根据 将 内 容与形式的辩证统一作为研究方法，维吾尔英雄史诗《乌古斯传》中“不仅集中体现出了前人在史前时代所创造出的具有传说、寓言故事色彩的神话，同时还再现了古代维吾尔人对创世、世界的本质、生命的起源、人类与自然界的关系等问题的看法，图腾崇拜信仰、生活和生产状态、对自然界和人类社会现象的万物有灵论的观点、各种风俗传统、信仰等诸多方面的文化现象。”但是现今的各学科间交叉研究及其范围的进一步扩大，使得我们的研究不仅仅满足于像《乌古斯传》这类具有深厚研究价值的作品的内容上的表层研究，而是讲求更进一步地深人到作品内部，通过对作品的母题和原型研究体现这一作品中的文化底蕴，其叙述风格、情节结构等。 
Ashundaq bolsun déyishti. Uning turqi mana mundaq: shundin kéyin shadliqqa muyesser boldi. Bir küni ayxanning küzi yuridi, u bir oghul tughdi. Oghulning yüz- chirayi kök édi. Aghzi choghdek qizil, közliri hal, chachliri, qashliri qara édi. U höz perilerdinmu chirayliqraq édi. U oghul anisining oghuzini bir qétim imipla ikkinchilep anisini emmidi. Xam gösh, ash, mey soridi, tili chiqishqa bashlidi. Qiriq kündin kéyin chong boldi, mangdi, oynidi. Uning puti buqa putidek , béli böre bélidek , mörisi qara bulghun mürisidek , köksi éyiq köksidek, pütün bedinini quyuq tük basqan édi. U yilqilargha qarayti, atlarni minetti, ow- owlayti, künler ütüp, tünler ütüp u yigit boldi. Bu chaghda , bu yerde, bir chong orman bar édi. Uningda köp derya - éqinlar bar édi. U yerde yawayi haywanlar köp édi, qushlar uchup yuruyti. Bu orman ichide chong bir qiat bar édi. U mal - charwa we xelqning jénigha zamin bolghan, intayin wehshi bir haywan édi. U el jamaetke zor jewri japa keltürgen édi. Oghuz xaqan bir batur adem édi. U bu qiatni owlimaqchi boldi. Künlerning biride u owgha chiqti. Neyze élip, oqya élip, yene qélich élip , qalqan élip atlandi. Bir bugha owlidi, u bu bughini talning chiwiqi bilen derexke baghlap quyup ketti, etisi tang atqanda kelginide kördiki qiat bughini élip kitiptu. U yene bir éyiq owlap , uni altun belbighi bilen derexke baghlap quyup ketti. iKkinchi küni tang atqanda kelginide kördiki qiat éyiqni élip kitiptu. U ( héliqi ) derexning tüwide turghanda qiat kilip béshini oghuzning qalqinigha urdi. Oghuz neyzisini qiatning béshigha urdi. Uni öltürdi. Qélich bilen béshini kesti. Uni élip ketti.U yene kelgende kördiki bir shungqar qiatning ich - qarnini yep turghan, u shungqarni oqya bilen öltürdi. Uning béshini kesti, andin kiyin u yttiki :" qarang, mana bu shungqarning turqi, qiat bugha yédi, éyiq yédi, u gerche tümürdek qattiq bolsimu neyzem uni öltürdi. Shungqar qiatni yédi, u geche shamaldek téz bolsimu, oqyayim axiri uni öltürdi" sözlep bulup kétip qaldi, mana bu qiatning turqi . [ 本帖最后由 tmadi 于 2008-3-3 07:59 编辑 ] |
|
最新喜欢： 跨境电商运营...
|
|
沙发#
发布于：2008-03-03 12:20
Ashundaq bolsun déyishti.
人们都说，“愿他就是这样。” Uning turqi mana mundaq: 这就是他的样子。 shundin kéyin shadliqqa muyesser boldi. 从此以后他们生活得很愉快． Bir küni ayxanning küzi yuridi, 一天，阿依汗眼放异彩， u bir oghul tughdi. 生下一个男孩。 Oghulning yüz- chirayi kök édi. 这男孩的脸是青的 Aghzi choghdek qizil, 嘴是火红的， közliri hal, 眼睛是鲜红的， chachliri, qashliri qara édi. 头发和眉毛是黑的， U höz perilerdinmu chirayliqraq édi. 他长得比天神还漂亮。 U oghul anisining oghuzini bir qétim imipla ikkinchilep anisini emmidi. 这孩子只吮吸了母亲的初乳，就不要再吃奶了。 Xam gösh, ash, mey soridi, 他要吃生肉、饭和喝麦酒， tili chiqishqa bashlidi. 并开始会说话了。 Qiriq kündin kéyin chong boldi, 四十天后，他长大了， mangdi, 走路了， oynidi. 玩耍了。 Uning puti buqa putidek , 他的腿象公牛的腿， béli böre bélidek , 腰象狼的腰， mörisi qara bulghun mürisidek , 肩象黑豹的肩， köksi éyiq köksidek, 胸象熊的胸， pütün bedinini quyuq tük basqan édi. 全身长满了密密的厚毛。 U yilqilargha qarayti, atlarni minetti, ow- owlayti, 他牧放马群、骑马、打猎， künler ütüp, tünler ütüp u yigit boldi. 过了许多白天，过了许多夜晚，他长成为一个青年。 |
|
|
板凳#
发布于：2008-03-03 14:03
三语比较 (不精通维语，请维、撒2族指正)
顺序：维→撒→汉 Ashundaq bolsun déyishti. Kişler man söz yişalerşi，“U beliğidir.” 人们都说，“愿他就是这样。” Uning turqi mana mundaq: Aniği surat beliğidir： 这就是他的样子 Bir küni ayxanning küzi yuridi, Bir günde，ayxanniği gözı cicex açiñbur， 一天，阿依汗眼放异彩， U bir oghul tughdi. U oğul bir doğci. 生下一个男孩。 Oghulning yüz- chirayi kök édi. Bu oğulniği yüzı çirıs göx idır， 这男孩的脸是青的 Aghzi choghdek qizil, Ağız otka gızıl idır 嘴是火红的， Közliri hal, Gözlıri gızıldır， 眼睛是鲜红的， Chachliri, qashliri qara édi. Saçı ma kulüxlıri qaradır， 头发和眉毛是黑的， U höz perilerdinmu chirayliqraq édi. U melayikeğe vaxgıñ yaxçuxdır. 他长得比天神还漂亮。 U oghul anisining oghuzini bir qétim imipla ikkinchilep anisini emmidi. Bu bala anasniği oñğıs sütnı emmer，Anasniği işgi-incı sütnı emmes. 这孩子只吮吸了母亲的初乳，就不要再吃奶了。 Xam gösh, ash, mey soridi, U çix et ma yeminı yiyer，aşilıx somanı işyer， 他要吃生肉和饭，喝麦酒， Tili chiqishqa bashlidi. İliq söznı dedilen yişaci. 并开始会说话了。 Qiriq kündin kéyin chong boldi, Qirıx günde u ulu çınnaci， 四十天后，他长大了， Mangdi, Yolnı yürci， 走路了， Oynidi. Oynaci. 玩耍了。 Uning puti buqa putidek , Aniği incexi boğıniği incexdir， 他的腿象公牛的腿， Béli böre bélidek , Bilı börıniği bilıdır， 腰象狼的腰， Mörisi qara bulghun mürisidek , Yağrağı qara bulğıniği yağrağıdır， 肩象黑豹的肩， Köksi éyiq köksidek, Köxrigi azaxniği köxrigidir， 胸象熊的胸， Pütün bedinini quyuq tük basqan édi. Pizende töx çıxci. 全身长满了密密的厚毛。 U yilqilargha qarayti, atlarni minetti, ow- owlayti, U atlarnı kötdır、atlarnı minnır、rıtıxlarnı vurrır， 他牧放马群、骑马、打猎， Künler ütüp, Yaruğor günçısenda， 过了许多白天， Tünler ütüp Yaruğor gecisenda， 过了许多夜晚， U yigit boldi. U ulu yixit bir volci. 他长成为一个青年。 |
|
|
地板#
发布于：2008-03-03 16:15
Serjuq的三语比较非常好，Tmadi能否提供该史诗的维汉对照全文（每一段都对照），让Serjuq翻译成维撒文对照版本，维撒文对照版本这个可是全国没有的，望乌古斯的子孙为此努力。
|
|
|
4#
发布于：2008-03-03 17:26
非常遗憾，我没有中文版。而且，我觉得，Serjuq-aka翻译成中文的结果十分不错。
[ 本帖最后由 tmadi 于 2008-3-3 17:28 编辑 ] |
|
|
5#
发布于：2008-03-05 17:22
<< oghuzname>>[1] ( géng shiming, tursun ayup neshrge teyyarlighan. 14- esirde qochuda köchürülgen nusxisi)
.... ashundaq bolsun déyishti. uning turqi mana mundaq  bu qurning keynige bir buqining resimi sizilghan iken) shundin kéyin shatliqqa muyesser boldi.
