[语言交流]Kitabi Dədə Qorqud《先祖科尔库特》部分章节

      当乌古斯突厥人居住在锡尔河流域时期，他们创作了流传千年的英雄史诗Kitabi Dada Qorqud《先祖科尔库特》，并把这一史诗从锡尔河两岸带到了西方。现在乌古斯突厥人的后代土耳其人、阿塞拜疆人、土库曼人以及中国撒拉尔人等都声称这部史诗是他们的文化遗产。

联合国教科文组织总干事 Koïchiro Matsuura 在庆祝会上这样评价这部史诗：

       现在许多人认识到《先祖科尔库特》的文学和历史价值。口头传统文化是世界的财富，也是不同世代、国家、人民和地区的珍贵的遗产。这不仅是个文学传统的问题，伟大的史诗象《伊利亚特》、《摩呵婆罗多》和《先祖科尔库特》还呈现了历史、社会、政治、民族和地理方面的一系列的特定内容，通过这些内容它强化了个人和群体的身份。通过书面形式，然后通过翻译和广泛的传播，它们成为全人类的遗产。

这中语言语法类讨论非常好，请继续。

嗯，我没有说金扣子就一定是黄金扣子。这个小问题，不想再说明了。
译文中还有一些词句没有翻译，还是一起想办法搞清楚吧。

Salarçe中
黄色：sarı
红色：qızıl
黄金：altun或sarı  altun
黄铜：sarı gumüş
红铜：qızıl  gumüş
纽扣：düyme

qızıl düymәli金黄色的扣子或金扣子，可以这么理解。
但问题是古代用黄金做扣子，好象不太现实，除非是汗王，而用铜做扣子一般的Beg应该可以。

感谢Dadxah的说明。
但是，再次查了词典。阿塞拜疆语中，铜是mis， 要细分的话，sarı mis黄铜、qırmızı mis红铜。如果您按照维语的解释把qızıl düymәli理解成"红铜制作扣子"似乎不妥，或者你给出阿塞拜疆语词典中提到qızıl有"铜"这一解释的根据。
qızıl在阿塞拜疆语中有黄金和金黄色两种意思，我把qızıl düymәli翻译成"金扣子"，可以理解为金黄色的扣子。

köksü qızıl düymәli（qızıl在阿塞拜疆是金色吗？Salar语中是红色）
__________________________________________________
Qizil düyme （ 维语 Qizil tügme ）是 用红铜制作的扣子！颜色看起来是红色又是金色！

谢谢Davut Karaman 兄弟，继续吧！

4
Kafir dedi: «Bәylәr, Qazanın tövlә-tövlә şaһanә atlarını minmişik,
不信教者说：“老爷们，喀山汗已经骑走了马厩里的好马，
qızıl-gümüşunü talan etmişik,
抢走了金银财宝，
qırx igidlә oğlu Uruzu dustaq etmişik.
捆住乌鲁斯之子的四十勇士作为人质
Qatar-qatar dәvәlәrini gәtirmişik,
带走了一队队骆驼
qırx incә belli qızla Qazanın arvadını tutmuşuq.
勾引了四十个身材貌美的女子作他的女人
Biz bu һeyfləri Qazana vurmuşuq».
我们这些不幸要喀山偿还。“
Kafirlәrdәn biri dedi: «Qazan bәydә bir һeyfimiz qaldı».
不信教者中有一个人说：“我就是想报一箭之仇。”
Şöklü Mәlik dedi: «Әdә, aznavur1, nә һeyfimiz qaldı?».
Şöklü Mәlik说：“好吧，贵族，你如何报仇？”
Kafir: «Qazanın Qapılı Dәrbәnddә on min qoyunu vardır.
不信者说：“在喀山的Qapılı Dәrbәnd有十头羊。
O qoyunları da götürsәk,
饲养它们
Qazana çox böyük ziyan vurardıq»,— dedi.
喀山汗经常狠狠地虐待他们。“
Şöklü Məlik: «Altı yüz kafir getsin qoyunu gətirsin», —dedi.
Şöklü Məlik说：“不信教者，你有一百匹马，把羊带回来。”
Altı yüz kafir atlandı,
不信教者骑上一百匹马，
qoyun üzәrinә yürüş etdi.
在羊身上踢了一脚(?)
Gecә yatarkәn Qaraca Çoban yuxuda qara qayğılı әһvalat gördü.
夜里，Qaraca Çoban睡了，做了个恶梦
Hövlank ayağa durdu.
(梦里)他惊恐地站着
Qabangücü vә Dәmirgücü adlı iki qardaşını yanına çağırdı.
叫Qabangücü和Dәmirgücü的两兄弟从两边驾住了他
Ağılın qapısını bәrkitdi.
？
Üç yerdə tәpә kimi daş yığdı,
三个地方放了像小山一样的石头
ala qollu sapandını əlinә aldı.
？
①Aznavur gürcü dilindә: «cәnab, әsilzadә, ağa» mәnasındadır.
Aznavur在格鲁吉亚语中意为：“先生，贵族，主人”。格鲁吉亚语原文写作აზნაური(aznaur)

