On Altınşı Söz
第十六篇 Qazaq qulşılığım Qudayğa layıqtı bolsa eken dep qam jemeydi. Tek jurt qılğandı qılıp, jığılıp tursa bolğanı. Sawdager nesiyesin jıyya kelgende, "tapqanım osı, bittim dep, alsañ — al äytpese sağan bola jerden mal qazamın ba?" deytuğını boluwşı edi goy. 哈萨克人并不盼自言己的“祈祷能符合胡大的旨意”，只是想跟众人一样膜拜，跪下去，站起来了事。当小贩来收集他赊销的债款时，人们会说：“我所有的都在这儿，要不要，随你的便，我算清了！难道要我从地里给你刨钱去? " Quday Tağalanı däl sol sawdagerdey qılamın deydi. Tilin jattıqtırıp, dinin tazartıp, oylanıp, üyrenip älek bolmaydı. "Bilgenim osı, endi qartayğanda qaydan üyrene alamın" deydi. "Oqımadıñ demese boladı tağı, tilimniñ kelmegenin qaytuwşı ed" deydi. 人们要使胡大的处境和那个小贩一样尴尬。他们不思考，不学习，不净身，不下功夫把该念的念熟，而是随口说：“我懂的只有这些，年纪这么大了，叫我怎么去学！” “只要不怪我没有念就行了。舌头转不过弯，我有哈办法！” Onıñ tili özge jurttan bölekşe jaratılıp pa? 难道他的舌头和别人的不一样吗? |
|
On Jetinşi Söz
第十七篇 Qayrat, aqıl, jürek üşeuwi önerlerin aytısıp, talasıp kelip, ğılımga jüginipti. 有一次意志、智慧、心争着夸耀自己所起的作用，相持不下，跑去请科学给他们做裁判。 Qayrat aytıptı: Ey, ğılım, öziñ bilesiñ ğoy, düniyede eş närse mensiz kämeletke jetpeytuğınıñ; äwel öziñdi biluwge, erinbey, jalıqpay üyrenuw kerek, ol meniñ isim, Qudayğa layıqtı ğıybadat qılıp, erinbey, jalıqpay ornına keltirmek te — meniñ isim. Düniyege layıqtı öner, mal tawıp, abuyır, mansaptı eñbeksiz tabuwğa bolmaydı. Orınsız, bolımsız närsege üyir qılmay, boydı taza saqtaytuğın, künäkärlikten, körseqızar jeñildikten, näfsi şaytannıñ azğıruwınan qutqaratuğın, adasqan jolğa bara jatqan boydı qayta jıyğızıp alatuğın men emes pe? Osı ekewi mağan qalay talasadı?— depti. 意志第一个说：“科学先生，您知道，没有我，世界上什么事也做不好。比方说，为了获得您，要孜孜不倦地学习和求索，要正确地掌握运用，这些都是我的责任。虔诚地向胡大祈祷，不松懈、不厌倦地去追求，也是我的责任。要学好技术，积累财富，得到荣誉和地位，不劳动是不成的。迫使人们摆脱生活中没有意义、没有价值的琐事， 杜绝可能玷污自身清白的一切邪念、欲望和浮躁行为，迫使那些走上歧路的人回心转意、改邪归正的，难道不是我吗？他们两个怎么能和我争执呢？” Aqıl aytıptı: Ne düniyege, ne axıyretke ne paydalı bolsa, ne zalaldı bolsa, biletuğın — men, seniñ söziñdi ugatuğın — men, mensiz paydanı izdey almaydı eken, zalaldan qaşa almaydı eken, ğılımdı uğıp üyrene almaydı eken, osı ekewi mağan qalay talasadı? Mensiz özderi nege jaraydı?— depti. 智慧说：“在这个世界和阴间，什么是有益的，什么是有害的，只有我能够鉴别，理解您的语言的也只有我。离开我，谋生的人们不可能获得收益，避免损失，更谈不上学习和理解您。他们两个怎么能和我并列？