[语言交流]百年前的维吾尔语！

本帖最后由 UyghurDadxah 于 2010-9-13 23:30 编辑

Turpan Qaraxojaliq Ebul Mehdi yazghan béyit

Bérlin dégen memleketning padshahi,
Iberibdur Turfan'ghe üch shehsiwari.
Chongini ataydur doxtur efendim,
Süret ile kaghez alur hernebari.

Lékokbeg derler eni ① bu özi zor kishi iken,
Süret almaq, kaghez almaq padshahighe xizmet iken .

Padshahsighe alib berse kaghez ile chalpaqni ②,
In'am qilur padshahsi béshighe bir qalpaqni,
Miltiqlari bendleklikdur eplep turur atmaqni,
Könglide kechürmegey birdem bikar yatmaqni.

Her küni medekarghe onbesh kishini alur,
Ketmen , gürjek kötertib kohne sheherge özi barur .
Johan dégen bir ademi ashpez bolub öyde qalur,
Medekarler pulni alib axshamliqi kech tarur.

Bu memleket ademleri bu ishqe heyran qalduq,
Süret ile kaghez isteb tola harduq.
Bezi künde süretghe toshdi nechche sanduq,
Nege barse arqadin bille barib bille yanduq.

Soraduq ey efendim bu süretni ne qilur,
Dédi ol süretni tapsaq bu memleketke beg qilur.
Kündüzi süret isteydur , kécheside xet qilur,
Boyighe keygen libasining hemmesige chek qilur.

Orusmikin debdurmiz , orus emes biz deydur,
Orus yurti yaqindur , bizning yurt yiraq deydur .
Yurtunglar qayan dések , rum shehridin niraq deydur,
Süret chiqsa aladur , bizge bu kérek deydur.

Gérman padshah gunahkarni urmaghidek,
Andagh alse kohne sheherde hechnémeni qoymaghidek.
Süret ile kaghezghe qiriq sanduq toshqardi,
Süret ile kaghez bolse qanche bolse toymaghidek.

Lékokbeg deydur özi xushxuy kishi iken,
Xezine kelidleri ③ öz qolida iken.
Bergen kaghez yarase pul berib alur iken,
Kaghezi yaramase yandurub bérer iken.

Herkishi süret isteb emgek ile onni tabse,
Birini ilghap alur , toqquzi qalur iken.

Lékokbeg doxturi ilim -hékmet bilibdur ,
Ilim -hékmet bar üchün barche zebanlarni ④ bilibdur .
Farsi , Erebi , Enggilis we qamus bilibdur ,
Yene Turfan'ghe kelib Türkiy zebani bilibdur .
Aning keygen libasi padshahane ,
Deqyanus kohne shehri barche budxane .
Bud ile kaghez almaq bularghe bir bahane ,
Munchemu emgek bolurmu ah shérin jane .

Qiriq sanduqghe toshqardi chalpaq ile süretni ,
Padshahi béribdur alte ayliq möhletni .
Kéche - Kündüz aram yoq tartti jefa ile meynetni ,
Yurtighe yetküzüp barse , andin körer dewletni .

Sanduq ichideki süret emesmu ?
Saet körüb ishleydur möhlet emesmu ?
Axshamghiche ketmen chapur meynet emesmu ?
Xizmeti xan'ghe yetse dewlet emesmu ?

Yene sanduq yasaydur palta ile ,
On kün'ghiche éghizghe ⑤ bardi baltur ⑥ ile .
Doxtur ile baltur kélibdur bir sanduq altun ile ,
Nechche miltiq bendleklikdur perwayi yoq kanto ile .

Xerjisini xetleb turur johan dégen bir quli ,
Nechche sanduqde bardur aqchiae deb kaghez puli .
Aqche dégen xar emes etibardur bu puli ,
Qelem ilex et qilur toxtamas aning qoli .

Aqchesini tégishedur yambu ile yarchen'ghe ,
Qalmashturub qoyghan ademghe bir pul bermes sachen'ghe ⑦ ,
Körse heyran qalurler sheherdin chiqqan machen'ghe ⑧ ,
Xalayiq kaghez tabse satib alur dachen'ghe .

Buler bir künni ötkerdi on ser ile ,
Qiriq sanduq süretke toshqardi ming ser ile .
Bu sanduq pütüpdur nechche yüz sung pen ile ,
Chalpaqlarni yilimdap yörgep qoyur yuqqa pen ile .

Chong süret tapib kelsek , dédiler sanduqqa patmaydur ,
Süret , kaghez barmu deb birdem bikar yatmaydur .
Süret ile kaghezni birni birge qatmaydur ,
Késelmen'ghe dora berse bikar bérer satmaydur .

Balturi ketmen chapur axshamghiche harmaydur ,
Bu qismet süret alse kohne sheherde hechnéme qalmaydur .
Nechche ming ser pul xirajet boldiler , tümen'ghe barmaydur ,
Buler alghan nerselerni bu yerde pulghe almaydur .
Körüngler ey xalayiq bu bikar ishni ,
Bikar ömri ötkerdi bir pütün qishni .
Qendu - Nebat birle qilur axshamghiche yéyishni ,
Her adem künlikige ikki misqal qildi ishni .