bir küni ayxanning közi yorudi, u bir oghul tughdi. bu oghulning yüz-chirayi kök idi, aghzi choghdek qizil, közliri hal, chachliri, qashliri qara idi. u hör-perilerdinmu chirayliqraq idi. bu oghul anisining oghuzini bir qétim émipla, ikkinchilep emmidi. xam gösh, ash, mey soridi, tili chiqishqa bashlidi. qiriq kündin kéyin , chong boldi, mangdi, oynidi. uning puti buqa putidek, béli böri bélidek, mürisi qara bulghun mürisidek, köksi éyiq köksidek idi. pütün bedinini qoyuq tük basqan idi. u yilqilargha qaraytti, atlarni minetti, ow owlaytti. künler ötüp, tünler ötüp, u yigit boldi, bu chaghda bu yerde bir chong orman bar idi, uningda köp tagh- éqin bar idi. bu yerde yawayi haywanlar köp bolup, qushlar uchushup yüretti. bu orman ichide bir chong qi at bar idi, u mal-charwa we xelqning jénigha zamin bolghan intayin wehshi bir haywan idi, u el-jama etke zor jewri-japa keltürgen idi. oghuz xaqan bir batur adem idi, u bu qi atni owlimaqchi boldi. künlerning biride owgha chiqti, neyze élip, oq-ya élip, yene qilich élip, qalqan élip atlandi. bir bugha owlidi, u bu bughini talning chiwiqi bilen derexqe baghlap qoyup ketti. etisi tang atqanda kelginide kördiki, qi at bughini élip kétiptu. u yene bir éyiq owlap, uni altun belwighi bilen derexqe baghlap qoyup ketti. ikkinchi küni tang atqanda kelginide kördiki, qi at éyiqni élip kétiptu. u héliqi derexning tüwide turghinida , qi at kélip béshini oghuzning qalqinigha urdi. oghuz neyzisini qi atning béshigha urdi, uni öltürdi, qilich bilen béshini kesti, uni élip ketti. u yene kelginide kördiki, bir shungqar qi atning ich-baghrini yep turghan, u shungqarni oq-ya bilen öltürdi, uning béshini kesti. andin éytti: " qarang, mana bu shungqarning turqi ( bu yerge bir shungqarning resimi sizilghan iken) qi at bugha yidi, éyiqni yidi, u gerche tömürdek qattiq bolsimu neyzem axir uni öltürdi, " sözlep bolup kétip qaldi. mana bu qi atning turqi( bu yerge kerkidangha oxshap kétidighan taq mönggüzlük haywanning resimi sizilghan iken). künlerning biride oghuz xaqan bir yerde tengrige séghiniwatqanda, etrap qarangghuliship, asmandin bir kök yoruq chüshti, u kündinmu nurluqraq, aydinmu yoruqraq idi, oghuz xaqan uning yénigha bérip qarisa, bu yoruqning ichide bir qiz tenha olturghan. u sahipjamal bir qiz idi, uning pishaniside choghdek paqiraq méngi bolup, xuddi tömür qozuqqa (1) oxshaytti, u qiz shundaq güzel idiki, u külse tengrimu küler idi, u yighlisa tengrimu yighlar idi. oghuz xaqan uni körginide pütün bedinini titrek bésip, hushidin ketti, uninggha köyüp qaldi, uni aldi, uning bilen birge yatti, tiligige yetti. künler ötüp, tünler ötüp, uning közi yorudi, üch oghul tughdi, tunjisigha kün dep, otturanchisigha ay dep, kenjisige yultuz dep at qoydi. bir küni oghuz xaqan owgha chiqti, aldidiki kölning otturisida bir tüp derexni kördi. bu derexning kawigida bir qiz tenha olturatti, u intayin sahipjamal idi, uning közi asmandinmu kökrek, chéchi su éqimidek, chishi ünchidek idi. u shundaq sahipjamal qiz idiki, yer-jahandiki kishiler uni körse " ah, ah! janni alidiken " der idi. sütmu qimizgha aylinatti. oghuz xaqan uni körginide hushidin ketti, yürikige ot chüshti, uninggha ashiq boldi, uni aldi, uning bilen bille yatti, tilikige yetti. u qiz ikki qat boldi, künler ötüp, tünler ötüp uning közi yorudi, üch oghul tughdi, tunjisigha kök, otturanchisigha tagh, kenjisige déngiz dep at qoydi. shundin kéyin oghuz xaqan chong toy berdi, el-jama etni teklip qildi, ular kélip qatnashti. qiriq shire, qiriq bendung yasatti. köpchilik türlük nazu-németni yéyishti, türlük mey-sharapni ichishti. toydin kéyin, oghuz xaqan beglerge we el-jama etke yarliq chüshürüp mundaq dédi:" men silerge boldum xaqan, élinglar ya bilen qalqan. tamgha bizge bolsun buyan (2), kök böri bolsun hem uran(3); tömür neyziler bolsun orman, owliqta yürüshsun mal-waran; hem aqsun derya we éqin, quyash tugh bolsun, asman qorghan." andin kéyin , oghuz xaqan terep-terepke yarliq chiqardi. mektup yézip elchilerdin ewetti. bu mektupta mundaq déyilgen" men uyghurlarning xaqanimen, men pütün jahanning xaqani bolushum kérek. men silerning manga boy sunushinglarni soraymen. kimki méning aghzimgha baqsa, men uninggha tartuq tartip, uning bilen dost bolimen. kimki aghzimgha baqmisa, ghezep bilen leshker tartip, uni özümge düshmen tutimen. leshkerlirim hemmila yerde silerni yoqitidu". bu chaghda , ong terepte altun xaqan dégen bir xaqan bar idi, bu altun xaqan oghuz xaqangha elchi ewetip, nurghun altun-kümüsh, nurghun yaqut, ünche-merwayitni sowgha qilip, oghuz xaqangha béqinidighanliqini bildürdi. oghuz xaqan uning yaxshi begliri bilen dostluq munasiwet ornatti, altun xaqan bilen dost boldi. izalar: (1)tömür qozuq___ shimaliy qutup yultuzi (2) uran_____ jenggiwar shu ar (3) buyan____ bext, qut [ 本帖最后由 UyghurDadxah 于 2008-3-5 17:31 编辑 ] |
|
|
|
6#
发布于：2008-03-05 17:23
sol terepte urum(1) dégen bir xaqan bar idi, bu xaqanning leshkerliri we sheherliri nurghun idi. bu urum xaqan oghuz xaqanning yarliqini qobul qilmidi, uni hörmetlep aldigha barmidi," bu sözlerge pisent qilmaymen" dep yarliqqa boy sunmidi. buning bilen oghuz xaqanning gheziwi kélip, uninggha esker chiqirishqa teyyarlandi. tughlirini kötürüp, eskerlirini bashlap atlandi. qiriq kündin kéyin , muz tagh dégen taghning baghrigha yétip bardi. chédir tikip, shuk bolup uxlashti. tang süzülgende oghuz xaqanning chédirigha kündek bir yoruq chüshti. u yoruq ichidin kök tüklük, kök yayliliq chong bir erkek böri chiqti. bu böri oghuz xaqangha mundaq dédi:" hey oghuz, sen urumgha esker chiqarsang, men aldinglarda yol bashlap mangimen." shundin kéyin oghuzxaqan chédirlirini yighip atlandi. qarisa, leshkerlirining aldida kök tüklük, kök yayliliq chong bir erkek böri yol bashlap méngiwatqan, buning bilen ular börining keynidin egiship ilgirilidi.
birnechche kündin kéyin kök tüklük, kök yayliliq bu chong erkek böri yoldin toxtidi, oghuzmu leshkerliri bilen birge toxtidi. bu yerde itil(2) dégen bir derya bar idi. itil deryasining qirghiqidiki qara tagh baghrida qattiq urush boldi, ikki qoshun arisida nahayiti köp jiddi urush boldi, urush el-jama etning könglige köp qayghu saldi. urush shundaq qattiq boldiki, itil deryasining süyi qipqizil sirgha aylandi. oghuz xaqan yengdi, urum xaqan qachti, oghuz xaqan urum xaqanning xaqanliqini aldi, el-jama etni özige qaratti, nurghunlighan jansiz we janliq ghenimetler oghuz xaqanning ordisigha kirdi. urum xaqanning bir qérindishi bolup, uning ismi urus(3) beg idi, urus beg oghlini tagh béshigha jaylashqan, etrapi chongqur xendek bilen oralghan sheherni qoghdashqa ewetti, hemde oghligha:" sheherni qoghdishing kérek, urush bashlanghandin kéyinmu, sheherni qoghdap qélishing kérek" dédi. oghuz xaqan ashu sheherge atlandi. urus begning oghli oghuz xaqangha nurghun altun -kümüsh ekeldi, hemde:" éx, sen méning xaqanimsen! atam bu sheherni manga bergen hemde sheherni qoghdishing kérek, urush bashlanghandin kéyinmu sheherni qoghdap qélishing kérek, dégen. eger atam xapa bolup qalsa, méning halim ne bolur? men séning yarliqingni ijra qilishqa teyyarmen, bizning bextimiz , séning bexting; bizning urughimiz, séning derixingning urughidin; tengri sanga pütün ziminni ata qilmaqta. méning