to SERJUQ，您帖的文章更难，我暂时没法翻译，抱歉。

麻烦Katou先生把这一篇也翻一下（请直译尽量保持原汁原味，不必在乎汉语语法结构，这样可以看懂每个单词的含义，我的事情是否太多了Katou先生？）：

Ozan aydır:

Qarılara dörd dürlidü:

birisi soldıran soydır，

birisi toldıran toydıra ，

birisi evin tayağıdır，

birisi necә söylәrsәn， bayağıdı.

好象是老婆有4种：一个是---，待Katou先生翻译成汉语才能看懂。这个Ol是什么意思。



Ozan, evin tayağı oldır ki,

yazıdan-yabandan evә bir qonaq gәlsә,

ər adam evdә olmasa,

ol anı yedirәr-içirәr, ağırlar-әzizlәr,   göndәrәr.  

Ol   Ayişә,   Fatimә   soyıdır,   xanım.

Anun bәbәklәri bitsün.   Ocağına buncılayın övrәt gәlsün...

Gәldin ol kim soldıran soydır,

sapadanca yerindәn uru turar,

әlin-yüzin yumadan toquz bazlamac ilәn bir güvlәk yoğurd gәvәzlәr,

toyınca tıqa-basa yeyәr, әlin bökrinә urar,

aydar: «Bu evi xәrab olası! Әrә varalıdan bәrü dәxi qarnım toymadı, yüzim gülmədi.

Ayağım başmaq, yüzim yaşmaq görmәdi».

Deyәr: «Aһ, noleydi, bu öleydi, birinә dәxi vareydim.

Umarımdan yaxşı-uyar  oleydi»,—deyər.

Anun  gibinin, xanım, bәbәklәri bitmәsün; ocağına buncılayın övrәt gәlmәsün,



Gәldin ol kim toldıran toydır,

dəpdincә yerindәn uru turdı,

әlin-yüzin yumadan obanın,

ol ucından bu ucına-ol ucına çarpışdırdı.

Quv quvaladı,dindinlədi .

Өylәyәdәncә gəzdi.

Өylәdәn sonra  evinә  gәldi.  

Gördi kim, oğrı köpәk yekә tana evini bir-birinə qatmış—tauq komasına,

sığır   tamına dönmüş.

Qonşılarına çaqırar ki, Јetәr! Zәlixә! Zübeydə!

Ürüydә-can, qız-can! Paşa! Ayna Mәlәk! Qutlu Mәlәk!

Өlmәkә-yitmәkә getmәmişdim,

yatacaq yerim genә bu xәrab olasıydı.

Noleydi, bәnim evimә bir lәһzә bağaydınız!

«Qonşı həqqi— tәnri һәqqi», — deyü söylәr, Bunın, kibinin, xanım, bәbәklәri bitmәsün.

Ocağına bunın kibi övrәt gәlmәsün.

Gәldin ol kim necə söylәrsәn, bayağıdır.

Evinә yazıdan-yabandan bir udlu qonaq gәlsә,

әr adam evdә olsa, ana disә ki,

tura әtmәk gətür, yeyəlim, bu da yesün;

disәb, bişmiş әtmәkün bәqası olmaz, yemәk gәrәkdir,

övrət aydar: «Neylәyәyim, bu yığıla-caq evdә un yoq, әlәk yoq.

Dәvә dәgirmәndən gәlmәdi»,—diyәr;

«Nə gəlürsə, bәnim sağrıma gәlsün» deyü әlüyin... urur, yönin anaru,

sağrısın әrinə döndürür.  

Bin söylәrsәn,  birisini quymaz,—ərin sözini qulağına qoymaz.

Ol, Nuһ peyğәmbәrin, eşәki әslidür.

Andan dәxi sizi, xanım, allaһ saqlasun.

Ocağınıza buncılayın övrәt gəlməsün.

