人称和向格附加成分。
示例:bizning sinipimizgha
(1)bizning mektep
(2)uning aka
(3)silerning kutupxana
(4)séning öy
(5)qeyserning qelem
(6)li xungning sizghu
(7)méning kitab
(8)sizning yataq
5.(《基础维吾尔语》P121)将下列词语译成维文。
(1)8号 (2)12月 (3)星期一 (4)今天几号?
(5)今天5号。 (6)今天不是星期四,是星期五。 (7)三号宿舍楼 (8)94级3班
6.(《大众维语》P114)选用名词向格词尾或名词宾格词尾填空,并把句子译成汉语:
(1)bügün chésla...... on sekkiz.
(2)u kitabxana...... baridu.
(3)men bu lughet...... sa'nga bérey.
(4)biz tünügün 《yalghun》 résturan...... barduq.
(5)men bu jay...... intayin yaxshi körimen.
(6)biz awwal tékist...... terjime qilimiz, andin tamaq yeymiz.
(7)bügün kün...... düshenbe.
(8)men uyghur tili...... yaxshi öginimen.
7.写出下列名词的与格形式。
(原创)xelq sherq derex
(《维吾尔语基础教程》P227)bagh tagh beg
 
 
【答案】
1.akam-akamgha我的哥哥  ana-anigha妈妈  yataq-yataqqa宿舍  at-atqa马depter-depterge练习本  newre-newrige孙子,孙女  mektep-mektepke学校  sa'et-sa'etke表,手表
2.sanduq-sanduqqa箱子 apa-apigha妈妈  kitab-kitabqa书 10 koy-10 koygha十元 tenterbiye-tenterbiyige体育
résturan-résturangha餐厅 sheher-sheherge城市 tansa-tansigha交际舞 ürümchi-ürümchige乌鲁木齐3.u-uninggha他  men-ma'nga我  sen-sa'nga你  biz-bizge我们  depter-depterge作业本
ay-aygha月亮  kün-künge日  chésla-chéslagha号  til-tilgha语言 mu'ellim-mu'ellimge老师
orunduq-orunduqqa椅子  oqughuchi-oqughuchigha学生  sinip-sinipqa班级  yette-yettige七  alte-altigha六(数词也可以附加向格词尾)
4.(1)kitab(imiz)gha (2)akisigha (3)kutupxananglargha/kutupxanigha (4)öyüngge
(5)qelimige (6)sizghuchigha (7)kitabimgha (8)tamqingizgha
5.(1)chéslagha/aygha sekkiz
(2)on ikkinchi ay
(3)künge bir/düshenbe yaki heptining 1-küni yaki düshenbe
(4)bügün chéslagha/aygha qanche?
(5)bügün chéslagha/aygha besh.
(6)bügün peyshenbe emes, jüme dur.
(7)üchinchi yataq
(8)1994-yilning 3-sinip
6.(1)chéslagha今天18号。
(2)kitabxanigha他要去书店。(3)lughetni我把这本词典给你吧。
(4)résturangha我们昨天去了红柳餐馆。(5)jayni我非常喜欢这里。
(6)tékistni我们先翻译课文,然后吃饭。(7)künge今天星期一。
(8)tilini我维语学得很好。7.人民xelq→xelqqe/xelqighe
东方sherq→sherqqe/sherqighe
树木derex→derexqe/derixighe
园子bagh-baghqa
山tagh-taghqa
国王beg-begke
 
 
2.意义:
作状语——
(1)表示对象:
biz muzikigha qiziqimiz.我们对音乐感兴趣。
derste mu'ellim sawaqdashlargha sadirning qoshaqlarni terjime qildurdi.课堂上,老师让同学们翻译了沙迪尔的歌谣。
(2)表示趋向:
biz yéqinda qeshqerge barmaqchimiz.最近,我们打算到喀什去。
bu materiyallarni tartmamgha shep qoyghin.你把这些材料放到我抽屉里吧。
(3)表示目的:
ukam ékskursiyige ketti.我弟弟参观去了。
tünügün naxsham tiyatirgha barduq.昨天晚上我们看剧去了。
(4)其他意义:
①chilek sugha toshti.桶里盛满了水(tosh-满、到)。
könglimiz shatliqqa toldi.我们心里充满喜悦(tol-满、充满)。
 
②u bu yil on beshge kirdi.他今年十五了。
men bu yil 21 yashqa kirdim.我今年21岁了。
 
③bügün chéslagha/aygha 12.今天12号。
ete heptige/künge 5.明天星期五。
 
④bu lughetni yigirme koygha aldim.我用20元买了这本词典。
bügünki bir künimiz ötmüshtiki bir yilgha teng.如今的一天等于过去的一年。
 
⑤ete ishim bar. héliqi yighingha méning ornumgha qatnishing.明天我有事,您替我参加那个会吧。
dawutning ornigha ubul barsun.让乌布力代替达吾提去吧。
 
⑥imin akisigha qarighanda égizrek.伊敏比他哥哥高一点儿(qarighanda比,后置词)。
bu ishni köpchilikning pikrige bina'en/asasen qilinglar.这件事您就按照大家的意见办吧。
 
【练习】
(原创)举例说明与格的用法。
【答案】
(1)表示对象——
我们对木卡姆感兴趣。biz muqamgha qiziqimiz.
(2)表示趋向——
今年暑假,我不会家。bu yazliq tetil men yurtumge barmaymen.
(3)表示目的——
昨天我们在苏州博物馆参观了。tünügün biz suju muzéyida ékskursiyige qilduq.
(4)其他意义——
①他心中满是孤独。köngli yalghuzgha toldi.
②这位老人已经108岁了。bu bowa 108 yashqa kirdi.
③今天12号。bügün chéslagha/aygha 12./明天星期几?ete künge néme?
④我花了150元买了这本词典。bu lughetni 150 koygha aldim.
⑤让我替你去吧。men sizning orningizgha baray!
⑥玛依拉比帕提曼年轻。mahira patimege qarighanda yash.
 