jismim we bextim sanga mensup, men sanga tartuq tartip turup, dostluqtin chiqmaymen" dédi. oghuz xaqangha yigitning sözi yaqti, shadlinip küldi, hemde:" manga köp altun teqdim qipsen, sheherni yaxshi saqlapsen" dédi. shunga uninggha " saqlap" (4)dep at qoydi, uninggha dostluq qildi. shundin kéyin oghuz xaqan leshkerliri bilen bille itil deryasigha keldi. itil deryasi chong bir derya idi, oghuz xaqan buni körüp éyttiki:" itilning süyidin qandaq ötermiz?" leshkerler ichide ulus orda beg dégen bir yaxshi beg bar idi, u qabiliyetlik we éqilliq adem idi. u beg derya boyida nurghun tal-yaghachlarning turghanliqini kördi, buning bilen héliqi beg.... ashu yaghachlar.... kesti. uni suning üstide leylitip, özliri uning üstige chiqip itil deryasidin ötti. oghuz xaqan shadlinip küldi, éyttiki:" hey, sen bu yerge bolghin beg, qipchaq(5) sanga at bolsun. " ular dawamliq ilgirilep mangdi. shundin kéyin , oghuz xaqan yene héliqi kök tüklük, kök yayliliq erkek börini kördi. bu kök böri oghuz xaqangha éyttiki:" oghuz, emdi leshkerliringni bashlap bu yerdin qozghal, sen el-jama et we beglerni bashlap mang, men sanga yol bashlap mangimen." tang atqanda oghuz xaqan erkek börining leshkerliri aldida yol bashlap kétip barghanliqini körüp shadlandi hemde dawamliq ilgirilep mangdi. oghuz xaqan bir chipar ayghir atqa minetti. u bu ayghirni intayin yaxshi köretti. yolda bu ayghir közdin yütti. bu yerde igiz bir tagh bar idi, uning üstide tong-muzlar bar idi, uning choqqisida appaq qarlar bar idi. shunga bu tagh muz tagh dep atilatti. oghuz xaqanning éti muz tagh ichige kirip ketti, buning bilen oghuz xaqan uzunghiche azap chekti. leshker ichide bestlik we tembel bir er bar idi, u héchnémidin qorqmas batur adem idi, jenglerning sinaqlirigha berdashliq bergen adem idi. bu adem atni izdigili taqqa kirdi, toqquz kündin kéyin , oghuz xaqangha ayghirni hazir qildi. muz tagh intayin sogh bolghachqa, bu begning pütün et-janini qar-muz qaplighan idi. oghuz xaqan xursen bolup küldi, éyttiki:" hey, sen beglerge bolghin bashliq, menggülük isming bolsun qarluq(6)" . hemde uninggha nurghun dunya teqdim qildi. yene dawamliq ilgirilidi. u yolda igiz bir öyni kördi, bu öyning témi altundin, tünglüki kümüshtin, ishigi tömürdin yasalghan idi. ishigi quluplanghan bolup, achquchi yoq idi. leshker ichide bir chiwer ustam bar idi. uning ismi tömürdu qaghul idi, oghuz uninggha:" sen bu yerde qal, ishikni ach, ishikni achqandin kéyin ordigha qaytip bar" dep yarliq chüshürdi hemde uninggha " qalach(7)" dep at qoydi. yene dawamliq ilgirilidi. bir küni kök tüklük, kök yayliliq erkek böri yene yoldin toxtidi. oghuz xaqanmu yoldin toxtap, chédirlirini tikti. bu térilmighan tüzlenglik bir yer bolup, jurchit(8) dep atilatti. uning el-jama iti köp, yerliri keng idi, bu yerde yilqilar, pada-kalilar, altun-kümüsh, ünche-merwayitlar köp idi. jurchit xaqan we el-jama iti oghuz xaqangha qarshiliq bildürdi. urush bashlandi, ikki terep oq chiqirip, qilich urushup jeng qildi. oghuz xaqan jurchit xaqanni yengdi, uning béshini élip öltürdi, jurchitning el-jama itini öz aghzigha qaratti. urushtin kéyin , oghuz xaqanning leshkerlirige, nökerlirige we xelqighe shundaq köp ghenimetler chüshtiki, uni toshushqa shunchila at, qéchir, kalilar azliq qildi. oghuz xaqanning leshkiri ichide bir chiwer kishi bar bolup, uning ismi barmaqliq yosun billig idi. bu chiwer adem bir igiz harwa yasidi. harwa üstige jansiz ghenemetlerni qachilidi, harwining aldigha janliq ghenimetlerni qoshti, ulargha harwini tartquzdi. nökerler , el-jama et buni körüp heyran boldi, ularmu harwa yasidi. igiz harwa mangghanda " qangha, qangha" dégen awaz chiqatti, shunglashqa uninggha " qangha" dep at qoydi. oghuz xaqan qanghalarni körüp küldi, éyttiki:" qangha bilen jansiz ghenimetni janliq ghenimet sörep mangidiken. igiz harwini menggü untup qalmasliq üchün, qanghuluq(9) sanga at bolsun" sözini tügitip yürüp ketti. andin kéyin , oghuz xaqan yene kök tüklük, kök yayliliq erkek böri bilen bille sindu(10), tangghut(11), shagham(12) tereplerge yürüsh qilip bardi, köp urush we toqunushlardin kéyin , u jaylarni ishghal qildi we u yerlerni öz dölet téritoriyisige qoshti. untup qalmasliq kérek, jenup terepte barqan(13) dégen yerning barliqini bilish kérek, u yer nahayiti munbet we issiq yer iken. u yerde haywanlar we qushlar köp iken, altun-kümüsh, bayliq köp iken. u yerdiki xelqlerning chirayi qapqara iken, xaqanining ismi masar(14) xaqan iken. oghuz xaqan shu yerge atlandi, intayin qattiq urush boldi. oghuz xaqan yengdi, masar xaqan qachti. oghuz xaqan bu yerni ishghal qildi, buningdin uning dostliri xursen boldi, düshmenliri zar qaqshidi. oghuz xaqan uni yenggendin kéyin , pütmes-tügimes bayliqqa we mal-charwigha ige boldi hemde ularni öz élige toshup ketti. izahlar: (1) urum ________ bu yerde sherqiy rimni körsitidu. (2) itil _______ qedimki uyghur tilida wolga deryasini körsitidu. (3) urus _______ orus, qedimki ruslarni körsitidu. (4) saqlap ____ bu söz erepche saqaliba[ slawyan] ning köplük shekli, slawyanlarni körsitidu. (5) qipchaq____ türk qebililiri ichidiki meshhur qebile, miladi 9- esirdila bu nam islam tarixlirida körülidu, mongghul dewride bular altun orda xanliqini qurghan asasliq küch idi, shundaqla hazirqi qazaqlarning ejdadi, qazaqistan " deshti qipchaq" depmu atilidu. (6) qarluq____ tarixta ötken meshhur türk qebilisi, miladi 774-yili bu qebile qedimqi uyghur, basmillar bilen birliship sherqi türk xanliqini yoqatqan, bular eslide altay téghining gherbiy jenup rayonida yashighan. 8- esirde yette su wadisini igelligen, kéyin téximu jenubqa siljip, qeshqer etraplirinimu igelligen. (7) qalach ___ hazirqi iranning gherbi shimal qismida olturaqlashqan türk qebilisining nami. (8) jurchit____ jurjitlar , jin sulalisini qurghan (9) qanghaluq____ qedimki türk qebilisining nami, qazaqlar ichide hazirmu bir qebilining nami mushundaq atilidu, xenzuche menbelerdiki 高车 qangli , bu namning menen terjimisidur. (10) sindu ____ hindistanni körsitidu (11) tangghut ____ gherbi shiyani körsitidu; mehmut qeshqeri " bu yéqin chingha olturaqlashqan türk qebilisi" dégen; bezi türki menbelerde bu nam zangzularnimu körsitidu. (12) shagham_____ sham, süriyeni körsitidu. (13) barqan____ bu éniq emes, qara xitayni körsitidu dégüchilermu bar. (14) masar____ Pelliot bu sözni misirni körsitidu dep qaraydu. lékin delil- ispat yéterlik emes. [ 本帖最后由 UyghurDadxah 于 2008-3-5 17:33 编辑 ] |
|
|
|
7#
发布于：2008-03-05 17:23
untup qalmasliq kérek, kishilerge bildürüsh kérek. oghuz xaqanning yénida aq saqalliq, boz chachliq, qabiliyetlik bir qéri kishi bar idi. u bilermen we lilla wezir idi, uning ismi ulugh türk idi. künlerning biride, u chüshide bir altun ya bilen üch kümüsh oq kördi, bu altun ya kün chiqishtin ta kün pétishqiche sozulghan idi. üch kümüsh oqning uchi shimalni körsitip turatti. uyqudin kéyin , u chüshige kechkenlerni oghuz xaqangha éytip mundaq dédi:" hey xaqanim, sanga uzun ömür yar bolsun; hey xaqanim, séning el-nizaminggha adalet yar bolsun; kök tengri chüshümde berdi manga isharet, ishghal qilghan yerlirini urughigha bölüp bersun dep. " oghuz xaqan ulugh türkning sözini anglap, intayin xursen boldi hemde:" éytqining kelsun " dédi.
