Kitabi Dədə Qorqud《先祖科尔库特》部分章节

1

       Bir  gün  Tüklü  quşun*  balası,  yazıqların  ümidi,  Amit①  soyunun  aslanı,  Qaracığın qaplanı,  Qonur  atın  yiyәsi,  Uruz  xanın  ağası,  Bayındır  xanın  kürəkәni,  Qalın  oğuzun dayağı,  igidlәrin  arxası  Ulaş  oğlu  Salur  Qazan  yerindәn  durmuşdu.  Doxsan  otaqlı  uca  evlәrini  qara  yer  üzәrindә  tikdirmişdi.  Doxsan  yerdә  böyük  ipәk-xalı  döşәtdirmişdi.  

Sәksәn  yerdә  küplәr  qoyulmuşdu.  Qızıl  qədәһlәr-süraһilәr  düzülmüşdü.

    Doqquz  qara   gözlü,  göyçәk  üzlü,  saçı  arxada  düyünlәnmiş,  köksü  qızıl  düymәli,  әllәri  bilәyindәn  xınalı,  barmaqları  naxışlı,  gözol  kafir  qızları  Qalın  oğuz  bәylәrinә şәrab  paylayırdılar. Ulaş  oğlu  Salur  Qazan  içdi-içdi,  axırda  şәrabın  tәsiri  başına vurdu. O,  qaba  dizlәri  ustünә  çökdü,  dedi: «Sözümü dinlәyin, sәsimә sәs verin, bәylәr! Yata-yata  yanımız  ağrıdı.  Dura-dura  belimiz  qurudu.  Durağ  gedək,  a  bəylәr!  Ov ovlayaq,  quş  vuraq,  sığın-geyik  yıxaq,  qayıdıb  otağımıza  düşәk: yeyib-içәk, günümüzü xoş  keçirәk!».

* Tüklü quş — oğuz tayfalarının onqonu  (müqәddәs quş)  sayılan Ağ sunqur (şaһin) quşuna işarədir...

①Amit — Diyarbəkir (Türkiyәdә)

[ 本帖最后由 DAVUTKARAMAN 于 2008-2-22 16:04 编辑 ]

      Qıyan Sәlcik oğlu Dәli Dondaz dedi: «Bəli, xan Qazan, mәslәһәtdir».Qaragünә oğlu Qarabudaq dedi: «Ağam Qazan, məslәһətdir» Onlar belә dedikdә Atağızlı Aruz qoca iki dizi üstünə çöküb dedi: «Ağam Qazan, sası① dinli Gürcüstan sərһәddinә gedirsәn, qәrargaһının üstündә kimi qoyursan?».

      Qazan dedi: «Oğlum Uruz üç yüz igidlә evimin keşiyindә dursun». Qonur atını çəkdirdi, mindi. Dәli Dondaz Tәpәlqaşqa ayqırını mindi. Qazan bәyin qardaşı Qaragünә Göy bәdәvi atını tutdurub mindi.Bayındır xanın düşmәnini məğlub edәn Şir Şәmsәddin Ağ atını çəkdirib mindi.Parasarın Bayburd һasarından sıçrayıb aşan Beyrək Boz ayğırına mindi.Qonur atlı Qazana «keşiş» deyәn bәy Yeynək Duru ayğırına mindi.Saymaq istәsәm, tükənәn deyil; Qalın Oğuz bәylәri atlandılar. Böyük qoşun Ala dağa ova çıxdı.

① Sası — murdar.

        Kafirlәrin  casusu  bunu  gördü;  çuğul  gedib,  Şöklü  Mәliyə  xəbәr  verdi.  Yeddi  min qaftanının  arxası  cırıq,  kәsik  qara  saçlı,  sası  dinli,  din  duşmәni,  alaca  atlı  kafir çapdı,  gecә  yarısı  Qazan  bәyin  düşәrgəsinә  gәldi,  Kafirlәr  onun  qızıl  tağlı  evlәrini çalıb-çapdılar,  qaza  bәnzәr  qızını-gәlinini  çığırışdırdılar.  Tövlə-tövlә  şaһanә  atlarını mindilәr.