 
(五)位    格
1.形式:附加词尾附加成分te/de/ta/da。
 
【练习】
1.(《维吾尔语基础教程》P178)给下列名词连续附加名词领属人称附加成分和名词的位格附加成分。
(1)méning acha
(2)sizning köz
(3)uning apa
(4)tursunning dost
(5)bizning kitab
(6)méning qol
(7)sizning mu'ellim
(8)séning ini
(9)adilning öy
(10)mamutning moma
(11)séning isim
(12)uning bala
(13)ularning sawaqdash
(14)méning si'ngil
(15)mehemmetning dada
(16)sizning millet
2.(《维吾尔语基础教程》P178)用适当的附加成分填空。
(1)ular ne......?
(2)ular méning öy.......
(3)méning kitabim alim.......
(4)bizning idare...... awu terep.......
(5)bu kimning qelem......?
(6)ularning mektep...... qeyer......?
(7)sizning isim...... néme?
(8)u bizning bala.
(9)méning yatiqim...... sekkiz adem bar.
(10)bizning turmush...... bek yaxshi.
3.(《大众维语》P70)给下面的名词加上时位格词尾:
idare yer béket ömür
höjjet mu'ellim kadir qeghez
4.(《大众维语》P71)将下列词组译成维语:
(1)在我们的学校里
(2)在你们的汽车里
(3)在我的办公室里
(4)本子在桌子上。
(5)在乌鲁木齐
5.(《基础维吾尔语》P110)在下列词后附加时位格附加成分。
mektep doxturxana junggo tamaq jenub
ürümchi kutupxana kinoxana fakultét chélek
6.(《基础维吾尔语》P110)把下列名词变成复数形式再变成时位格形式。
til qiz yash fakultét mektep
doxturxana oghul yataq ders joza
shopur qeyser ishchi tékist öy
7.(《基础维吾尔语》P111)用适当的附加成分填空。
(1)u shinjang uniwersitét...... oqughuchisi.
(2)u...... yé'ngi oqughuchilarmu?
(3)biz...... yatiqimiz intayin pakiz.
(4)bizning sinipimiz...... yigirme töt oqughuchi bar.
(5)u méning öy.......
(6)bu uning kitab.......
(7)bu sizning qelem.......
(8)méning yatiqim...... sekkiz adem bar.
(9)bizning turmush...... bek yaxshi.
(10)ular bir yataq.......
8.将下列词组译成维文。
(1)在乌鲁木齐
(2)在宿舍
(3)我的妹妹
(4)你们的家
(5)我们的学校
(6)他的本子
(7)在学校
(8)你们的系
(9)阿里木的书
(10)在门市部
(11)我们的医院
(12)他们的食堂
 
【答案】
1.(1)achamda (2)közingizde (3)apisida (4)dostida (5)kitabimizda/kitabta (6)qolumda (7)mu'ellimingizde (8)iningda
(9)öyide (10)monisida (11)ismingizda (12)balisida (13)sawaqdishida (14)singlimda (15)dadisida (16)milltingizda
2.(1)nede (2)öyumda (3)alimda  (4)idare/idarimiz , terepte (5)qelimi
(6)mektipi qeyerde (7)ismingiz  (8)u bizning bala/balimiz  (9)yatiqimda  (10)turmush/turmshimiz
3.idare-idarida单位  yer-yerde地方  béket-békette车站  ömür-ömürde寿命
höjjet-höjjette通报 mu'ellim-mu'ellimde老师  kadir-kadirda干部  qeghez-qeghezde纸
4.(1)bizning mektepte/mektipimizde
(2)silerning aptobusda/aptobusunglarda
(3)méning xizmetxanamda
(4)depterler jozida.
(5)ürümchide
5.mektep-mektepte学校  doxturxana-doxturda医院  junggo-junggoda中国  tamaq-tamaqta饭  jenub-jenubta
ürümchi-ürümchide乌鲁木齐  kutupxana-kutupxanida图书馆  kinoxana-kinoxanida电影院  fakultét-fakultétta系 chélek-chélekte水桶6.til-tillarda qiz-qizlarda yash-yashlarda fakultét-fakultétlarda mektep-mekteplerde
doxturxana-doxturxanilarda oghul-oghullarda yataq-yataqlarda ders-derslerde joza-jozilardashopur-shopurlarda qeyser-qeyserlerde ishchi-ishchilarda tékist-tékistlerde öy-öylerde
7.(1)uniwersitétining (2)ular  (3)bizning  (4)sinipimizda  (5)öyüm(6)kitabi  (7)qelmingiz  (8)yatiqimda (9)turmush/turmshimiz (10)yataqta
8.(1)ürümchide (2)yataqta (3)méning singlim (4)sierning öy(ünglar) (5)bizning mektep/mektipimiz (6)uning deptiri(7)mektepte (8)silerning fakultétinglar
(9)alimning kitabi (10)dukanda (11)bizning doxturxana/doxturxanimiz(12)ularning ashxanisi
 