Bérlindin alghach kelibdur bir neghme sanduq ,
Eni körüb musulmanler heyran qalduq .
Karnayighe söz qilghali yaqin barduq ,
Néme dése shundagh deydur barche xelq körüb yanduq .

Yurtidin chiqib kelibdur Qoqend ile ,
Andin kéyin egip kelibdur Yarkent ile .
Yene birle kelibdur balturi hemme ka rile ,
Qarab körsek yürübdur dewleti erkan ile .

Turfan'ghe kelgen hemane wang bégimge anglandi ,
Aning üchün bulerning barche ishi jaylandi .
Kohne sheherge alib bar deb ikki ademge jolandi ⑩
Turfandin dingma ⑾bolub kohne sheherghe ulandi .

Ol zeman yétib keldi kohne sheherge ,
Yüklerini tüsherdi kelib den'ge .
Dédiler pul bérimen yaxshi erge ,
Biz xalayiq qarab baqsaq qedimqi endge ⑿ ,
Chalpaq , süretke bermebdur héch kishi ten'ge .

Ulugh bégim özi kelib bular ile körüshti ,
Méhriban in'am ile anchunan söz qilishti .
Bu jayda bolur lazimliqini déyishti ,
Andin kéyin wang bégim orda sayan yanishti .

Yanashida doraghelerge höküm tegkürdi ,
Barib yolghe charjang ⒀ qilib aran ülgürdi .
Méhmanlerning chongliqini doraghelerge bildürdi ,
Höküm anglab bu doragheler chapsan yügürdi .
Kohne sheherde boldiler turalghu jayi ,
Ulugh bégim xizmetighe berdi ikki yayi .
Ikki yayi xizmet qilib bir ayghewhe turdi ,
Malman qilse xalayiq qamcha ile urdi .

Padshahghe oxshaydur aning xulqi ,
Kéche - Kündüz hereket qilib yoqdur uyqi .
Doxtur johan yen'gi keldi , baltur burunqi ,
Dorasi ile turur nechche yüz longqi .

Bu longqiler ichide rengga reng dorasi bar ,
Chong - Kichik turghan ile herqaysining jorasi bar .
Yene taz bashqa ishleydur süyi ile korasi bar ,
Chalpaq süret köp chiqibdur , lékokbegning dorasi bar .

Kohne sheherni tügetib , bardiler murtuq sayan ,
Murtuqdin süret chiqip boldi köp ayan .
Ottuz kün murtuqghe barib bolmay bir fung ziyan ,
Bu qismet ötken ishni nezm ile qilduq bayan .


Barche ishni nezm qilsaq kaghezghe patmaydur ,
Murtuq dégen uttur yolghe künde qatnaydur .
Padshahliq xizmet üchün birdem bikar yatmaydur ,
Her künliki kelgen süret sanduqighe patmaydur .

Kaghez berdi manga nezm qil deb ,
On nechche kün bittim ezme qil deb .
Bilgenimche nezm qildim , bilmegenni ne qilay ,
Pisend bolse efendimghe anga baqib gep qilay .

Bikar qildim bu nezmni efendimdin ef qilay ,
In'am körüb andin özge her ne qilsam yep qilay .
Xizmet bolse qilmaq üchün künde kéley men .
Efendimdin lazimliq ümid ile jabduq tileymen .

Bikar bolghan jabduqlerdin birni berse ,
Toqquz - Toqquz tazim qilib alsam érse .
Jabduq berse alib xush bolurmen ,
Bermese naümid bolub oshalurmen .

Nezm mektub bittim ahu - Nadamet ,
Mezmuni mefhum olghay yaxshi saet .
Yene nezm bar erdi kaghezghe sighmay yaman boldi ,
Xilaf emes bu nezm yigirme künde tamam boldi .
***
Izahatlar:
Uni ; Chaplaq ; Achquch ; Til ; Singgim éghizi ; Lékokning hemrahining ismi ; Chay puli ; Kona pul ; Tapshuruldi ; Atlandi ; Arxib ; Chédir tikish

20世纪初，德国探险家A.V.勒寇克在吐鲁番雇佣当时在吐鲁番有一定影响的诗人埃布勒.迈赫迪充当自己日常工作的记录者，下面的是埃布勒.迈赫迪为勒寇克写的记录，以诗体形式的这些记录的语言来看，与现代维吾尔语有差别，而且他的记录里把维吾尔语没有称“维吾尔语”，而称之为“突厥语”。