没有我，他们顶什么用？” Onan soñ jürek aytıptı: Men — adamnıñ denesiniñ patşasımın, qan menen taraydı, jan mende meken qıladı, mensiz tirşilik joq. Jumsaq tösekte, jılı üyde tamağı toq jatqan kisige töseksiz kedeydiñ, toñıp jürgen kiyimsizdiñ, tamaqsız aştıñ küyjäyi qanday bolıp jatır eken dep oylatıp, janın aşıtıp, uyqısın aşıltıp, teseginde döñbekşitetuğın — men. Ülkennen uyat saqtap, kişige raqım qıldıratın — men, biraq meni taza saqtay almaydı, aqırında qor boladı. Men taza bolsam, adam balasın alalamaymın: jaqsılıqqa eljirep, erıytuğın — men, jamanşılıqtan jiyrenip, tuwlap ketetuğın — men, ädilet, nısap, uyat, raqım, meyirbanşılıq deytuğın närselerdiñ bäri menen şığadı, mensiz osılardıñ körgen küni ne? Osı ekewi mağan qalay talasadı?— depti. 心最后说：“我是人体的主宰。血液由我输送，灵魂在我这里寄宿，没有我就没有生命。是我迫使那些躺在锦缎上、饱食终日的人，不得不想起寄宿无门、衣食无着的饿汉而在床上辗转反侧，不得安宁。是我让年幼的懂得羞耻，年长的懂得慈爱。但人们不能保持我的纯沽，而最终自食其果。如果能保持我的纯洁，人们是不会互相凌辱的。我总是渴望美好的事物而痛恨丑恶的东西。正义、良心、羞耻、慈爱、怜悯等都是由我产生的。离开我，他们两个的处境会不堪设想。他们怎么能和我平起平坐呢？” Sonda ğılım bu üşewiniñ sözin tıñdap bolıp, aytıptı: 听过他们（仨）的申述，科学说： — Ey, qayrat, seniñ aytqanıñnıñ bäri de ras. Ol aytqandarıñnan basqa da köp önerleriñniñ barı ras, sensiz bolmaytuğını da ras, biraq qaruwıña qaray qattılığıñ da mol, paydañ da mol, zalalıñ da mol, keyde jaqsılıqtı berik ustap, keyde jamañdıqtı berik ustap ketesiñ, sonıñ jaman,— depti. "喂、意志！ 你讲的全是实在的。其实你的作用远不只你讲的那些，他们两个不能离开你而存在也是实在的。可是你除了坚定的一面外还有严酷的一面，你是利多弊也多。你有时坚持好的方面，可有时也坚持坏的方面，这是你的弱点。” — Ey, aqıl! Seniñ aytqandarıñnıñ bäri de ras. Sensiz eş närse tabılmaytuğını da ras. Jaratqan Täñirini de sen tanıtasıñ, jaralğan eki düniyeniñ jayın da sen bilesiñ. Biraq sonımen turmaysıñ, amal da, ayla da — bäri senen şığadı. Jaqsınıñ, jamannıñ — ekewiniñ de süyengeni sen; ekewiniñ de izdegenin tawıp berip jürsiñ, sonıñ jaman,— depti. 科学又说：“喂、智慧！你讲的也都实在。离开你，确实什么东西也得不到。有了你，人的才可能认识创造主，认识周围的世界和阴间世界。可惜你并不就此停步。一切好办法和坏主意都是你想出来的。善与恶两者的靠山都是你，他们两者所需要的一切都是你提供的，这是你的弱点。 — Sen üşewiñniñ basıñdı qospaq — meniñ isim,— depti. Biraq sonda biyleuwşi, ämirşi jürek bolsa jaraydı. Aqıl, seniñ qırıñ köp, jürek seniñ ol köp qırıña jürmeydi: Jaqsılıq aytqanına janı-dini qumar boladı. Könbek tügil quwanadı. Jamanşılıq aytqanıña ermeydi. Ermek tügil jiyrenip, üyden quwıp şığaradı. 把你们三位合成一体，是我的责任。但坐镇与指挥者，应该是心。智慧！你的棱角多些，可心不会一昧追随你。