 
2.意义:
I.作状语——
(1)表示场所:
zalda kino qoyuluwatidu.礼堂里在演电影。
(2)表示时间:
chaghanda bizingkige kélinglar.你们春节到我们这儿来吧。
(3)表示状况:
u chaghda bowamlar namratliqta hayat kechüretti.那时我祖父他们生活在贫困之中。
(4)表示方式:
biz ingliz tilida sözleshtuq.他们用英语交谈了。
(5)表示材料:
bu öyler tashta yasalghan.这些房屋是用石头建造的。
(6)表示原因:
u oghlining derdide qaza tapti.他因痛失爱子而身亡。
(7)其他意义:
ete ishim bar, héliqi yighingha méning ornumda qatnishing.明天我有事,您替我参加那个会吧。
II.作表语(谓语由系动词充当)
ular hazir ürümchide.他们现在在乌鲁木齐。
adillar hazir yighinda.=adillar hazir yighin échiwatidu.阿迪力他们在开会。
eqil yashta emes, bashta.有志不在年高。
 
【练习】
(原创)举例说明位格的用法。
【答案】
1.作状语
(1)表示场所——
我生长在江苏。men jangsuda tughulup ösken.
(2)表示时间——
春天里,一切都很美好。baharda hemmisi chiraliq.
(3)表示状况——
会议在热烈的氛围中进行。yighin qizghin keypiyatta échildi.
(4)表示方式——
他们用维语聊天。ular uyghurchida parang saldi.
(5)表示材料——
这把椅子是用竹子做的。bu orunduq bambukda qilin'ghan.
(6)表示原因——
他因为感冒没去上学。u zukamda mektepke barmidi.
(7)其他意义——
请你替我参加那个会议吧。siz héliqi yighingha méning ornumda qatnishing.
2.作表语
有志不在年高。eqil yashta emes, bashta.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
维吾尔语300句评析(31-40)
31.她是我的对象(女朋友)。
u méning yürgen qizim.
[注释]
yür-谈恋爱。yürgen的构成情况:yür-+-gen(形动词完存体)
女朋友yürgen qizim
男朋友yürgen yigtim
 
32.您有几个孩子?
qanche balingiz bar?
[注释]
省略定语sizning。
bala的领属人称词尾:
balam balimiz balang balanglar balingiz balisi
 
33.我有两个孩子。
ikki balam bar.
[注释]
balam不用复数。
仿写——
中国约有十四亿人口。junggoda 1.4 billyonrek jan bar.
 
34.您的家在哪儿?
öyingiz nede?
[注释]
öy的领属人称词尾——
öyüm öyimiz öyüng öyünglar öyingiz öyi
 
35.您住在哪儿?
siz nede turuwatisiz?
[注释]
tur-站。turuwatisiz为tur-的直陈式现在时持续体A式肯定式。
肯定:
turuwatimen turuwatimiz turuwatisen turuwatisiler turuwatisiz turuwatidu
否定:
turmaywatimen turmaywatimiz turmaywatisen turmaywatisiler turmaywatidu
turuwatmaymen turuwatmaymiz turuwatmaysen turuwatmaysiler turuwatmaydu
肯定-疑问:
turuwatimenmu/turuwatamdimen turuwatimizmu/turuwatamdimiz/turuwatamduq turuwatamsen turuwatamsiler turuwatamsiz turuwatamdu
否定-疑问:
turmaywatimenmu/turmaywatamdimen turmaywatimizmu/turmaywatamdimiz/turmaywatamduq turmaywatamsen turmaywatamsiler turmaywatamsiz turmaywatamdu
turuwatmaymenmu/turuwatmamdimen turuwatmaymizmu/turuwatmamdimiz/turuwatmamduq turuwatmamsen turuwatmamsiler turuwatmamsiz turuwatmamdu
 
36.这是我的名片。
bu méning nam-emel kartuchkam.
[注释]
emel官职。kartuchka卡片,名片。
 
单词3 文化场所
电影院kinoxana
剧场tiyatirxana
俱乐部kulup
礼堂zal
人民会堂xelq sariyi
书店kitapxana
图书馆kutupxana
展览馆körgezmixana
博物馆muzéy
公园 baghcha
 [注释]
表示场所经常使用-xana构词。
表示场所还可以使用外来词。
 
37.认识您,我很高兴。
siz bilen tonushqanliqim üchün nahayiti xushal boldum.
[注释]
tonushqanliqim的构成情况:ton-认识+ush共同态+qanliq完存体动名词+im领属人称词尾。
siz bilen tonushqanliqim üchün=for having made acquaintance of you
(men) nahayiti xushal boldum=I was very glad
→I was very glad for having made acquaintance of you.
 
38.让我们保持联系!
alaqe qilip turayli!
[注释]
(1)alaqe交往,联络。
(2)qilip tur-
“p副动词+tur-助动词”表示动作经常发生。
他们经常说维语。ular uyghurchini da'im sözlep turidiken.
这儿不常下雪。meyede qar yighip turmaydu.
 
39.您认识我吗?
méni tonumsiz?
 