[ 本帖最后由 SERJUQ 于 2008-2-27 11:41 编辑 ]

您說的沒錯。感謝糾正！

din  duşmәni翻譯成"宗教之敵", qara  dәvә  boynundan应该是"黑骆驼脖子上"

Qazan  bәyin qarımış  anası  qara  dәvә  boynundan  asılı  getdi.
喀山年迈的母亲被挂在黑骆驼上

阿：qarımış  anası
撒： xarımış  anası

阿：dәvә
撒：döyi

qara  dәvә  boynundan
黑骆驼脖子上

sası  dinli,
该死的dinli.
din  duşmәni,
宗教的启示者

sası  （sası-在撒拉尔语是赖皮、耍赖，sascin-赖皮者、耍赖者）  
duşmәni,（duşmen-在撒拉尔是敌人）
不知在阿塞拜疆语中如何理解？

3．
Kafirlәrin  casusu  bunu  gördü;
不信教者的间谍察觉此事
çuğul  gedib,
迅速禀告
Şöklü  Mәliyə  xəbәr  verdi.
Şöklü  Mәliyə得到消息。
Yeddi  min qaftanının  arxası  cırıq,
之后愤怒地撕开长袍
kәsik  qara  saçlı,
半截黑发
sası  dinli,
该死的dinli.
din  duşmәni,
宗教之敌
alaca  atlı  kafir çapdı,
不信着骑上杂色的马飞奔
gecә  yarısı  Qazan  bәyin  düşәrgəsinә  gәldi,
半夜喀山回到营地
Kafirlәr  onun  qızıl  tağlı  evlәrini çalıb-çapdılar,
不信者摧毁了他的许多金色帐篷
qaza  bәnzәr  qızını-gәlinini  çığırışdırdılar.
？
Tövlə-tövlә  şaһanә  atlarını mindilәr.
骑走了马厩里的好马
Qatar-qatar  qızılı  dәvәlәrini  yedәkləyib  apardılar.
拉走了一队队的金骆驼
Qiymәtli  xәzinәsini,
以及沉甸甸的宝物
bol  pulunu talan  etdilәr.
还掠走大量钱财
Qırx  incә  belli  qız  ilә  boyu  uzun  Burla  Xatun  әsir  getdi.
众多身材修长的貌美女子被Burla  Xatun俘虏
Qazan  bәyin qarımış  anası  qara  dәvә  boynundan  asılı  getdi.
喀山年迈的母亲被挂在黑骆驼脖子上
Qazan  xanın  oğlu  Uruz  bәy  üç  yüz igidlә  әli  bağlı,
喀山汗之子乌鲁斯的三百勇士的被捆住了双手
boynu  bağlı  getdi,
捆得结结实实
İlək  Qoca  oğlu  Sarı  Qalmaş  Qazan  bәyin  evi üstündә  deyüşdә  һәlak  oldu.
İlək Qoca之子Sarı Qalmaş听说喀山已殉教
Qazanın  bu  işlәrdәn  xәbәri  yox  idi.
喀山汗杳无音讯了。

[ 本帖最后由 katou 于 2008-2-27 14:50 编辑 ]

好象还没有中文版的Dada  Qorqut，Datou先生翻译的非常好，请发挥，期待全部完成。

Saljuq兄弟的阿、汉、撒三文对照也不错。

2
Qıyan Sәlcik oğlu Dәli Dondaz dedi:
Qıyan Sәlcik之子Dәli Dondaz说:
«Bəli, xan Qazan, mәslәһәtdir».
“是，喀山汗，听您的。”
Qaragünә oğlu Qarabudaq dedi:
Qaragünә之子Qarabudaq说：
«Ağam Qazan, məslәһətdir»
“我的主人喀山，听您的。”
Onlar belә dedikdә Atağızlı Aruz qoca iki dizi üstünə çöküb dedi:
他们就这样(?) Atağızlı Aruz 老人双膝跪下说：
«Ağam Qazan, sası① dinli Gürcüstan sərһәddinә gedirsәn, qәrargaһının üstündә kimi qoyursan?».
“我的主人喀山啊，sası① dinli（?）驻扎在格鲁吉亚的边境， 他们的头领 之上 who”
Qazan dedi: «Oğlum Uruz üç yüz igidlә evimin keşiyindә dursun».
喀山说：“我们的Uruz 三百勇士会保卫我们的家园。”
Qonur atını çəkdirdi, mindi.
他拉住棕马骑了上去。
Dәli Dondaz Tәpәlqaşqa ayqırını mindi.
Dәli Dondaz骑上白色的良马往Tәpәlqaş去了(？)
Qazan bәyin qardaşı Qaragünә Göy bәdәvi atını tutdurub mindi.
喀山的兄弟Qaragünә Göy 骑上一匹阿拉伯马
Bayındır xanın düşmәnini məğlub edәn Şir Şәmsәddin Ağ atını çəkdirib mindi.
巴彦迪尔汗把手下败将Şir Şәmsәddin Ağ的马拉过来骑了上去。
Parasarın Bayburd һasarından sıçrayıb aşan Beyrək Boz ayğırına mindi.
Parasar的Bayburd 越过栅栏骑上了Beyrək Boz的马。
Qonur atlı Qazana «keşiş» deyәn bәy Yeynək Duru ayğırına mindi.
棕马主人喀山称之为“僧侣”的Yeynək Duru也骑上了马
Saymaq istәsәm, tükənәn deyil;
Saymaq istәsәm(?)，最后说道：
Qalın Oğuz bәylәri atlandılar.
强大的乌古斯勇士们，上马！
Böyük qoşun Ala dağa ova çıxdı.
大军将翻山越岭，去吧！