     Qatar-qatar  qızılı  dәvәlәrini  yedәkləyib  apardılar.  Qiymәtli  xәzinәsini,  bol  pulunu talan  etdilәr.  Qırx  incә  belli  qız  ilә  Boyu  uzun  Burla  xatun  әsir  getdi.  Qazan  bәyin qarımış  anası  qara  dәvә  boynundan  asılı  getdi.  Qazan  xanın  oğlu  Uruz  bәy  üç  yüz igidlә  әli  bağlı,  boynu  bağlı  getdi ， İlək  qoca  oğlu  Sarı  Qalmaş  Qazan  bәyin  evi üstündә  deyüşdә  һәlak  oldu.  Qazanın  bu  işlәrdәn  xәbәri  yox  idi.

       Kafir  dedi: «Bәylәr,  Qazanın  tövlә-tövlә  şaһanә  atlarını  minmişik, qızıl-gümüşunü talan etmişik, qırx igidlә oğlu Uruzu dustaq etmişik. Qatar-qatar dәvәlәrini gәtirmişik, qırx incә belli qızla Qazanın arvadını tutmuşuq. Biz bu һeyfləri Qazana vurmuşuq».

        Kafirlәrdәn biri dedi: «Qazan bәydә bir һeyfimiz qaldı».Şöklü Mәlik dedi: «Әdә, aznavur①, nә һeyfimiz    qaldı?».

     Kafir: «Qazanın Qapılı Dәrbәnddә on min qoyunu vardır. O qoyunları da götürsәk, Qazana çox böyük ziyan vurardıq»,— dedi.

      Şöklü Məlik: «Altı yüz kafir getsin qoyunu gətirsin», —dedi.Altı yüz kafir atlandı, qoyun üzәrinә yürüş etdi.Gecә yatarkәn Qaraca çoban yuxuda qara qayğılı әһvalat gördü. Һövlnak ayağa durdu. Qabangücü vә Dәmirgücü adlı iki qardaşını yanına çağırdı. Ağılın qapısını bәrkitdi. Üç yerdə tәpә kimi daş yığdı, ala qollu sapandını əlinә aldı.

① Aznavur gürcü dilindә: «cәnab, әsilzadә, ağa» mәnasındadır.

       Qaraca çobanın üstünü qәflәtәn altı yüz kafir aldı. Onlar dedilәr:

        Qaranlıq axşam olanda qayğılı çoban! Qar-yağış yağanda od-ocaqlı çoban! Südü, pendiri bol, qaymaqlı çoban!

        Qazan bәyin qızıl tağlı uca evlәrini biz yıxmışıq. Tövlә-tövlә şaһanə atlarını biz minmişik. Qatar-qatar QIZIYY dәvәsini biz yedәklәmişik. Qarıçıq anasını biz gәtirmi-şik. Qiymәtli xәzinəsini, bol pulunu biz talan etmişik. Qaza bәnzər qızını-gәlinini biz әsir etmişik. Qırx igidlә Qazanın oğlunu biz tutmuşuq. Qırx incə belli qızla Qazanın arvadını biz gәtirmişik. Ay çoban, uzaqdasan-yaxındasan, bәri gəl! Baş endirib tәzim et! Bizә salam ver, öldürmәyәk! Sәni Şöklü Məlikin yanına aparaq, bәylik alıb verək.