ikkinchi küni tang atqanda, balilirini chaqirip keltürüp éyttiki:" hey oghullirim, owni könglüm tartip turidu. yashinip qalghanliqim üchün owgha chiqishqa chamim yetmeydu. kün, ay, yultuz, üchinglar tang atar terepke béringlar. asman, tagh, déngiz üchinglar tün qarangghusi terepke béringlar." buning bilen ücheylen tang atar terepke, qalghan üchi tün qarangghusi terepke ketti. kün, ay, yultuz nurghun haywan, qushlarni owlidi, hemde yoldin bir altun yani tépiwaldi, shundaqla uni atisigha tapshurup berdi. oghuz xaqan shadlandi hemde altun yani üch bölekke böldi we éyttiki:" hey akilar, bu ya silerge mensup bolsun, siler yagha oxshash oqni kökke étinglar." yene shundin kéyin , asman , tagh, déngiz nurghun haywan we qushlarni owlidi, yoldin üch kümüsh oq tépiwaldi hemde uni atisigha tapshurup berdi. oghuz xaqan shadlandi hemde oqlarni üchige bölüp berdi, éyttiki:" hey iniler, bu oq silerge mensup bolsun, ya oqni toghrilaydu, siler oqqa oxshash yagha boy sununglar" . shundin kéyin oghuz xaqan chong qurultay chaqirdi. nökerlirini, el-jama etni chaqirtti, ular kélip bameslihet olturushti. oghuz xaqan chong chédirda......, .... ong teripige, qiriq ghulachliq uzun bir yaghachni qadatturdi, uning uchigha bir altun toxuni asti, uning tüwige bir aq qoyni baghlidi. sol teripige qiriq ghulachliq uzun bir yaghachni qadatturdi, uning uchigha bir kümüsh toxuni asti, tüwige bir qara qoyni baghlidi. ong terepte buzuqlar(1) olturdi, sol terepte üch oqlar(2) olturdi. qiriq kéche-kündüz toy boldi. ichishti, yéyishti, xursen bolushti. shundin kéyin oghuz xaqan oghullirigha yurtni üleshtürüp berdi, éyttiki:" hey oghullirim, men köp yashidim, köp urushlarni bashtin kechürdüm. ya bilen köp oq attim, ayghir bilen köp yollarni kezdim. düshmenlerni zar yighlitip, dostlarni shad eylettim, tengri aldida mejburiyitimni ada qildim. emdi yurtni silerge bölüp bérimen. "....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... izahlar: (1) buzuqlar_____ erep tarixchisi ibnal atxirning 12- esirdiki bir matiriyalida körsitilishiche, türklerning gus qismi buzuq we uchuq( üch oq) dep ikki qisimgha bölünidiken. (2) üch oq_______ < költégin menggü téshi> da gherbi türkler " on oq" dep atalghan. < moyunchur menggü téshi> da tilgha élinghan " üch qarluq" mushu üch oqni körsitemdu qandaq? [ bu nusxisi qedimki uyghur tilidiki nusxisidin qurmu qur terjime qilinghan, oshuq perdaz bérilmigen, bu nusxa yene " shaman tüslük oghuzname" déyilidu. 1980-yili béyjing 1-basmisi] [ 本帖最后由 UyghurDadxah 于 2008-3-5 17:35 编辑 ] |
|
|
|
8#
发布于：2008-03-05 17:26
<< oghuznama>> éposi [2]
( << dede qorqut>> hékayiliride xatirilengen nusxisi, texminen 15- esirlerde qelemge élinghan) bizning ne padishahningkidek permanimiz, ne loqmanningkidek dermanimiz yoq. sazdin-sözdin anglighanlargha, aq-qarini ayrighanlargha dastanlarning béshi bolghan bir dastanimiz____ oghuz dastani bar. bu dastan bir yaylaq.... bu dastan bir bulaq.... tarixlar bu yaylaqtin kécher, riwayetler bu bulaqtin su icher. sizmu iching bir yutum bu abihayattin merhemet..... burunqi zamanda oghuzxan dégen bir ulugh xaqan ötken iken, taghu-tashqa hökmi, böre-qushqa sözi ötidiken. u dunyagha kelgende dunya yéngiwashtin bir yashqa kiriptu, güzellikige gep kétemdighan, uni anidin tughulghan déyishke til barmasmish..... anar danisi, nur danisi, tengri téghining bir danisi. qashliri qelem qarisi, közliri ahu yazmisi, éghizi oymaq kebi, dastan bolghudek qalghan yéri. pishanisining otturisida köpkök nuri, kökside barmish üch tal moyi: biri arslan, biri yolwas, biri böre tüki. héchkimge oxshimesmish mijez-xuyi. külse güller échilarmish, yighlisa ünchiler chéchilarmish. ajayip bir insanmishkenki, kimningmu körgisi kelmisun uni........... anisining sütini bir shorapla, ikkinchi emmigenmish, quruq nan yep, suyuq ash ichermish. gep qilsa aghzidin bal éqip, tilidin qaymaq tamarmish. közni yumup- achquche chong bolup, qirqigha toshmay mangghanmish. ayighi yetken yerlerde lale-sumbullar ünermish, xush puraqlar chacharmish....... ne yéshigha baqmaptu, ne béshigha, ne oyungha qétilmaptu, ne tamashigha......... bir küni at chaptursa, bir kün oq étiptu. uchup kétiwatqan qushni étip chüshürüwalalaydighan adem yirtquch haywanning péyige chüshmey qalsunmu! gah éqin bolup éqip, gah derya bolup téship, künlerning biride qiriq palwangha bash boluptu. emdi u öyge, yurtqa sighsunmu! qiriq palwanni keynige sélip, yaylaqning qarliqi, yat elning qanliqi démeptu. taghdin taghqa, yurttin yurtqa sudek éqip, chüshken bashlarni kötürüp, öchken ochaqlarni yéqiptu....... uyaqlarda bir ormanliq bolup, ichide qizil tumshuq keklikler, sürme közlük kiyikler oyniship yüridiken. sharqirap aqqan sularning, shildirlighan yapraqlarning, shaxtin shaxqa qonup sayrashqan qushlarning sadaliri qoshulup kishini meptun qilidiken. bu ormanliqta yette bashliq bir diwe bolup, u yerge kirgen nerse saq chiqmaydiken. bu diwe suning otturisida zong olturiwélip, aghzi échilghan haman qurbanliri keltürülmise, bir yutum sugha " süf" dep, qanchilighan ghunche boyluqlarni chaynimay yutiwétidiken. adem yerdin ünmeydu-de! bu wejdin qanchilighan ochaqlarning küli tozup, qanchilighan ziminlar qurup chöl boptu. yurt-yaylaqlar buninggha chidisunmu! zamanlardin buyan ni-ni palwanlar topliship bérishiptu, lékin uning térisi tömürdin, baghri polattin qattiq iken. oq étiptu, tegmeptu; qilich chépiptu, kesmeptu; neyze sanchiptu, teshmeptu. taghu-tashni béshigha béshigha yaghduruptu, bir tal moyimu tewrimeptu. anilar tash yürek bolghan bir küni oghuz ormangha qarap yol aptu. uning niyitini közidin pem qilghanlar: ___ ey oghul, pütün jahanni kezse, baturluqta séning aldinggha ötüdighini yoq. lékin bu diwe oynishidighan mexluq emes, jéningdin toydungmu sen!___ dep yoldin qayturmaqchi boptu. lékin yash yigit: ___ men buninggha ehde qildim, ölsem yer xosh bolar, qalsam el__ ....dep méngiptu, méngiptu, jilghilardin seldek, töpilerdin yeldek ötüp, barmaqchi bolghan yérige yétip bériptu. u küni bir kiyikni tutup söget téli bilen bir derexqe baghlap qoyuptu. etisi tang seherde bérip qarisa, kiyikning ornida boranlar uchuwétiptu. bu künimu bir janiwarni qolgha chüshürüp, unimu kümüsh kemiri bilen derexqe baghlap qoyuptu. etisi yene bérip qarisa, uning ornidimu shamallar chiqiwétiptu. shundaq qilip diwini bu yerge ügitiwaptu. bu kéche oghuz béshini alqinigha élip derexning tüwide marap yétiptu. qarangghu chüshüshke bashlaptu. u ne qorqsun , ne qorunsun, yüriki éghipmu qoymaptu. ormanda bir warang-churung kötürülüp, del-derexler bashlirini égip, yapraqliri yerni qaplaptu.... aman-zaman démeptu, shu esnada qara diwe qara borandek étilip kélip oghuzning qalqinigha tégiptu. qalqan tilinip, sawuti parchiliniptu, lékin oghuzning bir tal moyimu tewrimeptu. u yaratqan igisige séghinip, shap pichiqini qoligha élip, diwining béshigha bir étiptiken, awwili xuda, diwe jehennemge rawan boptu. oghuz qarap tursunmu! shu an diwining kallisini ténidin juda qiptu..... bu xewer tarqalghanda yaylaqning, yurtning jamali külüptu, shundaq bir héyt-merike qilishiptuki, pelekmu xosh boptu. shu kündin kéyin xalayiq palwanlar béshi oghuzni xanlardin üstün bilip bashlirigha taj qilishiptu.... künlerdin bir küni oghuz bir taghning choqqisida ibadet qilip olturghinida, birdin etrapni qarangghuluq bésip, köz közni körgili bolmay qaptu. bu qarangghuluq ichide köpkök bir nur peyda boptu. u bérip qarisa ne ay emes, ne yultuz emes, aymikin dése kün bolup tughqan bir qiz iken. u külse nurmu külermish, u yighlisa nurmu yighlarmish. oghuz bir qarap es-hushini yoqitiptu, yene bir qarap ésige keptu. ular bir-birining pishanisige yézilghan bolsa kérek, qiriq kéche-kündüz toy qilip muradigha yétishiptu...... aylar, yillar ötüptu. oghuz bu nur jamaldin üch oghul tépiptu, biri quyash, biri ay, biri yultuz boptu.... künlerning biride oghuz shikargha chiqiptu. chimenliklerni kézip lale-sumbul tériptu, say-jilghilar éshiptu, aldida köpkök bir köl peyda boptu. kölning otturisida bir tüp derex, derexning üstide bir qizni körüptu. u qizni güzel dése dégüchiliki bar iken. béqishliri ahu kiyiktek, yéqishliri qipqizil choghdek iken. u külse kölmu külermish, yighlisa kölmu yighlarmish.... ademni körse chiray achmasmish, qimizdek