40.我认识您。
men sizni tonuymen.
21#
发布于:2011-06-02 18:24
时间:2011/6/2
编号:003-Part 1-Chap.1-Section 2
内容:名词变化规则——领属
 
第一章 名词
第二节 名词变化规则
二、领属人称
(一)形式
I.一般形式
1.第一人称
单数(i/u/ü)m
复数(i)miz
 
2.第二人称
(1)普称
单数(i/u/ü)ng
复数(i/u/ü)nglar
(2)尊称
单数(i)ngiz
(3)敬称
单数、复数liri
(4)蔑称
复数(i/u/ü)nglar
 
3.第三人称
单数、复数(s)i
 
II.特殊形式
以a、i、u、e、o结尾的某些名词,结合第一、第二人称(不含敬称)领属词尾时,先增加y再结合以元音开头的领属人称(a、e不弱化)。
1.dunya财产、财富
dunyayim/dunyayimiz
dunyaying/dunyayinglar/dunyayingiz/dunyiliri
dunyisi
2.tuti鹦鹉
tutiyim/tutiyimiz
tutiying/tutiyinglar/tutiyingiz/tutiliri
tutisi
3.arzu愿望
arzuyum/arzuyimiz
arzuyung/arzuyunglar/arzuyingiz/arzuliri
arzusi
注意:
su(水)领属形式为:
süyüm/süyümiz
süyüng/süyünglar/süyüngiz
süyi
4.mewqe立场、观点
mewqeyim/mewqeyimiz
mewqeying/mewqeyinglar/mewqeyingiz/mewqiliri
mewqisi
5.pelto大衣
peltoyum/peltoyimiz
peltoyung/peltoyunglar/peltoyungiz/peltoliri
peltosi
 
III.省略
当名词被bizning或silerning修饰时,第一、第二人称领属词尾(复数)可以省略。
bizning mektep(>mektipimiz)我们的学校
silerning ders(>dersinglar)你们的功课
 
IV.弱化
1.条件:
①自身条件:末音节中含元音a、e
②外部条件:在与某些附加成分结合后,原词干末音节仍然保持开音节或者变为开音节
2.结果 :(原重读音节中的)a和e因重音后移,而弱化为é(单音节词)或i(多音节词),书面与口语一致。
3.弱化的情形
(1)单音节词
at+i→éti, bash+i→béshi
(2)多音节词
kitabxana+si→kitabxanisi, doppa+si→doppisi
xerite+si→xeritisi(地图), süpürge+si→süpürgisi(扫帚)
yataq+i→yatiqi, kariwat+i→kariwéti
depter+i→deptiri, merkez+i→merkizi
(3)合成词
qara+yaghach→qariyaghach(榆树)
béde+köki→bédiköki(嫩苜蓿)
(4)外来词
manta+si→mantisi(馒头), tetey+i→tetiyi(太太)
4.不弱化情形
对象:外来词
原因:
一说重音不发生后移
一说借词进入本族语后,长音变为短音,附加词尾附加成分后,恢复长音
示例:
nam+i→nami, qar+i→qari
tem+i→temi, chem+i→chemi
bina+si→binasi, imla+si→imlasi
edebiyat+i→edebiyati, amal+i→amali
 
【练习】
1.(原创)列举附加领属人称词尾时,先添加y的词
2.(原创)列举附加领属人称词尾时,a/e不弱化的词。
【答案】

1.dunya(财富)/tuti(鹦鹉)/arzu(愿望)/mewqe(立场)/pelto(大衣)/su(水)
2.主要是外来词:
《维吾尔语基础教程》
san数字,nam名称,tem味道,chem靴底
bina楼房,derya河,imla正字法,kitab书
《浅谈维吾尔语元音的弱化现象》
nam名称,qar雪,tem味道,hal情况
edebiyat文学,intizam纪律,qarar决议,amal办法
 
(二)意义
1.表示所有
单、复数同形意义的区分:
(1)silining baliliri的意义:既可以表示“一个孩子”、也可以表示“数个孩子”。强调“数个孩子”的表达法:
①通过动词表达:silining baliliri kélishti.
②通过复数表达:silining balilar kélishti/keldi.
(2)uning balisi的意义及区分同上。
 
2.表示修饰
此处取“表示修饰”的表述,以示与“表示所有”相区别:虽然领属人称词尾-(s)i表示修饰,同样系由附加所有格-ning而产生,但是通常词尾-ning省略、“所有关系”减弱,用“修饰关系”表述更加贴切。
milletler uniwérsitéti民族大学(大学uniwersitet)
til-edebiyat pakultéti语言文学系
til kespi语言专业
tarim deryasi塔里木河
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
维吾尔语300句评析(21-30)
 
21.您是何时出生的?
siz qachan tughulghan?
[注释]tughulghan的构成:tugh(生产)+ul(被动)+ghan形动词完存体
[拓展]疑问词qachan的用法
(1)代副词
u qachan tughulghan?他什么时候出生的?
sabitlar qachan kélidu?沙比提他们什么时候来?
(2)代名词
bu yerde qachanghiche tursiler?你们要在这儿呆到什么时候?
siz qachandin bashlap in'glizche ögendighiz?您是从什么时候开始学习英语的?
 
22.我出生在47年5月21日。
men 47-yil 5-ayning 21-küni tughulghan.
[注释]日期的表达
(1)年/月/日×-yil ×-ayning ×küni
2011年6月12日:2011-yil 6-ayning 12-küni(ikki ming on birinchi yil altinchi ayning on ikkinchi küni)
(2)×日(号)
①chéslagha/aygha ×
—今天几号?—今天12号。
—bügün chéslagha/aygha qachan?—bügün chéslagha/aygha 12.
②×-ayning ×-küni
—今天6月几号?—今天6月12号。
—bügün 6-ayning nechchinchi küni?—bügün 6-ayning 12-küni.
(3)星期×
①heptige/künge ×
—今天星期几?—今天星期四。
—bügün heptige/kün'ge nechche?—bügün heptige/künge töt.
②×-heptining ×-küni
—今天星期几?—今天星期四。
—bügün heptining nechchinchi küni?—bügün heptining tötinchi küni.
 