珍贵的资料，很难得能窥见100年前的维吾尔语

بُت لارنينک بيانی

بُت ديکان انسان نی خدادين ايريب ابدی اوت دين قوتولمايدورغان يولغه باشلاب بارادورغان باطل برنمه دور . قرانکغولوقدا يورکان خلق يغنی بُت پرست لار يغاچدين لايدين مسدين تموردين تاشدين توچدين آدم صورتيکا حيوان صورتيکا اوچارليق جانور صورتيکا اوخشه هر خيل بُت لارنی ياساب انکا عبادت قيلادور
مثلاً بر بُت خانەکا قيلاساق بُت اوچون بر عمارت بنا قيليب همەدين ايچکاری اويده آدم صورتيکا اوخشه بر بُت ياساب انکا هر رنک ايگين لار برله زينت يغاچدين ياسالغان بر تخت قويوب انينک اوستيکا بر بُت توختاتيب الديدا چويوندين اتکان اوچ پوتلوق بر قزانغه اوخشه خوش بوی کويدورادورغان برنمه توختاتيب قويادور بُت غه باش اورادورغان کشی کيرسه اوّل باريب بر سقيم اَج يغاچيدين طيّار قيلغان اوشاق چيبيقه اوخشه بورايدورغان برنمەنی سانجيب قويوب اندين تورت تخته سريق کاغذنی کويدوروب تيز بوکوب باش قويوب اوينيدين قوپوب بُت غه بر تعظيم قيليب آرقاسيغه يانيب چيقيب کيتادور
بر منصب دار بُت خانەکه باش اورغالی کيرسه ايکی مکتب ده اوقويدورغان بلا ايکی يانيدا توروب باش قوی باش کوتر اولتور قوب ديب رسم لارنی ايتيب تورادور هر يل ده

长见识了，不过有些看不懂。

呵呵，全部看不懂的，
不过长见识了

百年前的拉丁化的维语看起来似乎比现在的阿拉伯化的维语要更容易些，多么希望现在的维语重新拉丁化啊，那样就好学多了。

回复 4# tmadi
بۇتلارنىڭ بايانى
     بۇت دىگەن ئىنساننى خۇدادىن ئايرىپ،ئەبەدىي ئوتتىن قۇتۇلمايدىغان يولغا باشلاپ بارىدىغان مەلئۇن بىرنىمەدۇر. قاراڭغۇلۇقتا يۈرگەن خەلق يەنى بۇتپەرەسلەر ياغاچتىن، لايدىن، مىستىن، تۆمۈردىن، تاشتىن، تۇچتىن ئادەم سۈرىتىگە، ھايۋان سۈرىتىگە، ئۇچارلىق جانۋار سۈرىتىگە ئوخشاش ھەرخىل بۇتلارنى ياساپ ئۇنىڭغا ئىبادەت قىلىدۇ.
   ( مڭلا بر )  بۇتخانىغا قارىساق بۇت ئۈچۈن بىر ئمارەت بىنا قىلىپ ھەممىدىن ئىچكىرى ئۆيدە ئادەم سۈرىتىگە ئوخشاش بىر بۇت ياساپ ئۇنى ھەرخىل رەڭلىك (ئىگىن)كىيملەربىلەن زىننەتلەپ، ياغاچتىن ياسالغان بىر تەخت قويۇپ ئۇنىڭ ئۈستىگە بىر بۇت توختىتىپ ئالدىدا چۆيۈندىن(ئەتكەن)ياسالغان ئۈچ پۇتلۇق بىر قازانغا ئوخشاش خۇشپۇراقلىق نەرسىلەرنى كۆيدۈرىدىغان بىرنىمە توختىتىپ قويىدۇ. بۇتقا باش ئۇرىدىغان كىشى كىرسە تۇنجى بولۇپ بىر سىقىم ئارچا ياغىچىدىن تەييارلانغان ئۇششاق چىۋىققا ئوخشاش، پۇرايدىغان بىر نىمىنى سانجىپ، ئاندىن تۆت تەختە سېرىق قەغەزنى كۆيدۈرۈپ، تىز پۈكۈپ باش قويۇپ ئورنىدىن قوپۇپ بۇتقا بىر تازىم قىلىپ ئارقىسىغا يىنىپ چىقىپ كېتىدۇ .

回复 4# tmadi


    Butlarning bayani
     But dégen insanni xudadin ayrip,ebediy ottin qutulmaydighan yolgha bashlap baridighan mel’un birnimedur. Qarangghuluqta yürgen xelq yeni butperesler yaghachtin, laydin, mistin, tömürdin, tashtin, tuchtin adem süritige, haywan süritige, ucharliq janiwar süritige oxshash herxil butlarni yasap uninggha ibadet qilidu.
   ( mngla bir )  butxanigha qarisaq but üchün bir maret bina qilip hemmidin ichkiri öyde adem süritige oxshash bir but yasap uni herxil renglik (igin)kiymlerbilen zinnetlep, yaghachtin yasalghan bir text qoyup uning üstige bir but toxtitip aldida chöyündin(etken)yasalghan üch putluq bir qazan’gha oxshash xushpuraqliq nersilerni köydüridighan birnéme toxtitip qoyidu. Butqa bash uridighan kishi kirse tunji bolup bir siqim archa yaghichidin teyyarlan’ghan ushshaq chiwiqqa oxshash, puraydighan bir nimini sanjip, andin töt texte sériq qeghezni köydürüp, tiz püküp bash qoyup ornidin qopup butqa bir tezim qilip arqisigha yénip chiqip kétidu .

晕了。。。。。

看不懂
不过支持。加油。珍贵。

ögengendin kéyin bileleysen.学了以后你就能懂了。

ögengendin kéyin bileleysen