érip aqmasmish. xoja oghuzning yürikige shundaq bir ot chüshüptuki, köyüp kül bolushqa az qaptu. " qandaq qilay, u pishanemge yézilghan bolsa, bumu yürikimning bir aghriqi!" dep uning bilen wisal arzusigha yétiptu. aylar,yillar ötüptu. bu ahu közlüktinmu üch perzent körüptu. biri ersh, biri tagh, biri déngiz boptu..... tengri oghuzni hemme muradigha yetküzüptu. lékin uning hasil bolmighan bir muradi qaptu. künlerning biride u elge katta dastixan sélip toy bériptu, yette yashtin yetmish yashqiche hemme beglerni teklip qilip, chonglarni hörmetlep, kichiklerni izzetligendin kéyin: ___ ey baturlirim, palwanlirim,___ deptu,___ tengri xalaptiken, silerge xan boldum, xaqan boldum. textke chiqqan künümdin béri zimmemge chüshkenni qildim. öyünglarni öyüm, ochiqinglarni ochiqim bilip, yighlighanlar bilen yighlidim, külgenler bilen küldüm. bu tupriqimizni shundaq bir tirikchilik tertipige érishtürdümki, emdi ne diwe kélelmes, ne jin-sheytan tégelmes boldi. ..... lékin yayliqimiz bir ghérich, yurtimiz bir ghulach. bu yerlerge sighmas bolduq. ... bilikimge bilek, yürikimge yürek bolsanglar, shu dunyani alqinimgha élip, yetmish ikki milletni bir tugh astigha toplashni oylaymen. tilinglarning tégidikini éytinglar, qandaq deysiler? bundaq xangha kim qurban bolmas.... oghuz begliri bir éghizdin : ___ ey xanlar xani,___ deptu,___ könglingizge shu oy kelgen bolsa, hemmimiz aghzingizgha qaraymiz. namingiz namimiz, muradingiz muradimiz. öl dégen yerde ölimiz, tur dégen yerde turimiz! bu ehdu peyman bilen oghuz töt etrapqa qushning qaniti bilen xewerler yetküzüp, hemme xanlarni tughi astigha chaqiriptu: ___ buyruqumgha bash egkenlerni béshimgha alimen, bérip yene öz dölitini sürsun. lékin, bash egmigenlerning jénigha way, ejilige hazir bolsun!.... u chaghlarda oghuzlarning ong qanitida " altun xaqan"(1), sol qanitida " kümüsh xaqan"(2) dégen xanlar bar iken. altun xan permanni alghinida uni söyüp béshigha qoyuptu we: ___ taj-textimge tegmigendin kéyin bar-yoqum séning bolsun!___ dep oghuzning tughi astigha kiriptu. lékin kümüsh xan: ___ men héchkimning tughi, boyunturughi astigha kirmeymen, kelgüchi bolsa köridighini bar!___ dep meydangha chiqiptu. buni anglighan oghuzxan derghezepke keptu: ___ emrimge qarshi chiqqan senmu!___ dep uninggha qarshi atliniptu. leshker üstige leshker yéghip, neyziler orman boptu. qara taghdin kelgen qara seldek éqip qush uchmas, karwan kezmes bir yerge keptu. oghuzxan kélip oltura- olturmayla chédirning ichige bir yoruqluqning sholisi chüshüptu. bu shola ichidin kök tüklük, kök yayliliq bir böre chiqip: ___ néme tiliking bolsa tile,__ dep aldigha chüshüptu. ular méngiptu, méngiptu.... " idil" dégen deryaning boyigha yétiptu. derya boyida böre toxtaptiken, ularmu toxtaptu. halbuki, kümüsh xanmu taghu-tashni toplap u yerge keptiken, shundaq bir jeng boptuki, yazsa-yazsa tügimes bir dastan boptu....... derya qan bolup éqip, atlarnimu sugharghili bolmaptu. qéni u yoghan gep qilghan kümüsh xan! tatliq jénini élip qéchiptu. taj-texti oghuzlarning qoligha chüshüptu. [ 本帖最后由 UyghurDadxah 于 2008-3-5 17:35 编辑 ] |
|
|
|
9#
发布于：2008-03-05 17:27
bu qanliq jengdin kéyinmu topilang bésilmaptu. " sha ir sözi uz bolur, köp uzartsaq söz bolur" . oghuzxan yene birnechche ötkili bolmas sulardin éship, ashqili bolmas taghlarni éship, yéngilmes yawlarni yéngip, échilmas qel elerni échip, yette iqlim, töt etrapni bir tugh astigha toplaptu. öz tughi astigha alghan yerlerni biliki hem yürikige ishengen xan, xanimanlargha tapshurup, ularning birige:
__ bu yéshil yurtni sanga hediye qildim, al, saqla!__ deptu. shu kündin étibaren bu uruqning nami " saqlighuch"(3) boptu. yene birige: __ bu yerde tur, bu yurtta köpeyginingche köpey!___ deptu. shuningdin étibaren bu jemetning nami " turghuch"(4) boptu. yene némiler bolghanliqini kim bilsun, xanlar xani qilichning quwwiti bilen qolgha kelgen , tapini yetken yerlerde yigirme nechche beglik qurup, öz yurt-yayliqigha qaytiptu. derweqe uning chachliri shu yollarda aqiriptu.... shu zamanlarda " qutluq "(5) dégen yashanghan aqsaqalliq bir xoja ötkeniken. u eqil-parasetlek kishi bolup, dunyada bilmeydighini yoq, her ishqa aqil er iken. oghuzxan uni béshida kötürüp, her sözini bir karamet hésablaydiken. bir küni bu aqsaqalliq xoja chüshide bir altun ya bilen bir kümüsh oq körüptu. altun yaning kirichi kündüz terepke étilsa, kümüsh oq kéche terepke uchuptu. u tang seherde oghuzxanning aldigha bérip, chüshige xeyrlik tebir bergendin kéyin oghuzgha bisharet qiliptu. xanlar xanimu uning telipi boyiche oghullirini chaqirtip: __ ey oghullirim, her ishning waqti ghenimet. chong oghullirim etila kün chiqishqa qarap ménginglar, kichik oghullirim kün pétishqa qarap ménginglar. qismitinglarda néme bolsa teliyinglargha shu chiqar!___ dep ulargha bext tileptu.... quyash, ay, yultuzlar kün chiqish terepke, ersh, tagh, déngizlar bolsa kün pétish terepke qarap méngiptu, méngiptu, oy-dala, say-dala démeptu. alte ay bir kün méngiptu. kün chiqishqa mangghan chong qérindashlar bir altun ya tépiptu, kün pétishqa mangghan kichik qérindashlar bir kümüsh oq tépiptu. " mana bu dunyadiki nésiwimiz!" déyiship, ekilip atisining aldigha qoyuptu. oghuzxan xursen boptu we altun yani üchke bölüp chong oghullirigha bérip: ___ ey chong oghullirim, ___ deptu,___ ya silerning bolsun. yadur oqni atqan, silermu yadek bolunglar. buningdin kéyin " kök oq"(6) bolsun naminglar,__ deptu. kümüsh oqnimu üchke bölüp kichik oghullirigha bérip: ___ ey kichik oghullirim, __ deptu,__ oq silerning bolsun. oqtur köklerge étilghan. silermu oqtek bolunglar. buningdin kéyin " üch oq "(7) bolsun naminglar,__ deptu. bu weqe munasiwiti bilen oghuzxan katta murasim ötküzüp, xandin chopanghiche hemmeylenni yighiptu we ong yénigha qiriq ghulach igizlikte bir xada tiktürüp, uchigha bir altun toxu qondurup, tüwige bir aq qoy baghlaptu.... sol yénighimu shundaq bir xada tiktürüp, uning uchigha bir kümüsh toxu qondurup, tüwige bir qara qoy baghlaptu. ong yénida kök oqlarni, sol yénida üch oqlarni olturghuzup qiriq kéche-kündüz toy- merike qilghandin kéyin , xanlar xani oghuz xan oghullirigha mundaq wesiyet qiptu: ___ ey oghullirim, qanatlirim, qollirim! köp yashidim, köpni kördüm. düshmenlirimni yighlitip, dostlirimni küldürdüm. emdi ömrüm axirlashti, sanaqliq künlirim qaldi.... paniy dunya kimge qalsun, yurt-yayliqimni silerge amanet qilimen. sular qurusa qurusunki, neslimiz qurumisun. bu dunyada namimiz öchmisun..... wesiyet ayaghlishish bilenla oghuzxan aridin ghayip boptu. bu ulughlar ulughi sir boldimu, nur boldimu, u yéri namelum, emma oghuzxanning wesiyiti emelge éshiptu. dunyada ni-ni derya-déngizlar quruptu, oghuz nesli qurumaptu. zamanlar kéliptu, kétiptu, kök oqlar köpiyip, üch oqlar ulghiyip boy tartip putaqlaptu, pilek tartip xemekleptu. putaqlar shaxlap, u yaylaqtin bu yaylaqqa köchüptu. hayat-mamatliq chaghlardimu hayatliq buliqidin ichip menggülükke qarap méngiptu...... izahlar: (1) altun xaqan__ qochu nusxisigha oxshash jin sulalisini körsitidu. (2) kümüsh xaqan___ qochu nusxisidiki urum xaqan (3)saqlighuch___ shu silawyanlarni körsitidu, " saqlap" bilen oxshash (4) turghuch____ bu heqte héchqandaq izah bérilmigen (5)qutluq____ qochu nusxisida ulugh türk déyilidu, buningda qutluq, " töt ulus tarixi " da xatirilengen oghuznamide bolsa arqil xoja déyilidu. (6)kök oq____ ich oghuzlargha simwol (7) üch oq___ sirt oghuzlargha simwol qoshumche: << oghuzname>> ning wariyantliri xatirilengen eserler munular_________ << jami ul tewarix>>( iran tarixchisi rashiddin peyzullah, 1247—1318) << tarixi shejere i türk>> ( xiwe xani obulghazi bahadirxan, 1603—1644) << tarixi saljuqiye>> ( yazchizade ali) [ 本帖最后由 UyghurDadxah 于 2008-3-5 17:37 编辑 ] |
|
|
|
10#
发布于：2008-03-05 17:53
应该是维版吧，kök oq____ ich ，中间线表示遗漏吗？
[ 本帖最后由 OSMANBATUR 于 2008-3-5 17:54 编辑 ] |
|
|
11#
发布于：2008-03-05 20:34
好快呀，非常感谢提供的资料。
|
|
|
12#
发布于：2008-03-08 12:03
oghuzname和oghuznama中的“name”和“nama”有什么不同。
|
|
|
13#
发布于：2008-03-10 11:37
...Günlerden bir gün, Ay Kağan'ın gözü parladı, doğum sancıları başladı ve bir erkek çocuk doğurdu. Bu çocuğun yüzü gök gibi parlaktı. Ağzı ateş kızılı, gözleri ela, saçları ve kaşları kara idi. Perilerden daha güzeldi.