23.您家有几口人?
öyingizde qanche adem bar?
[注释]adem使用单数。
你有几本书?siz qanche kitab bar?
中国有多少人?junggoda qanche adem bar?
 
24.我家有五口人。
öyümde besh jan bar.(jan命,生命;人口)
 
25.他家祖辈起就是工人。
uning a’ilisi bowisidin tartip ishichi bolup kelgen.(a’ile家庭 tartip从……起,从……开始)
[注释]
(1)...din tartip从……开始。
...din tartip/bashlap
etidin tartip/bashlap ders toxtilidu.从明天开始停课。
ular beyshichawdin tartip/bashlap piyade mangdi.他们从白石桥开始步行。
他的孩子从艾买提开始都是男孩子。uning baliliri hemmisi emettin tartip oghul.
天气从5月份开始热起来。hawa 5-aydin tartip issiq bolidu.
(2)bolup kel-“p副动词+kel-助动词”表示副动词所指动作一直持续到说话时。
我妹妹从小就喜欢画画。singlim kichikidin tartip resim sizishni yaxshi körüp keldi.
他父亲一直在这个工厂工作。uning dadisi bu zawutta ishlep kéliwatidu.
从2009年9月开始我一直在这所大学学习。men 2009-yil 9-ayidin tartip bu uniwérsitetde öginiwatimen.
 
26.您在哪儿上学?
siz qeyerde oqughan?
 
27.您毕业于哪个学校?
siz qaysi mektepni püttürgen?
[注释]
püttürgen的构成情况:püt(结束)+tür(强制态)+gen(形动词完存体)。
mektep pütti.→mektepni püttürdi.(主格变宾格)
灯亮了。chiraq yandi.
他点灯了。u chiraq yandürdi.
 
小姑娘笑了。qizchaq küldi.
他把小姑娘逗笑了。u qizchaqni küldürwetti.
 
大楼竣工了。bina pütti.
他们造好大楼了。ular binini püttürgen.
 
28.您成家了吗?
siz öylendingizmu?
[注释]
öylen-结婚。öylendingiz为öylen-的一般过去时肯定式。
öylendim öylenduq öylending öylendinglar öylendingiz öylendi
 
单词2 月名
一月yanwar
二月féwral
三月mart
四月aprél
五月may
六月iyun
七月iyul
八月awghust
九月séntebir
十月öktebir
十一月noyabir
十二月dékabir
 [注释]
这十二个月份的名称,可能来源于拉丁语。
January      一月 Iānus        象征结束和开始的神
 
February    二月 febris       发烧(二月是容易感冒的季节)
 
March         三月 Mars        玛尔斯,战神
April            四月 Aprilis      原意是大地春回,万象更新
 
May            五月 Maia        春天之神
 
June           六月 Iunō         神后;生育和妇女之神
 
July            七月 Iulius        恺撒的名字(G. Iulius Caesar)
 
August       八月 Augustus  奥古斯都,古罗马
 
September 九月 septem    “七”
 
October     十月 octō        “八”
 
November  十一月 novem  “九”
 
December  十二月 decem  “十”
另外,还可使用序数词表达,即:birinchi ay,ikkinchi ay, üchinchi ay,...
 
29.我还是单身。
men boytaq ötüwatimen.
[注释]
öt-表示“经过,过”。boytaq意为“未婚男子,鳏夫”,作表语。
 
30.我们结婚已好几年了。
biz öylengili birnechche yil bolup qaldi.
 [注释]
(1)öylen(结婚)+gili(副动词),表示动作持续的时间。
 
kino bashlighili besh minut boptu.电影已经开演5分钟了。
我学习维语已经好几个月了。men uyghurche ögengili birnechche ay boldi.
(2)p副动词+qal-助动词,表示完成。
 
hemminglar yétip qaldinglarmu?你们都躺下了吗?
这本书我看完了。men bu kitabni oqup qaldim.
(3)birnechche=bir+nechche。
22#
发布于:2011-05-12 19:15
时间:2011/5/12
编号:002-Part 1-Chap.1-Section 2
内容:名词变化规则——复数
 
第一章 名词
第二节 名词变化规则
维语名词有三种变化,即数、领属、格。按照狮子老师的说法,数和领属属于内层变化,而格属于外层变化。在我理解,这样分析主要有两层意义:
第一,揭示了三者的附加顺序:数→领属→格;
第二,突出了格的语法作用:名词在句中一定是以格的形式出现的。
 
一、名词的数
(一)单数
1.形式:“零形态”
2.意义
(1)表示一个事物。uning balisi shinjangda.
(2)表示一类事物。ular sé'irgha amraq.
(二)复数
1.形式:附加-lar/-ler
I.省略
(1)被数词修饰的名词后不加复数词尾,如:ikki meydan top(两场球)
(2)被az、köp、nurghun等词修饰时,复数词尾可加可不加,如:az/köp/nurghun kitab(lar)
II.弱化
以a、e结尾的词,附加复数词尾时,弱化为i(é单音节词)。
 