Çoban deyir:

Boş-boş  danışma,  itim  kafir!
İtimlә  bir  yalaqdan  yal  içәn  azğın  kafir,
Altındakı  alaca  atını  nә  öyürsәn?
Ala  başlı  keçimcә  görunmәz  mәnә!
Başındakı  dәbilqәni  nә  öyürsәn,  ay  kafir?
Başımdakı  papağımca  görünmәz  mәnә!
Altmış  tutam  nizәni  nә  öyürsәn,  murdar  kafir?
Qırmızı  dәyәnәyimcә  görünmәz  mənə!
Qılıncını  nә  öyürsәn, ay  kafir?
Әyri  başlı  çövganımca①  görünməz  mәnә!
Belindә  doxsan  oxunu  nә  öyürsәn,  ay  kafir?
Ala  qollu  sapandımca  görunmәz  mәnә!  Uzaqdasan-yaxındasan,  bәri  gәl !
İgidlәrin  zәrbәsini  gör,  sonra  get!

     Kafirlər sakitcә irəli cumub ox atdılar. İgidlәr igidi Qaraca çoban sapandının ağzına daş qoydu, atdı. Birini atanda ikisini-üçünü yıxdı. İkisini atanda üçünü-dördünü yıxdı. Kafirlәrin gözunә qorxu düşdü. Qaraca çoban kafirin üç yüzünü sapand daşı ilә yerә sәrdi. İki qardaşı isә oxlandı, һәlak oldu.

①Çövkan — burada:  qoyunları tutmaq üçün istifadә edilən,  bucaqvari ucluğu olan uzun ağac.

         Çobanın daşı tükәndi; qoyun demir, keçi demir, sapandın ağzına qoyur atır, kafiri yıxırdı, Kafirin gözü qorxdu, dünya-alәm başına qaranlıq oldu.

       Dedilәr: «Arzusu gözündә qalsın, bu çoban birdәn bizim һamımızı qırar?!». Daһa durmayıb qaçdılar.

       Çoban һәlak olan qardaşlarını dәfn etdi. Kafirlәrin leşindәn bir böyuk tәpә düzәltdi, çaxmaq çaxıb odda yandır-dı. Јapıncasından kәsib yandırdı, qurumunu yarasına basdı. Yolun әyrisini tutub oturdu. Ağladı, sızladı, Dedi: «Salur Qazan, bәy Qazan! Ölüsәnmi, dirisәnmi? Bu işlәrdәn xәbәrin yoxdurmu?»

         Sәn demә, xanım, o gecә Qalın Oğuzun dayağı, Bayındır xanın kürәkәni, Ulaş oğlu Salur Qazan yuxuda qarma-qarışıq әһvalat gördü, һövlnak ayağa durdu.

     Dedi:«Qardaşım Qara-günә, bilirsәnmi yuxumda nə göründü? Qara-qayğılı əһvalatlar gördüm. Gördüm ki, yumruğumda bir şaһin çırpınıb, quşumu əlimdәn alır. Hündür evimin üzәrinә göydәn ildırım çaxdığını gördüm. Qatı, qara dumanın düşərgәmin üstünü bürüdüyünü gördüm. Quduz qurdların evimi dәldiyini gördüm. Qara dәvәnin әnsәmdәn qapdığını gördüm. Gördüm ki, qara saçım qarğı kimi uzanır, uzandıqca gözümü örtur. Әllәrimdә on barmağımı qan içindә gördüm. Bu yuxunu görәndәn bəri ağlımı-һuşumu yığa bilmirəm, Xan qardaşım, mәnim bu yuxumu yoz mәnimçin!».

         Qaragünә dedi; «Qara bulud dediyin sәnin taleyindir. Qar ilә yağmur dediyin sәnin qoşunundur. Saç qayğıdır, dərdi-sәrdir. Qan —qanqaralıqdır. Qalanın yoza bilmәrәm, allaһ yozsun».

         Belə dedikdә Qazan dedi: «Mәnim ovumu pozma, qoşunumu dağıtma! Mәn bu gün Qonur atı çapıb, üçgünlük yolu bir gündә gedәrәm; evә dəymәdәn yurduma baş çәkәrәm. Әgәr salamatlıqdırsa, axşam olmadan yenә sәnin yanına gәlәrәm. Orada-kılar sağ-salamat deyilsә, başınıza çarә edin, Mәn daһa getdim. Qazan bәy Qonur atını maһmızladı, yola düşdü. Gəlib-gәlib yurduna çatdı. Gördü ki, yurdunda bir tazı qalıb, quzğun dolaşır.