听到你的好主意，他不仅支持，而且会欢欣鼓舞；你的坏主意，他不仅不听从，而且会憎恶地赶你出去。” Qayrat, seniñ qaruwıñ köp, küşiñ mol, seniñ de erkiñe jibermeydi. Orındı iske küşiñdi ayatpaydı. Orınsız jerge qolıñdı bosatpaydı. Osı üşewiñ basıñdı qos, bärin jürekke biylet, — dep uqtırıp aytuwşınıñ atı ğılım eken. 最后又说：“意志！你坚强而有毅力.但心不会让你为所欲为。正当的事，他不会妨碍你做，不正当的事，他不允许你沾手。你们三位应该集合成一体，并且让心来指挥。 Osı üşeuwiñ bir kiside meniñ aytqanımday tabılsañdar, tabanınıñ topırağı közge sürterlik qasıyetti adam sol. 如果你们真的能象我讲的那样体现在一个人身上，那人将会是非常高尚的 — 他踩过的尘土都有助于恢复盲人的视力。 Üşewiñ ala bolsañ, men jürekti jaqtadım. 假使你们三位意见有分歧，我支持心。 Qudayşılıq sonda, qalpıñdı taza saqta, Quday Tağala qalpıña ärdayım qaraydı dep kitaptıñ aytqanı osı, — depti. 因为他是虔诚的。愿你们保持自身的纯洁，胡大会经常检查你们 — 经典上是这样写的。” |
On Segizinşi Söz
第十八篇 Adam balasına jırtıqsız, kirsiz, sıpayı kiyinip, häm ol kiyimin bılğap, bıljıratıp kiymey, taza kiymek — durıs is. Läkiyn öz däwletinen artıq kiyinbek, ne kiyimi artıq bolmasa da köñiline quwat tutıp, tım aynaldırmaq — kerbezdiñ isi. 人的穿戴应该整洁、大方。可是硬要超过自己经济条件的许可，或者即使穿戴并不阔绰，偏要装模作样炫耀自己，是纨袴作风。 Kerbezdiñ eki türli qılığı boladı: biri — bet-pişinin, saqal-murtın, müşesin, jüris-turısın, qas-qabağın qoldan tüzep, şıntağın köterip, qolın taraqtap äwre bolmaq. Birewi — atın, kiyimin "ayran işerim" dep, solardıñ arqasında sıpayı juğımdı jigit atanbaqqa, özinen ilgerilerge elewli bolıp, özi qatardıñ işin küydirip, özinen keyingige "ätteñ dünıye-ay, osılardıñ atınday at minip, kiyimindey kiyim kiygenniñ ne armanı bar eken?!" deytuğın bolmaqqa oylanbaq. 纨袴作风的表现有二。其一是：过分讲究修整仪容。面容整修得出奇，胡须、眼眉、五官都修得和别人不同。走路一摇一摆。有时向人翘起小拇指，不停地搓弄手背。其二是： 凭借服装和乘马鞍辔的华丽显示自己阔气、文雅，企图以此引起上层人物的瞩目，同辈的嫉妒。对于下层，希望他们用羡慕的口气说：“哎，能骑上他们这样的好马，穿上他们这样华贵的衣服，还有什么可遗憾的呢！” Munıñ bäri — masqaralıq, aqımaqtıq. Munı adam bir oylamasın, eger de bir oylasa, qayta adam bolmağı qıyın is. 其实这些行为是最无聊、最愚蠢的。但愿人们不要追求这些。谁如果沾染了这种恶习，要重新做人就不太容易了！ Kerbez degendi osınday ker, kerdeñ nemeden beziñder degen sezge uqsatamın. 我常说，要疏远这种装腔作势、妄自尊大的人。 Teginde adam balası, adam balasınan aqıl, ğılım, ar, minez degen närselermen ozbaq. Onan basqa närselermenen ozdım ğoy demektiñ bäri de — aqımaktıq. 每个人只能用自己的智慧、学问、品德和修养同别人比较，夸耀自己其它方面比别人强是愚蠢的。 |
|
On Toğızınşı Söz