 
【练习】
1.(《维吾尔语基础教程》P138)把下列名词变成复数形式。
alim bilim kitab eser
resim gézit adem doktor
ürümchilik qiz lughet oqutquchi
ashpez téléfon aygül qoghun
2.(《大众维语》P57)给下面的词加上复数词尾:
doxtur qeghez mu'ellim
oqughuchi ishchi terjiman
awu bu u
3.(《基础维吾尔语》P89)把下列名词变成复数形式。
bor sinip kitab
orundaq lughet ishchi
qelem mu'elllim depter
kadir qeyser doxtur
awu chélek mawu
gézit u zhurnal
 
【答案】
1.alim-alimlar书 bilim-bilimlar智慧 kitab-kitablar书 eser-eserler文章
resim-resimler图画 gézit-gézitler报纸 adem-ademler人 doktor-doktorlar博士
ürümchilik-ürümchilikler乌鲁木齐人 qiz-qizlar女孩 lughet-lughetler词典 oqutquchi-oqutquchilar老师
ghuljiliq-ghuljiliqlar伊宁人 yigit-yigitler男孩 qelem-qelemler笔 qamus-qamuslar百科全书
aspirant-aspirantlar研究生 étiz-étizlar田 ashxana-ashxanilar餐厅 bala-balilar孩子
ashpez-ashpezler厨师 téléfon-téléfonlar电话 aygül-aygüller阿依古丽 qoghun-qoghunlar甜瓜
2.doxtur-doxturlar医生 qeghez-qeghezler纸 mu'ellim-mu'ellimler老师
oqughuchi-oqughuchilar学生 ishchi-ishchilar工人 terjiman-terjimanlar翻译,译员
awu-awular那,那个 bu-bular这,这个 u-ular那,那个(代词也可以附加复数词尾)
3.bor-borlar粉笔 sinip-siniplar班级 kitab-kitablar书
orunduq-orunduqlar椅子 lughet-lughetler词典 ishchi-ishchilar工人qelem-qelemler笔 mu'ellim-mu'ellimler老师 depter-depterler本子
kadir-kadirlar干部 qeyser-qeyserler卡塞尔 doxtur-doxturlar医生awu-awular那,那个 chélek-chélekler桶 mawu-mawular这,这个
gézit-gézitler报纸 u-ular那,那个;他,她 zhurnal-zhurnallar杂志
 
 
2.意义(2)-(8)为特殊用法
(1)表示多个事物。bular méning kitablirim.
(2)表示事物总体。ishchilar uyushmisi(工会)
(3)表示难以计数。u ériqlardiki toxtam sularni ichiwétip éghirliship ketti.(ériq水沟、沟渠;toxtam积下来的,合同;ich-喝、饮;éghirlash-变重、加重、沉重、昏沉。——因为他老喝河沟里的死水,所以愈来愈没劲儿了。)
(4)表示代表事物。tünügün tursunlar keldi.(昨天,吐尔逊他们来了。)
(5)表示突出事物。ghunchemning ata-anisi öz qizning késilige nurghun charilarni qildi, béyjinglarghimu ewetti.(késel病、疾病;chare办法、措施;ewet-派、寄、送。——蕴倩木的父母为了治好女儿的病,想了许多办法,甚至把她送到了北京。)
(6)表示推测估计。uning balisi on yashlarda bar.(他孩子有十来岁。)
(7)表示列举概括。men neshpüt, alma, üzümlerni yaxshi körimen.(我喜欢香梨、苹果、葡萄等水果。)
(8)yillar表示年代。bu naxshilar 50-yillarda keng tarqalghan.(keng宽、广,广泛、广博;tarqa-散、传。——这些歌在50年代很流行。)
 
【练习】
(原创)举例说明名词复数的特殊意义。
【答案】
(1)表示多个事物:öyingizdikiler obdan turuwatamdu?(那些人是您的家人吗?)
(2)表示事物总体:oqughuchilar uyushmisi(学生会)
(3)表示难以计数:meshning ichide otlar baridu.(炉子里有火。)
(4)表示代表事物:bügün ézizlar futbol oynidu.(今天艾则孜他们要踢足球。)
(5)表示突出事物:u nahayiti tirishchandur, yekshenbelerde öginidu.(他非常认真,星期天也学习。)
(6)表示推测估计:bizning uniwérsitétimizda yigirme minglar oqughuchilar baridu.(我们学校约有2万名学生。)
(7)表示列举概括:men béyjing, shanghey, sujulargha bardim.(我去过北京、上海、苏州等地。)
(8)yillar表示年代:men 90-yillarda tughulghan.(我出生在90年代。)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
维吾尔语300句评析(11-20)
11.我的名字叫多勒坤江。
méning ismim dolqunjan.
[注释]
判断系动词dur的省略。
 
12.您在哪里工作?
nede ishleysiz?
[注释]
(1)nede为疑问代词ne的位格形式。
(2)ishleysiz为ishle-的现在时未完体A式。
ishleymen ishleymiz ishleysen ishleysiler ishleysiz ishleydu
[归纳]
疑问代词ne/qeyer的用法
•相当于名词:
(1)主格:nering aghriydu?(aghri-痛,生病。——你哪儿疼?)
(2)位格:öyingiz nede?(您家住哪儿?)
(3)向格:nege mangdingiz?(您上哪儿?)
(4)从格:nedin keldingiz?(您从哪儿来?)
(6)止格:neghiche bardingiz?(您一直到达哪儿?)
•派生疑问代词:
—siz nelik/qeyerlik[=siz nedin/qeyerdin (kelsiz)]?
—men ürümchilik/ ililiq/ aqsuluq/ kelpünlük[=men ürümchidin(kelmen)].(我是乌市人/伊犁人/阿克苏人/柯坪人。)
 
13.您干什么工作?
néme ish qilisiz?
[注释]
néme作ish的定语,相当于英语中的What job do you do?/ What do you do?
 