       Qazan bәy burada yurdu ilә soraqlaşıb, görәk, xanım, necә soraqlaşıb, nә demişdir:

       Qoһum-qәbilәli komam-yurdum! Qulanla sığına-keyikә qonşu yurdum! Sәni düşmәn һaradan talayıb, gözәl yurdum! Uca evimin tikilisi, yurdu qalmış, Qoca anamın oturduğu yer dә qalmış. Oğlum Uruzun ox atdığı nişan qalmış. Bәylәrin at çapdırdığı meydan qalmış. Qara mәtbәxin yerindә ocaq qalmış...

        Bu һalı gördükdә Qazanın qara qıyıq gözlәri qan-yaşla doldu. Qanı damarlarında qaynadı, Qara bağrı sarsıldı. Qonur atını dizlәri llә vurub, kafirin keçdiyi yola düşdü, getdi. Qazanın qarşısına bir su çıxdı.

     Qazan dedi: «Su, tanrının üzünü görmüşdür. Mәn bu su ilә soraqlaşım!» Görәk, xanım, necә soraqlaşdı.

     Qazan dedi:  
                         Çağlayaraq  qayalardan  çıxan  su!
                         Ağac  gәmiləri  atıb-tutan  su!
                         һәsәn  ilә  һuseynin  һәsrәti  su!
                         Bağ  ilә  bostanın  zinәti  su!
                         Ayişә  ilә  Fatimәnin  baxışı  su!
                         Şaһanә  atların  içdiyi  su!
                         Qızıl  dәvәlәrin  gәlib  keçdiyi  su!
                         Çevrәsindә  ağ  qoyunların  yatdığı  su!
                         Yurdumdan  bir  xәbәr  bilirsənsә,  de  mәnә!
                         Dәrdli  başım  qurban  olsun,  suyum,  sәnә!

     Su necә xәbәr versin?  Sudan keçdi, bu dәfә bir qurda rast gәldi. «Qurd üzü uğurludur, qurdla bir soraqlaşım»,—dedi. Görәk, xanım, necә soraqlaşdı:

Qaranlıq  axşam  olanda  günü  doğulan!
Qarla  yağış  yağanda  әr  kimi  duran!
Qaracıq  atları  kişnәşdirən!
Qızıl  dәvә  gördükdә  inlәşdirәn!
Ağca  qoyun  görәndә  quyruğuyla  qamçı  çәkәn!
Arxasıyla  vurub,  bәrk  ağılın  ardını  sökәn!
Burma-axta  kök  qoçları  alıb-tutan!
Qanlı  quyruq  üzüb  şap-şap  udan!
Ulaşması  köpəklәri  tәşvişә  salan!
Әldә   mәşәl   çobanları   kecә   vaxtı  yüyürdәn!
Yurdumdan  bir  xәbәr  bilirsәnsә,  de  mәnә!
Dәrdli  başım  qurban  olsun,  qurdum,  sәnә!—dedi.  

         Qurd necә xәbәr versin?! Qurddan da ötüb-keçdi. Qaraca çobanın qara köpәyi Qazanın qarşısına gәldi.

        Qazan qara köpәklә soraqlaşdı, görәk, xanım, necә soraqlaşdı:  

Qaranlıq  axşam  olanda  һav-һav  һürәn!
Turş  ayran  tökulәndә  şap-şap  içәn!
Gәlәn  yadı, oğrunu  qorxudan!
һürmәyiylә  qorxudaraq  һürküdәn!
Yurdumun  xәbәrini  bilirsәnsә,  de  mәnә!
Dәrdli  başım  sağ  olduqca
                     yaxşılıqlar  edim,  köpәk,  sәnә!— dedi.