第十九篇 Adam ata-anadan tuwğanda esti bolmaydı: estip, körip, ustap, tatıp eskerse, düniyedegi jaqsı, jamandı tanıydı-dağı, sondaydan bilgeni, körgeni köp bolğan adam bilimdi boladı. 人并不是一生下来就懂事的，而是通过听觉和视觉，以及手的触摸和舌的品尝，逐渐认识周围的事物，区别什么是好的，什么是坏的。而见得多懂得多的人，就成为智者. Estilerdiñ aytqan sözderin eskerip jürgen kisi özi de esti boladı. Ärbir estilik jeke özi iske jaramaydı. Sol estilerden estip bilgen jaqsı närselerin eskerse, jaman degennen saqtansa, sonda iske jaraydı, sonı adam dese boladı. 经常注意聆听智者教诲的人，也会成为智者。但并不是每个见多识广的人都可以有所作为。只有不断接近美好的事物，摒弃丑恶的东西，才能有所作为，成为真正的人。 Munday sözdi esitkende jayqaqtap, şalğırttanıp ne salbırap, salğırttanıp esitse, ne esitken jerin qayta qayırıp surap uğayın dep tuşınbasa, ne sol jerde sözdiñ rasına közi jetse de, şığa berip qayta qalpına ketse, estip-esitpey ne kerek? 在听智者的教诲时，不虚心聆听，不仔细领会，敷衍了事，理解不深的也不再请教以求得加深理解，当面表示赞许，但迈出门坎又置诸脑后，凡此种种，听与不听有什么区别呢？ Osınday söz tanımaytuğın elge söz aytqanşa, öziñdi tanıytuğın şoşqanı baqqan jaqsı dep bir xakim aytqan eken, sol sekildi söz boladı. 有一位学者说过：“与其向不懂话的人说教，还不如饲养一头跟随你的牲畜（猪）。”（其言然也。） |
|
Jıyırmasınşı Söz
第二十篇 Tağdırdıñ jarlığın bilesizder — özgerilmeydi. 你们都知道 — 命运之签是无法改变的。 Pändede bir is bar jalığuw degen. Ol — tağdırda adammen birge jaratılğan närse, onı adam özi jora tapqan emes. Oğan eger bir elikse, adam balasınıñ qutılmağı qıyın. Qayrattanıp, silkip tastap ketseñ de aqırında tağı kelip jeñedi. 人有一种感情叫做厌倦。在人的生命中，厌倦情绪并不是人们自己找来的，而是与生俱来的。当一个人的厌倦情绪发作时，要摆脱它是很难的。你即使下狠心、费很大力量甩掉它，它仍然要回来再次制服你。 Aqılı tügel, oylı adamnıñ bir balası bayqasa osı adam balasınıñ jalıqpaytuğın närsesi bar ma eken? Tamaqtan da, oyınnan da, külkiden de, maqtannan da, kerbezdikten de, toydan da, toptan da, qatınnan da köñili az ba, köp pe jalığadı. Anıñ üşin bäriniñ ğayıbın köredi, bayansızın biledi, köñili burınğıdan da suwıy bastaydı. 那些有理智、有头脑的人，是不是永远不会厌倦？饮食、娱乐、嬉戏、吹嘘、修饰、酒宴、聚会、女人都程度不同地会使人厌倦。因为它们的缺陷，不稳定性，终究要被人们发现，从而使人产生厌倦情绪。 Düniye birqalıptı turmaydı, adamnıñ quwatı, ğumırı birqalıptı turmaydı. Ärbir maqulıqqa Quday Tağala birqalıptı turmaqtı bergen joq. Endi köñil qaydan birqalıptı tura aladı? 世界不可能永恒不变，人的精力和生命也不可能永恒不变。创造主并没有给任何生物永恒不变的条件，那么人的思想感情怎么能不变化呢！ Biraq osı jalığuw degen är neni körem degen, köp körgen, dämin, bağasın — bäriniñ bayansızın bilip jetken, oylı adamnan şığadı. Xattakiy ğumırdıñ bayansızın, düniyeniñ ärbir qızığınıñ aqırınıñ şolaqtığın körgen-bilgender tirşilikten de jalıqsa boladı. 但厌倦情绪，喜新厌旧，多产生在那些阅历多、见识广、认为所有一切都不会永久存在的聪明人身上。这种人曾领略生活的不稳定，懂得世界上的一切欢乐都是短暂的，当然会对人生感到厌倦。 Bulay bolğanda aqımaqtıq, qayğısızdıq ta bir ğanıybet eken dep oylaymın. 这样看来，愚蠢、无所忧虑也未尝不是一种养生之道哩！ |