Bu çocuk anasının göğsünden bir defa süt içti, bir daha içmedi. Çiğ et, aş ve şarap istedi. Dile gelmeye başladı. Kırk gün sonra büyüdü, yürüdü, oynadı. Ayağı öküz ayağı gibi (kuvvetli), beli kurt beli gibi (ince), omuzları samur omuzu gibi, göğsü ayı vücudu gibi (kuvvetli) ve bütün vücudu tüylü idi. Yılkı güder, ata biner, av avlardı. Günlerden, gecelerden sonra yiğit (delikanlı) oldu. O çağda, o yerde bir ulu orman vardı. Bu ormanda dereler, gözeler çoktu. Buraya gelen avlar, uçan kuşlar da çoktu. Ormanın içinde bir de büyük bir canavar vardı: Yılkıları, insanları yiyen, çok büyük yaman bir canavar! (metinde gergedan olarak geçiyor). Bu canavar, halkı ağır bir eziyetle ezmiş, sindirmişti. Oğuz Kağan çok cesur yiğitti. Bu canavarı avlamak istedi ve günlerden bir gün ava çıktı. Kargı, yay, ok, kılıç, kalkanla atlandı (ve canavarı bulmak için ormana gitti). (Önce) bir geyik yakaladı. Onu söğüt çubukları ile bir ağaca bağlayarak bırakıp gitti. Sabahleyin tan ağarırken yine geldi. Gördü ki canavar geyiği kapmış. (Oğuz Kağan bu defa) bir ayı yakaladı. Onu, altın kemeri ile ağaca bağladı ve gitti. Ertesi sabah, tan ağaran çağda yine geldi. Gördü ki canavar ayıyı da almış, götürmüş. (Bu defa) o ağacın dibinde kendisi durdu. Canavar gelip, başı ile Oğuz'un kalkanına vurdu. Oğuz kargı ile canavarın başına vurarak onu öldürdü. Kılıçla başını keserek, alıp gitti. Tekrar (aynı yere) geldiği zaman gördü ki bir sungur (aladoğan) canavarın içerisini (iç organlarını) yemektedir. Yay ile, ok ile sunguru öldürdü, başını kesti. Ondan sonra dedi ki: Canavar geyiği yedi, ayıyı yedi, kargım onu öldürdü. Çünkü kargım demirdendi. Canavarı sungur yedi, yay ve okum onu öldürdü. Çünkü okum bakırdandı. Gene günlerden bir gün, Oğuz Kağan bir yerde Tanrı'ya yalvarmakta idi. Karanlık bastı ve gökten bir gök (mavi) ışık düştü. Güneşten, aydan daha parlak bir ışıktı. Oğuz Kağan (bu ışığa doğru) yürüdü. Gördü ki, ışığın ortasında bir kız oturuyor. Çok güzel bir kız. Başında ateşli ve parlak bir beni yardı. Altın kazık (demir kazık yıldızı) gibiydi. Öyle güzel bir kızdı ki, gülse mavi gök gülüyor, ağlasa mavi gök de ağlıyordu. Oğuz Kağan onu görünce usu (aklı) gitti. Onu sevdi ve aldı. Onunla yattı ve dileği oldu. Kız hamile kaldı. Günlerden gecelerden sonra (kızın gözleri) parladı. Üç erkek çocuk doğurdu. Birincisine Gün, ikincisine Ay, üçüncüsüne de Yıldız adını koydular. Gene bir gün Oğuz Kağan ava gitti. Önünde, bir göl ortasında bir ağaç gördü. Ağacın kovuğunda bir kız vardı. Yalnız oturuyordu. Çok görümlü (güzel) kızdı. Gözü gökten daha gök (mavi) idi. Saçları dere gibi dalgalı, dişleri inci gibiydi. O kadar güzeldi ki, yeryüzü insanları onu görse "Ay ay, ah ah, ölüyoruz!" diye sütten kımız olurlardı. Oğuz Kağan onu gördükte usu (aklı) gitti, yüreğine od düştü. Onu sevdi, aldı. Onunla yattı, dileği oldu. Kız dölboğa (hamile) kaldı. Günler ve gecelerden sonra (bu hatunun da) gözleri parladı ve üç erkek çocuk doğurdu. Birincisine Gök, ikincisine Dağ, üçüncüsüne Deniz adını koydular. Ondan sonra Oğuz Kağan büyük bir toy verdi. Halka yarlıg gönderdi. Çağırılan halk, birbirine danıştı ve geldi. Oğuz Kağan kırk masa ve kırk sıra yaptırdı. Türlü yemekler, türlü şaraplar, tatlılar, kımızlar yediler ve içtiler. Toydan sonra Oğuz Kağan beğlere ve halka yarlıg verdi. Dedi ki: Ben sizlere oldum kağan, Alalım yay ile kalkan, Nişan olsun bize buyan, Bozkurt olsun bize uran, Demir kargı olsun orman, Av yerinde yürüsün kulan, Daha deniz, daha müren, Güneş tuğ olsun, gök kurıkan. Gene ondan sonra, Oğuz Kağan dört yöne yarlıg yolladı. Bildiriler bildirdi ve elçilerine verip gönderdi. Bu bildiriler şöyle yazılmıştı: "Ben Uygurlar'ın kağanıyım, yerin dört bucağının kağanı olsam gerektir. Sizlerden baş eğmenizi istiyorum. Kim benim ağzıma bakarsa (ağzımdan çıkan emirlere uyarsa), hediyelerini kabul eder, onu dost bilirim. Kim baş eğmezse, gazaba gelirim, onu düşman tutar, çeri çıkarıp baskın yapar ve astırırım, yok ederim!" Gene o çağda, sağ yanda, Altın Kağan denen bir kağan vardı. Bu Altın Kağan Oğuz Kağan'a elçi gönderdi. Pek çok altın, gümüş, yakut taşlar, pek çok mücevher yollayarak bunları Oğuz Kağan'a saygı ile sundu. Onun emirlerini dinledi ve iyi vergilerle dostluğunu sağladı. Sol yanda Urum denen bir kağan vardı. Bu kağanın çerileri çok çok, balıgları (şehirleri) çok çok idi. Bu Urum kağanı Oğuz Kağan'ın yarlığını (buyruğunu) dinlemezdi. "Ben onun sözünü tutmam" derdi. Oğuz Kağan gazaba gelerek onun üzerine yürümek istedi. Tuğlarını kaldırıp askeriyle onun üzerine yürüdü. Kırk gün sonra Muz Dağ (Buz Dağ) denen dağın eteğine geldi. Burada çadırını kurdurdu ve uyudu. Ertesi gün, tan ağarırken, Oğuz Kağan'ın çadırına güneş gibi bir ışık girdi. O ışıktan gök tüylü, gök yeleli, büyük bir erkek kurt çıktı. O kurt, Oğuz Kâğan'a dedi ki, "Ey, ey Oğuz! Sen Urum üzerine yürümek istiyorsun, ey ey Oğuz, ben de senin önünde yürümek İstiyorum!" Ondan sonra Oğuz Kağan çadırını durdurdu ve gitti. Gördü ki çerinin önünde gök tüylü, gök yeleli büyük bir erkek kurt yürümekte ve kurdun ardı sıra ordu ilerlemektedir. Gök tüylü, gök yeleli bu büyük kurt, bir nice gün gittikten sonra durdu. Oğuz dahi çerisi ile durdu. Burada İtil Müren denen bir deniz vardı. Bu itil Müren'in yanında, bir kara dağ önünde vuruşgu (vuruşma, çarpışma) oldu. Okla, kargı ile, kılıçla vuruştular. Çerilerin arasında vurulan çok oldu. Halkın gönüllerinde kaygı çok oldu. Tutuşma ve vuruşma öyle yaman oldu ki, İtil Müren'in suyu zencefre gibi kıpkızıl oldu. Oğuz Kağan yendi. Urum Kağan kaçtı. Oğuz Kağan, Urum Kağan'ın kağanlığını ve halkını aldı. Ordusuna canlı cansız pek çok ganimet düştü. Urum Kağan'ın bir kardeşi vardı. Adı Uruz Beğ idi. Bu Uruz Beğ, oğlunu dağ başında, derin ırmak arasında, iyi tahkim edilmiş bir şehre yolladı. Dedi ki: "Şehri korumak gerek, sen şehri iyi sakla (koru), vuruşgulardan sonra bize gel." |
|
|
|
14#
发布于：2008-03-10 11:38
Oğuz Kağan bu şehre yürüdü. Uruz Beğ'in oğlu ona çok çok altın, gümüş yolladı. Dedi ki: "Ey Oğuz Kağan, sen benim kağanımsın. Babam bana bu şehri verdi ye 'şehri korumak gerek, şehri benim için sakla ve vuruşgulardan sonra gel' dedi. "Babam sana kızdı ise bu benim suçum olur mu? Ben senin buyruğunu yerine getirmeye hazırım. Bizim kut'umuz (devletimiz, mutluluğumuz) senin kut'un olmuş. Bizim uruğumuz (soyumuz) senin ağacının yemişindendir. Tanrı sana yer verip buyurmuştur. Ben sana başımı, kut'umu (devletimi) veriyorum. Sana vergi verir, dostluktan çıkmam" dedi.