14.我是工人。
men ishchi.
[注释]
省略直陈式现在时判断系动词men。
 
15.我在拖拉机厂工作。
traktor zawutida ishlewatimen. zawut工厂)
[注释]
(1)zawut工厂,traktor zawuti拖拉机厂。
(2)ishlewatimen为ishle-的直陈式现在时持续体A式。
men traktor zawutida ishlewatimen.
biz traktor zawutida ishlewatimiz.
sen traktor zawutida ishlewatisen.
siler traktor zawutida ishlewatisiler.
siz traktor zawutida ishlewatisiz.
u(lar) traktor zawutida ishlewatidu.
 
16.您的籍贯是哪里?
yurtingiz  qeyer?
[注释]
(1)yurt家乡。
(2)此处,qeyer还可以使用位格qeyerde。

单词1 工人
工人ishchi
干部kadir
职员xizmetchi
教师oqutquchi
学生oqughuchi
翻译terjiman
司机shoptur
技术员téxnik
医生doxtur
会计boghaltir
出纳kassir
记者muxbir
演员artis
播音员diktor
[注释]
表示职业的名词的特点:
(1)使用构词法,如:
名词-chi:ishchi、xizmetchi、emgekchi
动词-ghuchi:oqughuchi、yazghuchi、oqutquchi
(2)使用外来词,如:
téxnik、doxtur、kassir、artis、diktor
 
17.我是吐鲁番人。
men turpanlik.
[注释]
turpanlik按照和谐规律,似应为turpanliq。
[归纳]
-lik/liq/luq/lük的附加方法
第一步
确定是附加-lik/liq,还是附加-luq/lük;
第二步
确定附加-lik/liq的——末音节中的元音为后元音a则附加-liq、为前元音e则附加-lik、为央元音é/i则向前看,
       如果所有音节均为央元音,则看辅音,如有k/g则附加-lik,否则附加-liq;
确定附加-luq/lük的——末音节中的元音为后元音o/u则附加-luq、为前元音ö/ü则附加-lük。
喀什人qeshqerlik、和田人xotenlik、哈密人qumulluq、伊宁人ghuljiliq、新疆人shinjangliq、中国人junggoluq
 
18.他生长在乌鲁木齐。
u ürümchide tughulup ösken.
[注释]
tugh-生产 ös-生长,成长
从动词角度理解,本句中的两个动词的关系为:副动词tughulup修饰动词ösken,二者的关系可以概括为顺承关系。
其中,tughulup的构成情况为:tugh-+-ul(被动态)+up(副动词);
          ösken的构成情况为:ös-+-ken(men)(现在时完存体,理解为形动词完存体也可)。
(1)tugh-的语态
tugh tughma
tughush tughushma
tughul tughulma
? ?
tughdur tughdurma
(2)ös-现在时完存体肯定式
men...öskenmen
biz...öskenmiz
sen...öskensen
siler...öskensiler
siz...öskensiz
u(lar)...ösken
[仿写]
我生长在江苏。men jangsuda tughulup öskenmen.
同学们,请听写!sawaqdashlar, anglap yézinglar!
 
19.您多大岁数?
qanche yashqa kirdingiz?
[注释]
(1)qanche yash表示“多少岁”(yash年纪)。
(2)...qa kir-表示进入某对象(向格)。
(3)kirdingiz为kir-直陈式一般过去时肯定式。
kir-之所以使用过去时,除了维汉习惯外,更主要的是kir-为瞬时动词,进入某对象发生在过去的某个时点(相对于说话时)。
[归纳]
询问年龄的表达:
siz qanche yash?
siz qanche yashqa kirdingiz?
 
20.50岁了。
men 50 yashqa kirdim.
[注释]
本句还可表达为men ellik yash.(yash不用复数。)
23#
发布于:2011-05-12 01:16
时间:2011/5/11
编号:001-Part 1-Chap.1-Section 1
内容:名词概述

第一部分 维吾尔语的结构语法
该部分主要为词法,可以细分为两部分:有变化词的词法(动词、名词、代词、数词、形容词)和无变化词(副词、量词、连词、叹词、后置词、语气词、摹拟词)。

第一章 名词
名词属于有变化词,故名词词法的核心是数、领属人称、格的变化规则。名词词法可以归纳为三个部分:
第一节 名词概述
第二节 名词变化规则
第三节 名词构词法

第一章 名词
第一节 名词概述
一、意义
名词是一种实词,表示事物的名称。名词回答kim、néme、qeyer的问题。
二、特点
1.有数、领属人称、格等语法范畴。
2.在句中作主语、宾语、表语、状语和定语。
3.可被数量词、形容词修饰,而不能被副词修饰;可与后置词连用。
三、分类
维语名词可以分为专有名词和普通名词两大类;前者表示各个事物的专用名称,后者表示同类事物的概括名称。专有名词和普通名词具有相对性——
1.专有名词→普通名词:
ampir安培(André-Marie Ampère)→安培(电流强度单位)
rétgin伦琴(Wilhelm Conrad Röntgen)→伦琴(射线剂单位)
2.普通名词→专有名词:
bahar春天→巴哈尔(人名)
adalet公平,正义→阿达来提(人名)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
维吾尔语300句评析(1-10)
1.您好吗?
yaxshimusiz?
[注释]
判断系动词siz的直陈式现在时疑问式为musiz。判断系动词的直陈式现在时疑问式:
我好吗yaxshimenmu
我们好吗yaxshimizmu
你好吗yaxshimusen
你们好吗yaxshimusiler
您好吗yaxshimusiz
他(们)好吗u(lar) yaxshidurmu/yaxshimudur
[归纳]
第1句为维语寒暄语。打招呼用语总结:
(1)—yaxshimusiz? —yaxshimusiz?
(2)—essalamu eleykum! —we'eleykum essalam!
(3)—salam? —salam?