|
Jıyırma Birinşi Söz
第二十一篇 Az ba, köp pe, adam balası bir türli maqtannan aman bolmağı — qıyın is. Sol maqtan degen närseniñ men eki türlisin bayqadım: birewiniñ atın ülkendik dep ataymın, birewin maqtanşaqtıq deymin. 一个人或多或少要自我表现，完全不表现自己是很难做到的，我察觉自我表现有两种情况。一种可以叫做清高，另一种叫吹嘘。 Ülkendik — adam işinen özin özi bağalı esep qılmaq. Yağnıy nadan atanbastığın, jeñil atanbastığın, maqtanşaq atanbastığın, ädepsiz, arsız, baylauwsız, paydasız, suramşaq, ösekşi, ötirikşi, aldamşı, keseldi — osınday jaramsız qılıqtardan saqtanıp, sol minezderdi boyına qorlıq bilip, özin ondaylardan zor eseptemek. 所谓清高，是认为自己高人一等。诸如不愿意让别人说自己愚昧、轻浮、傲慢等。对不讲礼貌、不懂羞耻、不顾影响、放纵、贪婪、造谣、说谎、骗人等恶习保持着警惕，生怕沾染上它们，认为自己和这些恶习是格格不入的。 Bul minez — aqıldılardıñ, arlılardıñ, artıqtardıñ minezi. Olar özimdi jaqsı demese, meyli bilsin, jaman degizbesem eken dep azaptanadı. 这种品德属于那些与众不同的有理智的、懂得羞耻的人。他们是这样考虑的：别人不夸奖自己是无所谓的，但不能让别人鄙视。 Ekinşi, maqtanşaq degen birewi: "demesin" demeydi, "desin" deydi. Bay desin, batır desin, quw desin, pısıq desin, ärneşik ne türli bolsa da, "desin" dep azaptanıp jürip, "demesindi" umıtıp ketedi. Umıtpaq tügil, äweli is eken dep eskermeydi. 另一种叫做吹嘘的，不是不要求别人夸奖自己，而是希望别人“夸奖”。要别人说自己是“巴依”、“巴吐尔”、“足智多谋”，是“匠人”。在任何情况下，总要别人“夸奖”自己。他们忘记了谦虚，不仅忘记了，而且不懂得谦虚是每个人应有的品德。 Munday maqtanşaqtardıñ özi üş türli boladı. 这种吹嘘本身有以下三种表现： Birewi jatqa maqtanarlıq maqtandı izdeydi. Ol — nadan, läkiyn nadan da bolsa adam. 第一种是向外人吹嘘。这种人尽管是愚蠢的，但还可以算做人。 Ekinşisi, öz eliniñ işinde maqtanarlıq maqtandı izdeydi. Onıñ nadandığı tolıq, adamdığı äbden tolıq emes. 第二种是在自己的部落里吹嘘，这种人虽愚蠢有余，但品德还不算极差。 Üşinşisi, öz üyine kelip aytpasa, yakiy awlına ğana kelip aytpasa, özge kisi qostamaytın maqtandı izdeydi. Ol — nadannıñ nadanı läkıyn özi adam emes. 第三种是在自己家里或阿吾勒吹嘘。因为他的话已不能取信于外人了。这种人可以说愚蠢到极点了，完全没有人格。 Jatqa maqtalsam eken degen elim maqtasa eken deydi. Elime maqtalsam eken degen ağayınım maqtasa eken deydi. Ağayınnıñ işinde özi maqtaw izdegen özimdi özim maqtap jetem deydi. 向外人吹嘘的人，盼着在自己部落里受到抬举。在自己部落里吹嘘的人，盼着受到亲友的抬举。在亲友中吹嘘的人只能是自己抬举自己了！ |
|