Oğuz Kağan yiğidin sözlerini güzel gördü, sevindi ve: "Bana çok altın yollamışsın, şehri iyi saklamışsın (korumuşsun)" dedi. Onun için ona Saklap adını koydu ve dostluk gösterdi. Ondan sonra Oğuz Kağan çeri ile gene İtil denen ırmağa-geldi, İtil büyük ırmaktır. Oğuz Kağan onu gördü ve "İtil suyunu nasıl geçeriz?" dedi. Çeri arasında iyi bir beğ vardı. Adı Uluğ Ordu Beğ idi. Akıllı bir erdi. Gördü ki bu yerde çok çok ağaç var. O ağaçları kesti, üzerlerine yatıp geçti. Oğuz Kağan sevindi, güldü ve: "Sen burada beğ ol, senin adın Kıpçak (oyulmuş ağaç) olsun" dedi. Yine ilerlediler. Ondan sonra Oğuz Kağan, gök tüylü, gök yeleli erkek kurdu tekrar gördü. Gök Kurt Oğuz Kâğan'a dedi ki: "Şimdi sen çeri ile burada atlan, atlanıp halkı ve beğlerini götür, ben önden yürüyüp sana yol göstereceğim." Tan ağardığında Oğuz Kağan gördü ki erkek kurt çerinin önünde yürümektedir. Sevindi, ilerledi. Oğuz Kağan bir alaca aygır ata binerdi. Bu aygır atı çok severdi. Yolda bu aygır gözden yitip kaçtı. Burada büyük bir dağ vardı. Bu dağın üstünde de don ve buz vardı. Dağın başı soğuktan ap-aktı. Onun için adı "Buz Dağ"dır Oğuz Kağan'ın atı işte bu Buz Dağ'ın içine kaçtı. Oğuz Kağan çok üzüldü. Çeri arasında, kahraman bir er beğ vardı. Ne Tanrı'dan ne şeytandan korkardı. Yürüyüşe, soğuğa dayanıklı bir erdi. O beğ dağa girdi, yürüdü. Dokuz gün sonra Oğuz Kâğan'a aygır atı getirdi. Buz Dağ çok soğuk olduğundan, o beğin vücudu karla kaplanmıştı. Ap aktı. Oğuz Kağan sevinçle güldü. Dedi ki: "Sen buradaki beğlere baş ol, senin adın ebediyen Karluk olsun." Böyle dedi ve ileri gitti. Yolda giderken büyük bir ev gördü. Bu evin (sarayın) duvarları altından, pencereleri gümüşten, çatısı demirdendi. Kapalı idi ve açkısı (anahtarı) yoktu. Çeride pek becerikli bir er vardı. Adı Tömürdü Kagul idi. Oğuz Kağan ona yarlıg (emir) verdi: "Sen burada kal ve çatıyı aç, (Kal, aç), açtıktan sonra orduya gel" dedi. Bundan dolayı ona Kalaç, (Kal, aç) adını koydu ve ilerledi. Gene bir gün, gök tüylü, gök yeleli erkek kurt, yürümedi, durdu. Oğuz Kağan da durdu ve çadırını kurdu. Burası tarlasız, çorak bir yerdi. Buraya "Çürçet" diyorlardı. Büyük bir yurt idi. Atları çok, öküzleri ve buzağıları çok, altın ve gümüşleri çok, cevahirleri çok çoktu. Burada, Çürçet Kağan'la halkı Oğuz Kağan'a karşı geldiler. Vuruş-tokuş (vuruşma-çarpışma) başladı. Oklarla, kılıçlarla vuruştular. Oğuz Kağan üstün geldi ve Çürçet kağanını öldürdü, başını kesti ve Çürçet halkını kendisine bağladı. Vuruşgudan sonra Oğuz Kağan'ın çerisine, nökerlerine (maiyetine) ve halkına öyle çok ganimet düştü ki, yüklemek ve götürmek için at, katır ve öküz az geldi. Oğuz Kağan'ın çerisinde, akıllı, iyi, becerikli bir er vardı. Adı Barmaklıg Coşun Billig idi. Bu becerikli kişi bir kağnı yaptı. Kağnı üzerine cansız malları yükledi, baş tarafına canlı malları koştu. Çektiler, gittiler. Oğuz Kağan'ın nökerleri ve halkı, hepsi, bunu gördüler ve şaştılar. Onlar da kağnı yaptılar. Bunlar, kağnı yürümekte iken kanga! kanga! diye bağırıyorlardı. Onun için onlara Kanga adını koydular. Oğuz Kağan kağnıları gördü, güldü ve (o becerikli erine): "Kanga kanga ile cansızı canlı yürütsün, Kangaluğ sana ad olsun, bunu da kağnı belirtsin" dedi, gitti. Ondan sonra gene bu gök tüylü, gök yeleli kurt ile Sindu (Sind, Hind), Tangut, dahi Şam yönlerine atlanıp gitti. Çok vuruşgudan, çok tokuşlardan (vuruşma ve çarpışmalardan) sonra oraları aldı ve kendi yurduna kattı. Hepsini yendi, bastı. Yine, söz dışında kalmasın ve belli olsun ki, güneyde Barkan denen bir yer vardır. Ulu, varlıklı bir yurttur. Çok sıcak bir yerdir. Burada çok avlar, çok kuşlar vardır. Altını, gümüşü, mücevherleri çoktur. Halkının yüzleri kapkaradır. İşte bu yerin kağanı Masar denen bir kağandı. Oğuz Kağan onun üstüne atlandı, çok yaman bir vuruşgu oldu. Oğuz Kağan yendi, Masar Kağan kaçtı. Oğuz onu hükmü altına aldı, yurdunu ele geçirdi, gitti. Oğuz Kağan'ın dostları çok sevindiler, düşmanları çok kaygılandılar. Oğuz Kağan sayılamayacak çok nesneler, yılkılar aldı. (Sonra) yurdunun, evinin yoluna düştü, döndü. Gene, söylenmeden kalmasın ve belli olsun ki, Oğuz Kağan'ın yanında ak sakallı, ak saçlı, uzun akıllı (tecrübeli), yaşlı bir kişi vardı. Anlayışlı, doğru bir insandı. Oğuz Kağan'ın tüşimeli (veziri, danışmanı) idi. Adı (unvanı) Uluğ Türk (Ulu Türk) idi. İşte bu Ulu Türk, günlerden bir gün, düşünde bir altın yay ve üç gümüş ok gördü. Bu, altın yay gündoğusundan ta günbatısına dek uzanmıştı. Üç gümüş ok da güneye doğru gidiyordu. Uykudan sonra düşte gördüğünü Oğuz Kağan'a anlattı ve dedi ki: "Ey kağanım, senin ömrün hoş olsun, ey kağanım, sana dirlik hoş olsun, Gök Tanrı düşümde ne verdiyse gerçek olsun. Tanrı bütün dünyayı senin uruğuna (nesline, soyuna) bağışlasın!" Oğuz Kağan Ulu Türk'ün sözünü beğendi. Onun öğüdünü dinledi ve öğüdüne uydu. Ondan sonra, ertesi gün, büyük ve küçük oğullarını çağırttı ve dedi ki: "Ey oğullarım, benim gönlüm av diliyor, (ama) kocamış olduğum için cesaretim yoktur, Gün, Ay, Yıldız! Tan yönüne sizler varın! Gök, Dağ, Deniz! Tün yönüne sizler varın!" Ondan sonra (oğulların) üçü tan (doğu) tarafına, üçü de tün (batı) tarafına vardılar. Gün, Ay, Yıldız, çok avlar, çok kuşlar avladıktan sonra yolda bir altın yay buldular. Bunu alıp babalarına verdiler. Oğuz Kağan sevindi, güldü, yayı üçe böldü ve dedi ki: "Ey büyük oğullarım, yay sizlerin olsun, yay gibi okları göğe kadar atın!" Gök, Dağ, Deniz de, çok avlar, çok kuşlar avladıktan sonra yolda üç gümüş ok buldular. Bunları aldılar ve babalarına verdiler. Oğuz Kağan sevindi, güldü ve okları üçe böldü. Dedi ki: "Ey küçük oğullarım, oklar sizin olsun. Yay oku attı. Sizler oklar gibi olun!" |
|
|
|
15#
发布于：2008-03-10 16:29
原帖由 DAVUTKARAMAN 于 2008-3-8 12:03 发表 这是乱用维吾尔拉丁文引起的结果，应该是Oghuzname! |
|
|
|
16#
发布于：2008-03-10 16:31
Name是波斯语，为信件之意，在这儿表示Dastan 即史诗（Epos）！
|
|
|
|
17#
发布于：2008-04-20 16:50
sol terepte urum(1) dégen bir xaqan bar idi, bu xaqanning leshkerliri we sheherliri nurghun idi. bu urum xaqan oghuz xaqanning yarliqini qobul qilmidi, uni hörmetlep aldigha barmidi," bu sözlerge pisent qilmaymen" dep yarliqqa boy sunmidi. buning bilen oghuz xaqanning gheziwi kélip, uninggha esker chiqirishqa teyyarlandi. tughlirini kötürüp, eskerlirini bashlap atlandi. qiriq kündin kéyin , muz tagh dégen taghning baghrigha yétip bardi. chédir tikip, shuk bolup uxlashti. tang süzülgende oghuz xaqanning chédirigha kündek bir yoruq chüshti. u yoruq ichidin kök tüklük, kök yayliliq chong bir erkek böri chiqti. bu böri oghuz xaqangha mundaq dédi:" hey oghuz, sen urumgha esker chiqarsang, men aldinglarda yol bashlap mangimen." shundin kéyin oghuzxaqan chédirlirini yighip atlandi. qarisa, leshkerlirining aldida kök tüklük, kök yayliliq chong bir erkek böri yol bashlap méngiwatqan, buning bilen ular börining keynidin egiship ilgirilidi.