2.您身体好吗?
téningiz salametmu?
[注释]
(1)salamet健康。
(2)直陈式现在时判断系动词dur/tur被省略。
直陈式现在时判断系动词(第三人称)的省略:
您身体好吗?téningiz salametmu(dur)?
您过去身体好吗?téningiz salametmidi?(midi=mu idi)

3.你们的生活怎样?
turmushinglar qandaq?
[注释]
(1)turmush生活。
(2)疑问代词qandaq在句中的位置。
作表语:bu roman qandaq?(这本小说怎么样?)
作定语:sizge qandaq zhurnallar kérek?(您需要什么样的杂志?)
作状语:bu xet qandaq oqulidu?(这个字怎么念?)


4.您的情况怎么样?
sizning ehwalingiz qandaq?
[注释]
ehwal处境,境况。ehwalingiz领属人称词尾保留。
我的情况:méning ehwalum
我们的情况:bizning ehwal(ehwalimiz)
你的情况:séning ehwalung
你们的情况:silerning ehwal(ehwalunglar)
您的情况:sizning ehwalingiz
他(们)的情况:uning(ularning) ehwali

5.我很好,您呢?
obdan turuwatimen, özingizchu?
[注释]
(1)obdan好。
(2)tur-站立;生活。turuwatimen为tur-的直陈式现在时持续体肯定式A式。
我—我们:men—miz(dimiz=duq)
我好obdan turuwatimen
我不好obdan turmaywatimen/turuwatmaymen
我好吗obdan turuwatimenmu/turuwatamdimen
我不好吗obdan turumaywatimenmu/turuwatmaymenmu/turumaywatamdimen/turuwatmamdimen
你—你们—您—他(们):sen—siler—siz—du
他好obdan turuwatidu
他不好obdan turmaywatidu/turwatmaydu
他好吗obdan turuwatamdu
他不好吗obdan turmaywatamdu/turwatmamdu
(3)özingiz为指己代词。
özem/özimiz/özeng/özenglar/özingiz/özi
(4)chu为语气词,表示问句的省略。
[归纳]
2-5句为维语寒暄语。询问境况的用语总结:
(1)—salametlikingiz /ehwalingiz yaxshimu?—nahayiti yaxshi, sizningchu/özingizchu?
(2)—yéqindin buyan ehwalingiz qandaqraq?/qandaqraq turuwatsiz?/ yaxshi turdingizmu?—rehmet, turmushum nahayiti köngüllük ötüwatidu.


6.好久没见您了。
körüshmigili uzun boptu.
[注释]
(1)本句为无主语句。
(2)kör看。körüshmigili的构成情况:kör+üsh(共同态)+mi(me否定)+gili(ghili副动词)。
kör-的内层变化(语态、否定)
基本态:kör körme
共同态:körüsh körushme
被动态:körül körülme
自反态:körün körünme
强制态:körset körsetme
ghili副动词表示动作的持续
我学习维语已经一年了。men uyghurche ögen'gili bir yil boldi. (直陈式一般过去时)
电影已经开演五分钟了。kino bashlan'ghili besh minut boptu. (间陈式一般过去时)
(3)boptu已经。boptu为bol-间陈式一般过去时。
bol-的间陈式一般过去时(间陈式表示说话人以间接知道的语气陈述动作的发生,构成形式为“p副动词+人称词尾”)
boluptimen→boptimen
boluptimiz/boluptuq→boptimiz/boptuq
bolupsen→bopsen
bolupsiler→bopsiler
bolupsiz→bopsiz
boluptu→boptu

7.家里的人都好吗?
öyingizdikiler obdan turuwatamdu?
[注释]
öyingizdikiler为范围格名词充当主语的情形,实际上是省略中心语,完整表达为öyingizdiki ademler/a'ililar。
范围格名词充当主语:
您手里是什么?qolingizdiki néme?
我们学校的(学生)来了吗?bizning mekteptikiler keldimu?

8.我一切都好。
hemme ishlirim jayida. jayida好,顺利)
[注释]
(1)hemme为确定代词,表示事物的全部。确定代词hemme的人称、数的搭配:
hemme ishlirim jayida.=hemme jayida.
ete hemmimiz ékskursiyige barimiz.
hemmimizning salametliki(salametlikimiz) yaxshi.(一般使用前者,“我们所有人”是一个整体概念;hemminglarning、hemmisining同此)
(2)jayida好,顺利。jayida也可以看作jay(i)的位格。

9.他身体健康。
uning téni saghlam.
[注释]
saghlam表示“健康”,表示健康的词有:salam、salamet、saghlam、essalam。

10.您叫什么名字?
ismingiz néme? isim名字)
[注释]
isim名字。ismingiz为isim的第二人称形式(i发生脱落)。
méning ismim.../séning isming.../sizning ismingiz.../u ismi...
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
问题:
salam/salamet/saghlam/essalam语义辨析。
上一页 下一页
游客

返回顶部