哪位懂阿塞拜疆语的高手能翻译？

尝试翻译了一点，感觉很难，第一段里还有很多专名。恳请各位懂突厥语言的朋友指出错误。谢谢！
SALUR QAZANIN EVININ YAĞMALANDIĞI BOY
声称要洗劫撒鲁尔喀山的家园
1 Bir  gün  Tüklü  quşun*  balası,  yazıqların  ümidi,  Amit①  soyunun  aslanı,  Qaracığın qaplanı,  Qonur  atın  yiyәsi,  Uruz  xanın  ağası,  Bayındır  xanın  kürəkәni,  Qalın  oğuzun dayağı,  igidlәrin  arxası  Ulaş  oğlu  Salur  Qazan  yerindәn  durmuşdu.  Doxsan  otaqlı  uca  evlәrini  qara  yer  üzәrindә  tikdirmişdi.  Doxsan  yerdә  böyük  ipәk-xalı  döşәtdirmişdi.  
一天猛禽图库鲁的孩子，穷苦人们的希望，阿密德的凶猛狮子，流浪的老虎，棕色马的主人，至高无上的乌鲁斯汗，巴颜迪尔汗的女婿，强大的乌古斯的堡垒，勇敢的子孙，乌拉什之子撒鲁尔喀山站在那里。他在黑土之上建起一座有90间房间的高大房子。房间里铺着宽大的丝织地毯。
Sәksәn  yerdә  küplәr  qoyulmuşdu.  Qızıl  qədәһlәr-süraһilәr  düzülmüşdü.
在80间房间里放了大罐子。摆满了黄金酒杯和玻璃瓶。

[ 本帖最后由 katou 于 2008-2-24 16:06 编辑 ]

KATOU先生翻译非常好，专用的可以不翻译，请继续。

Doqquz  qara   gözlü,  göyçәk  üzlü,  saçı  arxada  düyünlәnmiş,  köksü  qızıl  düymәli,  әllәri  bilәyindәn  xınalı,  barmaqları  naxışlı,  gözol  kafir  qızları  Qalın  oğuz  bәylәrinә şәrab  paylayırdılar. Ulaş  oğlu  Salur  Qazan  içdi-içdi,  axırda  şәrabın  tәsiri  başına vurdu. O,  qaba  dizlәri  ustünә  çökdü,  dedi: «Sözümü dinlәyin, sәsimә sәs verin, bәylәr! Yata-yata  yanımız  ağrıdı.  Dura-dura  belimiz  qurudu.  Durağ  gedək,  a  bəylәr!  Ov ovlayaq,  quş  vuraq,  sığın-geyik  yıxaq,  qayıdıb  otağımıza  düşәk: yeyib-içәk, günümüzü xoş  keçirәk!».
有九位(原文是九双黑眼睛，考虑到意思不明确，暂时翻译成“九位”，望高手指点)，脸蛋漂亮，头发扎在后面，胸前缝着金扣子，手腕上涂满染料，妖艳的不信教女人们在给强大的乌古斯大人们端酒杯喝酒。乌拉什的儿子撒鲁尔喀山喝着喝着，最后喝起了兴致。他说：“哦，都给我跪下。你们听我说，我有一句话。躺了又躺，我们终日虚度光阴，站了又站，我们的土地都在干涸。 你们快去！ 安排你们打猎， 猎鸟兽，给麋鹿洗澡，qayıdıb  otağımıza  düşәk(?) 。吃吃喝喝，漂亮妻子也会弃你们而去！”

谢谢SERJUQ先生的鼓励。因本人突厥语言水平欠佳，翻译这样一部伟大的作品实属胆大妄为，望不吝赐教。

[ 本帖最后由 katou 于 2008-2-24 22:29 编辑 ]

没有想到阿塞拜疆语和撒拉尔语如此相同，连语法结构也基本一致，
真是遇见知音了，感谢Katou的贡献，请你再继续。这是不但一个相互对照学习的好机会，而且可以了解SALUR  KAZAN这位OGUZ英雄人物。
希望翻译时一段后是汉语，这样更容易对照。
下面，我用阿、汉、撒的对比。