[ 本帖最后由 katou 于 2008-2-25 20:45 编辑 ]

阿塞拜疆语《先祖科尔库特》全文：http://dede-gorgud.iatp.az/dede-gorgud/mug.html

“qızıl在阿塞拜疆是金色吗？Salar语中是红色”

对，qızıl在阿塞拜疆语中是黄金、金色的意思。红色在阿塞拜疆语中是qırmızı，比如：qırmızı qızılgül 红玫瑰。

没有想到阿塞拜疆语和撒拉尔语如此相同，连语法结构也基本一致，
真是遇见知音了，感谢Katou的贡献，请你再继续。这是不但一个相互对照学习的好机会，而且可以了解SALUR  KAZAN这位OGUZ英雄人物。
希望翻译时一段后是汉语，这样更容易对照。
下面，我用阿、汉、撒的对比。

Doqquz qara gözlü
9个黑色的眼睛
Doquz   qara  gözler

göyçәk üzlü,
漂亮的脸蛋
yaçek   yüzler

saçı arxada düyünlәnmiş,
头发扎在后面
saçı  arxada  düyünlınmiş

köksü qızıl düymәli（qızıl在阿塞拜疆是金色吗？Salar语中是红色）
胸前缝着金扣子
qönenda  altun  düğmi  yamamiş

әllәri bilәyindәn xınalı,
手腕上涂满染料
elleri  bilıden   boyamiş

barmaqları naxışlı
手指
bırmaxları

Ulaş oğlu Salur Qazan içdi-içdi,
大的儿子Salur Qazan喝着喝着
Ulu   oğlu  Salır Qazan  işdı- işdı（也可以işy-işy）

Doqquz  qara   gözlü,  göyçәk  üzlü,  saçı  arxada  düyünlәnmiş,  köksü  qızıl  düymәli,  әllәri  bilәyindәn  xınalı,  barmaqları  naxışlı,  gözol  kafir  qızları  Qalın  oğuz  bәylәrinә şәrab  paylayırdılar. Ulaş  oğlu  Salur  Qazan  içdi-içdi,  axırda  şәrabın  tәsiri  başına vurdu. O,  qaba  dizlәri  ustünә  çökdü,  dedi: «Sözümü dinlәyin, sәsimә sәs verin, bәylәr! Yata-yata  yanımız  ağrıdı.  Dura-dura  belimiz  qurudu.  Durağ  gedək,  a  bəylәr!  Ov ovlayaq,  quş  vuraq,  sığın-geyik  yıxaq,  qayıdıb  otağımıza  düşәk: yeyib-içәk, günümüzü xoş  keçirәk!».
有九位(原文是九双黑眼睛，考虑到意思不明确，暂时翻译成“九位”，望高手指点)，脸蛋漂亮，头发扎在后面，胸前缝着金扣子，手腕上涂满染料，妖艳的不信教女人们在给强大的乌古斯大人们端酒杯喝酒。乌拉什的儿子撒鲁尔喀山喝着喝着，最后喝起了兴致。他说：“哦，都给我跪下。你们听我说，我有一句话。躺了又躺，我们终日虚度光阴，站了又站，我们的土地都在干涸。 你们快去！ 安排你们打猎， 猎鸟兽，给麋鹿洗澡，qayıdıb  otağımıza  düşәk(?) 。吃吃喝喝，漂亮妻子也会弃你们而去！”

谢谢SERJUQ先生的鼓励。因本人突厥语言水平欠佳，翻译这样一部伟大的作品实属胆大妄为，望不吝赐教。

[ 本帖最后由 katou 于 2008-2-24 22:29 编辑 ]

KATOU先生翻译非常好，专用的可以不翻译，请继续。