birnechche kündin kéyin kök tüklük, kök yayliliq bu chong erkek böri yoldin toxtidi, oghuzmu leshkerliri bilen birge toxtidi. bu yerde itil(2) dégen bir derya bar idi. itil deryasining qirghiqidiki qara tagh baghrida qattiq urush boldi, ikki qoshun arisida nahayiti köp jiddi urush boldi, urush el-jama etning könglige köp qayghu saldi. urush shundaq qattiq boldiki, itil deryasining süyi qipqizil sirgha aylandi. oghuz xaqan yengdi, urum xaqan qachti, oghuz xaqan urum xaqanning xaqanliqini aldi, el-jama etni özige qaratti, nurghunlighan jansiz we janliq ghenimetler oghuz xaqanning ordisigha kirdi. urum xaqanning bir qérindishi bolup, uning ismi urus(3) beg idi, urus beg oghlini tagh béshigha jaylashqan, etrapi chongqur xendek bilen oralghan sheherni qoghdashqa ewetti, hemde oghligha:" sheherni qoghdishing kérek, urush bashlanghandin kéyinmu, sheherni qoghdap qélishing kérek" dédi. oghuz xaqan ashu sheherge atlandi. urus begning oghli oghuz xaqangha nurghun altun -kümüsh ekeldi, hemde:" éx, sen méning xaqanimsen! atam bu sheherni manga bergen hemde sheherni qoghdishing kérek, urush bashlanghandin kéyinmu sheherni qoghdap qélishing kérek, dégen. eger atam xapa bolup qalsa, méning halim ne bolur? men séning yarliqingni ijra qilishqa teyyarmen, bizning bextimiz , séning bexting; bizning urughimiz, séning derixingning urughidin; tengri sanga pütün ziminni ata qilmaqta. méning jismim we bextim sanga mensup, men sanga tartuq tartip turup, dostluqtin chiqmaymen" dédi. oghuz xaqangha yigitning sözi yaqti, shadlinip küldi, hemde:" manga köp altun teqdim qipsen, sheherni yaxshi saqlapsen" dédi. shunga uninggha " saqlap" (4)dep at qoydi, uninggha dostluq qildi. shundin kéyin oghuz xaqan leshkerliri bilen bille itil deryasigha keldi. itil deryasi chong bir derya idi, oghuz xaqan buni körüp éyttiki:" itilning süyidin qandaq ötermiz?" leshkerler ichide ulus orda beg dégen bir yaxshi beg bar idi, u qabiliyetlik we éqilliq adem idi. u beg derya boyida nurghun tal-yaghachlarning turghanliqini kördi, buning bilen héliqi beg.... ashu yaghachlar.... kesti. uni suning üstide leylitip, özliri uning üstige chiqip itil deryasidin ötti. oghuz xaqan shadlinip küldi, éyttiki:" hey, sen bu yerge bolghin beg, qipchaq(5) sanga at bolsun. " ular dawamliq ilgirilep mangdi. shundin kéyin , oghuz xaqan yene héliqi kök tüklük, kök yayliliq erkek börini kördi. bu kök böri oghuz xaqangha éyttiki:" oghuz, emdi leshkerliringni bashlap bu yerdin qozghal, sen el-jama et we beglerni bashlap mang, men sanga yol bashlap mangimen." tang atqanda oghuz xaqan erkek börining leshkerliri aldida yol bashlap kétip barghanliqini körüp shadlandi hemde dawamliq ilgirilep mangdi. oghuz xaqan bir chipar ayghir atqa minetti. u bu ayghirni intayin yaxshi köretti. yolda bu ayghir közdin yütti. bu yerde igiz bir tagh bar idi, uning üstide tong-muzlar bar idi, uning choqqisida appaq qarlar bar idi. shunga bu tagh muz tagh dep atilatti. oghuz xaqanning éti muz tagh ichige kirip ketti, buning bilen oghuz xaqan uzunghiche azap chekti. leshker ichide bestlik we tembel bir er bar idi, u héchnémidin qorqmas batur adem idi, jenglerning sinaqlirigha berdashliq bergen adem idi. bu adem atni izdigili taqqa kirdi, toqquz kündin kéyin , oghuz xaqangha ayghirni hazir qildi. muz tagh intayin sogh bolghachqa, bu begning pütün et-janini qar-muz qaplighan idi. oghuz xaqan xursen bolup küldi, éyttiki:" hey, sen beglerge bolghin bashliq, menggülük isming bolsun qarluq(6)" . hemde uninggha nurghun dunya teqdim qildi. yene dawamliq ilgirilidi. u yolda igiz bir öyni kördi, bu öyning témi altundin, tünglüki kümüshtin, ishigi tömürdin yasalghan idi. ishigi quluplanghan bolup, achquchi yoq idi. leshker ichide bir chiwer ustam bar idi. uning ismi tömürdu qaghul idi, oghuz uninggha:" sen bu yerde qal, ishikni ach, ishikni achqandin kéyin ordigha qaytip bar" dep yarliq chüshürdi hemde uninggha " qalach(7)" dep at qoydi. yene dawamliq ilgirilidi. bir küni kök tüklük, kök yayliliq erkek böri yene yoldin toxtidi. oghuz xaqanmu yoldin toxtap, chédirlirini tikti. bu térilmighan tüzlenglik bir yer bolup, jurchit(8) dep atilatti. uning el-jama iti köp, yerliri keng idi, bu yerde yilqilar, pada-kalilar, altun-kümüsh, ünche-merwayitlar köp idi. jurchit xaqan we el-jama iti oghuz xaqangha qarshiliq bildürdi. urush bashlandi, ikki terep oq chiqirip, qilich urushup jeng qildi. oghuz xaqan jurchit xaqanni yengdi, uning béshini élip öltürdi, jurchitning el-jama itini öz aghzigha qaratti. urushtin kéyin , oghuz xaqanning leshkerlirige, nökerlirige we xelqighe shundaq köp ghenimetler chüshtiki, uni toshushqa shunchila at, qéchir, kalilar azliq qildi. oghuz xaqanning leshkiri ichide bir chiwer kishi bar bolup, uning ismi barmaqliq yosun billig idi. bu chiwer adem bir igiz harwa yasidi. harwa üstige jansiz ghenemetlerni qachilidi, harwining aldigha janliq ghenimetlerni qoshti, ulargha harwini tartquzdi. nökerler , el-jama et buni körüp heyran boldi, ularmu harwa yasidi. igiz harwa mangghanda " qangha, qangha" dégen awaz chiqatti, shunglashqa uninggha " qangha" dep at qoydi. oghuz xaqan qanghalarni körüp küldi, éyttiki:" qangha bilen jansiz ghenimetni janliq ghenimet sörep mangidiken. igiz harwini menggü untup qalmasliq üchün, qanghuluq(9) sanga at bolsun" sözini tügitip yürüp ketti. andin kéyin , oghuz xaqan yene kök tüklük, kök yayliliq erkek böri bilen bille sindu(10), tangghut(11), shagham(12) tereplerge yürüsh qilip bardi, köp urush we toqunushlardin kéyin , u jaylarni ishghal qildi we u yerlerni öz dölet téritoriyisige qoshti. untup qalmasliq kérek, jenup terepte barqan(13) dégen yerning barliqini bilish kérek, u yer nahayiti munbet we issiq yer iken. u yerde haywanlar we qushlar köp iken, altun-kümüsh, bayliq köp iken. u yerdiki xelqlerning chirayi qapqara iken, xaqanining ismi masar(14) xaqan iken. oghuz xaqan shu yerge atlandi, intayin qattiq urush boldi. oghuz xaqan yengdi, masar xaqan qachti. oghuz xaqan bu yerni ishghal qildi, buningdin uning dostliri xursen boldi, düshmenliri zar qaqshidi. oghuz xaqan uni yenggendin kéyin , pütmes-tügimes bayliqqa we mal-charwigha ige boldi hemde ularni öz élige toshup ketti. izahlar: (1) urum ________ bu yerde sherqiy rimni körsitidu. (2) itil _______ qedimki uyghur tilida wolga deryasini körsitidu. (3) urus _______ orus, qedimki ruslarni körsitidu. (4) saqlap ____ bu söz erepche saqaliba[ slawyan] ning köplük shekli, slawyanlarni körsitidu. (5) qipchaq____ türk qebililiri ichidiki meshhur qebile, miladi 9- esirdila bu nam islam tarixlirida körülidu, mongghul dewride bular altun orda xanliqini qurghan asasliq küch idi, shundaqla hazirqi qazaqlarning ejdadi, qazaqistan " deshti qipchaq" depmu atilidu. (6) qarluq____ tarixta ötken meshhur türk qebilisi, miladi 774-yili bu qebile qedimqi uyghur, basmillar bilen birliship sherqi türk xanliqini yoqatqan, bular eslide altay téghining gherbiy jenup rayonida yashighan. 8- esirde yette su wadisini igelligen, kéyin téximu jenubqa siljip, qeshqer etraplirinimu igelligen. (7) qalach ___ hazirqi iranning gherbi shimal qismida olturaqlashqan türk qebilisining nami. (8) jurchit____ jurjitlar , jin sulalisini qurghan (9) qanghaluq____ qedimki türk qebilisining nami, qazaqlar ichide hazirmu bir qebilining nami mushundaq atilidu, xenzuche menbelerdiki 高车 qangli , bu namning menen terjimisidur. (10) sindu ____ hindistanni körsitidu (11) tangghut ____ gherbi shiyani körsitidu; mehmut qeshqeri " bu yéqin chingha olturaqlashqan türk qebilisi" dégen; bezi türki menbelerde bu nam zangzularnimu körsitidu. (12) shagham_____ sham, süriyeni körsitidu. (13) barqan____ bu éniq emes, qara xitayni körsitidu dégüchilermu bar. (14) masar____ Pelliot bu sözni misirni körsitidu dep qaraydu. lékin delil- ispat yéterlik emes. |
|