Doqquz qara gözlü
9个黑色的眼睛
Doquz   qara  gözler

göyçәk üzlü,
漂亮的脸蛋
yaçek   yüzler

saçı arxada düyünlәnmiş,
头发扎在后面
saçı  arxada  düyünlınmiş

köksü qızıl düymәli（qızıl在阿塞拜疆是金色吗？Salar语中是红色）
胸前缝着金扣子
qönenda  altun  düğmi  yamamiş

әllәri bilәyindәn xınalı,
手腕上涂满染料
elleri  bilıden   boyamiş

barmaqları naxışlı
手指
bırmaxları

Ulaş oğlu Salur Qazan içdi-içdi,
大的儿子Salur Qazan喝着喝着
Ulu   oğlu  Salır Qazan  işdı- işdı（也可以işy-işy）

“qızıl在阿塞拜疆是金色吗？Salar语中是红色”

对，qızıl在阿塞拜疆语中是黄金、金色的意思。红色在阿塞拜疆语中是qırmızı，比如：qırmızı qızılgül 红玫瑰。

阿塞拜疆语《先祖科尔库特》全文：http://dede-gorgud.iatp.az/dede-gorgud/mug.html

2
Qıyan Sәlcik oğlu Dәli Dondaz dedi:
Qıyan Sәlcik之子Dәli Dondaz说:
«Bəli, xan Qazan, mәslәһәtdir».
“是，喀山汗，听您的。”
Qaragünә oğlu Qarabudaq dedi:
Qaragünә之子Qarabudaq说：
«Ağam Qazan, məslәһətdir»
“我的主人喀山，听您的。”
Onlar belә dedikdә Atağızlı Aruz qoca iki dizi üstünə çöküb dedi:
他们就这样(?) Atağızlı Aruz 老人双膝跪下说：
«Ağam Qazan, sası① dinli Gürcüstan sərһәddinә gedirsәn, qәrargaһının üstündә kimi qoyursan?».
“我的主人喀山啊，sası① dinli（?）驻扎在格鲁吉亚的边境， 他们的头领 之上 who”
Qazan dedi: «Oğlum Uruz üç yüz igidlә evimin keşiyindә dursun».
喀山说：“我们的Uruz 三百勇士会保卫我们的家园。”
Qonur atını çəkdirdi, mindi.
他拉住棕马骑了上去。
Dәli Dondaz Tәpәlqaşqa ayqırını mindi.
Dәli Dondaz骑上白色的良马往Tәpәlqaş去了(？)
Qazan bәyin qardaşı Qaragünә Göy bәdәvi atını tutdurub mindi.
喀山的兄弟Qaragünә Göy 骑上一匹阿拉伯马
Bayındır xanın düşmәnini məğlub edәn Şir Şәmsәddin Ağ atını çəkdirib mindi.
巴彦迪尔汗把手下败将Şir Şәmsәddin Ağ的马拉过来骑了上去。
Parasarın Bayburd һasarından sıçrayıb aşan Beyrək Boz ayğırına mindi.
Parasar的Bayburd 越过栅栏骑上了Beyrək Boz的马。
Qonur atlı Qazana «keşiş» deyәn bәy Yeynək Duru ayğırına mindi.
棕马主人喀山称之为“僧侣”的Yeynək Duru也骑上了马
Saymaq istәsәm, tükənәn deyil;
Saymaq istәsәm(?)，最后说道：
Qalın Oğuz bәylәri atlandılar.
强大的乌古斯勇士们，上马！
Böyük qoşun Ala dağa ova çıxdı.
大军将翻山越岭，去吧！

[ 本帖最后由 katou 于 2008-2-25 20:45 编辑 ]

好象还没有中文版的Dada  Qorqut，Datou先生翻译的非常好，请发挥，期待全部完成。

Saljuq兄弟的阿、汉、撒三文对照也不错。